Norah Borges

Norah Borges
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakLeonor Fanny Borges Acevedo
JaiotzaBuenos Aires, 1901eko martxoaren 4a
Herrialdea Argentina
HeriotzaBuenos Aires, 1998ko uztailaren 20a (97 urte)
Hobiratze lekuaLa Recoleta hilerria
Familia
AitaJorge Guillermo Borges
AmaLeonor Acevedo Suárez
Ezkontidea(k)Guillermo de Torre  (1928 -  1971ko urtarrilaren 14a)
Haurrideak
Jarduerak
Jarduerakmargolaria, ilustratzailea, arte-kritikaria eta marrazkilaria
Enplegatzailea(k)La Barraca
Izengoitia(k)Norah Borges
Find a Grave: 7017152 Edit the value on Wikidata
Norah Borges eta senarra, Guillermo de Torre, 1928

Norah Borges, jaiotzez, Leonor Fanny Borges Acevedo[1] (Buenos Aires, 1901eko martxoaren 4a -Ibídem, 1998ko uztailaren 20a) irudigilea eta arte-kritikaria izan zen. Floridako Taldearen artista plastiko eta kritikoa izan zen, Jorge Luis Borges idazlearen arreba. Nebak Norah deitzen zuen eta honelaxe deskribatu zuen:

"Gure joko guztietan nagusia zen beti, nik atzean jarraitzen ziona, lotsatia, sumisoa. Bera zabaltzara igotzen zen, zuhaitzetara igotzen zen, eta muinoetara nik beldurra baino gogo gutxiagoz jarraitzen nion." J. L. Borges, Norah

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1912an Suitzara joan zen familiarekin, aitaren, Jorge Guillermo Borges abokatuaren, itsutasun progresiboa aztertzeko.[2] Genevako École des Beaux-Arts eskolan ikasi zuen Maurice Sarkisoff eskultore klasizistarekin eta Luganon Arnaldo Bossirekin, Ernst Kirchner bezalako erbesteratutako alemaniar espresionistengandik gertu; Borgesek berak Atlántida aldizkarian 1940an egindako erreportaje batean adierazi zuenez, Bossirekin xilografia eta estetika espresionista ikasi zituen.[3] Suitzan bere lehen poesia-liburua idatzi eta ilustratu zuen: Notas lejanas/ Urrutiko oharrak (1915).[4] Lehen Mundu Gerraren ondorioz, Europako egonaldia 4 urtera luzatu zen. Proventza osoan zehar bidaiatu ondoren (Norah oso txundituta geratu zen Nîmes herriarekin, zeinari pieza batzuk eskaini baitzizkion), Espainiara etorri ziren, eta bere ikasketak handitu eta Abangoardietan parte hartu zuen. Lehenbizi Bartzelonara joan ziren, eta gero, 1919an, Palma de Mallorcara. Han, Norahk Sven Westmanekin ikasi zuen; Borges neba-arrebek Baleares izeneko aldizkarian lagundu zuten (Norah haren "Musikari itsuak", eta abar); gero, Sevillara joan ziren, eta han sartu ziren Ultraísmoko Abangoardian; Grecia, Ultra, Tableros y Reflector lanak argitaratu zituen, halaber, 1920an El jardín del centauro, Adriano del Valleren poema-liburuaren azala egin zuen. Granadan egon ostean Madrilenera joanda, Julio Romero de Torres margolariarekin ikasi zuen. Han, gainera, Juan Ramón Jiménezen lagun egin zen. Haren poema batzuk ilustratu zituen, eta Españoles de tres mundos liburuaren erretratu lirikoetako bat eskaini zion Norah Borgesi. Ondoren, Palma Mallorcakora itzuli ziren 1920ko ekainean.[5]

1921eko martxoan Buenos Airesera itzultzeko itsasontzi bat hartu zuten. Naïf margolari gisa, Norah Floridako Taldeak sortutako literaturaren abangoardiarekin lotu zen; Prismatik Ultraismoa Argentinan zabaltzen hasi zen, baina orduan Kubismoaren eragina ustiatu zuen, Espainian izandako harreman frantsesekin, Mural, Proa edo Martín Fierro bezalako aldizkarietarako ilustrazioetan, portu ondoko etxeen balaustrada eta loreontzietako irudiak eta desagertzear zeuden irudiak berreskuratuz, hala nola Fervor de Buenos Airesen (1923), Jorge Luis nebaren liburu poetikoan.[6]

1923an, Lyongo Manomètre aldizkari surrealista frantsesak eta 1924an Martín Fierrok bere pinturak argitaratu zituzten.[7] 1926an 75 lan (oleoak, xilografiak, marrazkiak, akuarelak eta tapizak) erakutsi zituen Asociación Amigos del Arte elkartean. 1928an Guillermo de Torre idazle eta espainiar kritikariarekin, mugimendu ultraista eta abangoardia artistiko eta literarioetan aditu handiarekin, ezkondu zen. Espainian 19 urte besterik ez zituela ezagutu zuen, eta bi seme-alaba izan zituzten.

