Mortara auzia

Edgardo Mortararen bahiketa, 1862ko Moritz Daniel Oppenheimen margolana.

Mortara kasua (italieraz: Caso Mortara) 1850 eta 1860ko hamarkadetan Europa eta Ipar Amerikaren zati handi baten arreta bereganatu zuen italiar Cause célèbre bat izan zen. Aita Santuaren Lurraldea, Boloniako familia judu batean jaio zen Edgardo Mortara izeneko sei urteko haurraren bahiketari buruzko auzia izan zen, umea txikitan, gaixotu zenean, larrialdiko bataio bat eman zion neskame baten testigantzan oinarrituta. Mortara, katoliko bezala hazi zen Pio IX.a aita santuaren babespean, bere gurasoek itzultzeko egindako erregu etsiei uko egin ziena, eta, azkenik, apaiz bihurtu zen. Estatu Pontifizioaren ekintzen aurkako Italiako eta nazioarteko sumindurak, Italiaren bateratzearen kausa bultzatu zuen.

1857. urtearen amaieran, aita Pier Feletti Boloniako inkisidoreak jakin zuen Anna Morisik, sei urtez Mortararen etxean lan egin zuenak, Edgardo isilpean bataiatu zuela, umetan hiltzear zegoela uste zuenean. Erroma eta Unibertsoko Inkisizio Kongregazio Santuaren iritziz, ekintza honen ondorioz haur katolikoa ezeztaezin bihurtu zen, eta, Aita Santu Estatuak, beste sinesmen batzuetako kideek kristauak haztea debekatu zuenez, bere familiarengandik banandua eta Elizak hazia izatea agindu zuen. Polizia Mortararen etxera 1858ko ekainaren 23an iritsi zen eta Edgardo hurrengo gauean bahitu zuen.

Haurraren aitari 1858ko abuztu eta irailean bisitatzeko baimena eman ondoren, bi narrazio oso ezberdin sortu ziren: batak, bere familiarengana eta bere arbasoen fedearengana itzuli nahi zuen haur bati buruz hitz egiten zuen, besteak, katixima ederki ikasi zuen eta bere gurasoak ere katoliko bihurtzea nahi zuen haur bati buruz hitz egiten zuen bitartean. Nazioarteko protestek gora egin zuten, baina Aita Santua ez zen hunkitu. Boloniaren gaineko aita santuaren gobernua 1859an amaitu ondoren, Feletti auzipetu egin zuten Mortararen bahiketan parte hartzeagatik, baina absolbitu egin zuten auzitegiak bere kabuz ez zuela jokatu erabaki zuenean. Aita Santua ordezko aita zela, Mortara apaiz izateko entrenatu zen Erroman, 1870ean Italiako Erresumak hiria hartu zuen arte, Aita Santuen Lurraldeekin amaituz. Herrialdea utzita, Frantzian ordenatu zuten hiru urte geroago, 21 urte zituela. Mortarak bere bizitzaren zatirik handiena Italiatik kanpo eman zuen, zati batean Euskal Herrian, Oñatin, non euskaraz meza ematen zuen, artikuluak eta poemak idazteko gauza ere bazen.^[1].Belgikan hil zen 1940an, 88 urte zituela.

Zenbait historialariren ustez, Pio IX.aren aita santuaren gertakaririk esanguratsuenetako bat da. Hartuta jarrera eta 1858an bere lurraldearen zatirik handiena galtzea lotu ohi da. Kasuak, nabarmen aldatu zuen Napoleon III.a frantziar enperadorearen politika, Italiaren bateratze mugimenduaren aurka egotetik, aktiboki babestera pasa zena. Herrialdearen batasunaren historiografia italiar tradizionalak ez dio garrantzi handirik ematen Mortara kasuari, XX. mendearen amaieran batez ere juduek gogoratzen zutena, baina David Kertzer historialari estatubatuarraren 1997ko ikerketa batek, kasuaren azterketa zabalago baten hasiera markatu zuen.

Testuingurua

Egoera politikoa

Italia 1843an.

754 ingurutik aurrera, Aita Santuen Lurraldeak gaur egungo Italiaren barruan zeuden lurraldeak izan ziren, Aita Santuaren gobernu zuzen eta subiranoaren pean^[2]. Eliza Katolikoak Erroman eta Italia erdialdeko alboko zerrenda batean zuen kontrola Aita Santuaren "aldi baterako" botere sekularraren adierazpentzat hartzen zen oro har, elizaren primaziarekin kontrajarrita. 1815ean Napoleondar Gerrak amaitu ondoren, Italiako beste estatu nagusiak mendebaldeko Toscanako Dukerri Handia, hegoaldeko Bi Sizilietako Erresuma eta Sardiniako Erresuma (kontinenteko Piemontetik Viktor Emanuel II.ak gobernatua) izan ziren. Frantziar okupazioak, 1790eko hamarkadan eta 1800ekoaren hasieran, Aita Santuaren ospea eta autoritate espirituala nabarmen handitzea eragin zuen, baina Aita Santuaren Lurraldeen sinesgarritasun geopolitikoa ere larriki kaltetu zuen. David Kertzer historialariak iradokitzen duenez, 1850eko hamarkadarako "lehen hain sendoa zirudienak -gauzen ordena jainkotiarreko produktua- orain izugarri hauskorra zirudien".

Pio IX.a aita santua, 1846an aukeratua, hasiera batean, Italia batzeko gero eta mugimendu handiagoa babes zezakeen erreformatzaile eta modernizatzaile handitzat hartua izan zen, italieraz, Risorgimento bezala aipatzen duena ("berpiztea" esan nahi duena). Hala ere, 1848ko iraultzak lehertu zirenean, uko egin zion Austriar Inperioaren aurkako kanpaina pan-italiar bat babesteari, Lombardia-Venezia ipar-ekialdean kontrolatzen zuen inperioaren aurka. Honek, Aita Santuen Estatuetan altxamendu herrikoi bat eragin zuen, Pio Aita Santuak Bi Sizilietara ihes egitea eta 1849an Erromatar Errepublika iragankorra aldarrikatzea, Austriak eta Frantziak Aita Santuaren alde egindako esku-hartzeak zapaldua izan zena. Erroma, ondoren, tropa frantziarrek okupatu zuten, austriarrek, gainontzeko Aita Santu estatuak gorde zituzten bitartean, biztanle gehienen erresumin handirako. Aita Santuak, Eliza Katolikoaren buru bezala bere independentziarako Aita Santuen Lurraldeak kontrolpean izatea funtsezkoak zela uste zuen. 1850eko hamarkadan zehar ospe pixka bat berreskuratu zuen, baina Sardiniako Erresumak zuzendutako Italiako batasunaren bultzadak asaldatzen jarraitu zuen.

Estatu Pontifizioetako juduek, 1858an 15.000 inguru zirenak, Pio IX.a Aita Santuari esker ona zioten, urtean lau aldiz elizan sermoietara joateko legezko betebehar zaharrari amaiera eman ziolako, aste horretako Toraren zatian oinarritua eta kristautasunera bihurtzera zuzendua. Erromatar ghettoko ateak ere bota zituen, kristau askoren kritikak gorabehera. Hala ere, juduek muga asko zituzten eta gehienak ghettoan bizi ziren.

Erreferentziak

1. Mortara, Edgardo.- "Euskal-Erria"-ren zuzendari jaunari. Euskal-Erria : revista bascongada T. 18 (1888), 473-474 orld.Dokumeta Gipuzkoako errepositorioan.
2. (Ingelesez) Hearder, Harry. (2014-07-22). Italy in the Age of the Risorgimento 1790 - 1870. Routledge  doi:10.4324/9781315836836. ISBN 978-1-315-83683-6. (Noiz kontsultatua: 2020-11-25).

Kanpo estekak