Bigarren Mundu Gerran, Argentinako Victoria Batzordean ordezko kidea izan zen; Cora Ratto de Sadoskyk eta Ana Rosa Schlieper de Martínez Guerrerok zuzentzen zuten elkarte feminista antifaxista; bertan María Rosa Oliver idazleak, Annemarie Heinrich argazkilaria, Mimí Langer psikoanalistak, Raquel Forner artista eta Silvina Ocampo poeta .[8] Norahk bere Cuaderno San Martinen argitalpena ilustratu zuen, lehenago Luna de enfrente eta Fervor de Buenos Airesekin egin zuen bezala, eta Las invitadas (1961) eta Autobiografía de Irene (1962) liburuekin, Silvina Ocampo-renak.[9]

Anales de Buenos Airesen arte-kritika egin zuen 'Manuel Pinedo' izengoitiarekin. Grabatuari buruzko ikerketa egin zuen, eta ia hil arte pintatzen jarraitu zuen, nahiz eta bere lanak oparitu, aldizkako erakusketak egiteaz arduratu barik.[10]

1942anJuan Ramón Jiménezen Platero y yo-ren argitaratu zen Argentinan, Norahren ilustrazioekin eta biñetekin, eta artista grafiko gisa aritu zen Argentinan emigratutako espainiarren beste liburu batzuetan ere, hala nola Ramón Gómez de la Serna, Rafael Alberti eta León Felipe. Nebarenak ez ezik, Silvina Ocampo, Victoria Ocampo, Adolfo Bioy Casares, Norah Lange eta Julio Cortázar idazle argentinarrenak ere ilustratu zituen. Federico García Lorcaren antzezlan baten eszenografia ere diseinatu zuen. Maruja Mallorekin eta Xul Solarrekin zuen adiskidetasuna aztertzeko dago.[11]

Teknika hauek erabili zituen: olio-pintura, akuarela, grabatua, xilografia, tinta eta arkatzezko marrazkiak, tenperak, akrilikoa eta tapiza. Norah Borges eta bere neba, Florida Taldea deitu zioten idazle-talde bateko kideak izan ziren, argitaratzen zuten aldizkaria Buenos Airesko kale horren inguruan zegoelako, eta Richmond Konfiterian biltzen ziren, besteak beste, Victoria Ocampo, Leopoldo Marechal, Oliverio Girondo beste idazle argentinar batzuen artean,

Neba, Jorge Luis Borges idazlea

Norah Borges eta bere neba, Florida Taldea deitu zioten idazle-talde bateko kideak izan ziren, argitaratzen zuten aldizkaria Buenos Airesko kale horren inguruan zegoelako, eta Richmond Konfiterian biltzen ziren, besteak beste, Victoria Ocampo, Leopoldo Marechal, Oliverio Girondo beste idazle argentinar batzuen artean,

Boedo Taldearekin literaturaren dialektikari kontrajarrian Claridad argitaletxean argitaratzen zuena, eta Café El Japonés-en biltzen zen, askoz ere kutsu apalagokoa, besteak beste Roberto Arlt bezalako kideekin..[12]

2020an, Buenos Aireseko Arte Ederren Museo Nazionalean (MNBA) bere obra osoari buruzko atzera begirako erakusketa antolatu zen. Norah Borges, abangoardiako emakumea izan zen erakusketaren izenburua eta 200 lan baino gehiago zituen: pinturak, grabatuak, ilustrazioak, tapizak eta testuak, Sergio Baur ikertzaileak prestatuak.[13][14][15]

Haren gorpuzkinak La Recoletako hilerriko familia-hilerrian daude, senarrarekin eta gurasoekin batera.[16]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Gaztelaniaz) Fernández, Jorge Juan Juan. (2019-10-09). El hecho religioso diario. PPC Editorial ISBN 978-84-288-3357-8. (Noiz kontsultatua: 2022-04-17).
  2. ↑ «Norah Borges: una mujer en la vanguardia» www.cultura.gob.ar.
  3. ↑ Norah Borges, ilustradora - LA NACION. ISSN 0325-0946..
  4. ↑ Cultura, Equipo de Desarrollo de la Dirección de Sistemas | Secretaría de Gobierno de. «Museo Nacional de Bellas Artes» www.bellasartes.gob.ar.
  5. ↑ «Las pinturas sin viento de Norah Borges» ramona.
  6. ↑ Bradford, Matías Serra. (2019-12-13). «Norah Borges en el MNBA. Momento de ser norahístas» www.clarin.com.
  7. ↑ Martín Fierro nº 38 – Ahira. .
  8. ↑ Cuando la patria es el idioma: la correspondencia inédita de NorahBorges a Gabriela Mistral (1935-1948). .
  9. ↑ «Otro cuadro de la Colección Paideia del Estudio Garrido elegido por Correo Argentino para celebrar la Navidad» Abogados.com.ar.
  10. ↑ «Historia de un descubrimiento: Norah Borges, la artista que creaba en la oscuridad» La Vanguardia 2016-08-23.
  11. ↑ «Con B de Borges» Agencia Paco Urondo | Periodismo militante 2020-07-19.
  12. ↑ Poggi, Damián. (2020-07-10). «Norah Borges y sus personajes que sueñan con el amor.» 3 minutos de arte.
  13. ↑ Centenera, Mar. (9 de enero de 2020). Norah Borges sale de las sombras en Argentina. ISSN 1134-6582..
  14. ↑ «UNA RETROSPECTIVA PONE EN VALOR LA OBRA DE NORAH BORGES, “LA PINTORA DEL ULTRAÍSMO”» Artishock Revista 2020-01-13.
  15. ↑ «Norah Borges. Una mujer en la vanguardia. | Fundación Medifé» www.fundacionmedife.com.ar.
  16. ↑ Efemérides Culturales Argentinas. Jorge Luis Borges: familia. Ministerio de Educación de la Nación. Subsecretaría de Coordinación Administrativa. Página accedida el 21-12-07.

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Sergio Baur, "Norah Borges, musa de las vanguardias", in Cuadernos hispanoamericano, ISSN 0011-250 X, 610 zk., 2001 , 87-96 or.
  • Lorenzo Alcalá, May, "Norah Borges: La Vanguardia Enmascarada", Eudeba argitaletxea, Buenos Aires, 2009.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]