Scapigliatura

Emilo Praga, Carlo Dossi eta Luigi Conconi.

Franco Faccio.

Scapigliatura italieraz: Bizitza-nahasia, araurik gabeko bizitza^[1] XIX. mendeko ipar Italian zabaldu zen arte eta literatura mugimendua izan zen. Haren gune nagusia Milanen zegoen baina, ondoren, penintsula osoan zabaldu zen, batez ere 1850. urtetik aurrera.^[2]

Etimologia

Scapigliatura hitza frantsesaren bohème (ijitoen bizimodua) hitzaren itzulpen librea da. Hitzari esan nahi hori Carlo Righetti idazleak eman zion La Scapigliatura e il 6 febbraio eleberrian, 1862. Kontzeptu horrekin garaiko Parisen artistek eta idazleek zeramaten bizimodu nahasia adaierazi nahi zuen; bizimodu horren ezaugarriak Henri Murgerren Scènes de la vie de bohème (1847–1849) eleberriarekin zabaldu ziren.

Ezaugarriak

Scapigliatiak inoiz ez ziren eskola edo poetika amankomuna izan zuen mugimendu antolatua izan. Sortzaile hauek kultura tradizionalaren eta burgesiaren aurkako errebeldia espiritua zuten. Lehen helburua kultura ofizial italiarraren epeltasuna salatzea izan zen; urte haietan Aleardi, Tommaseo eta Prati-ren Secondo romanticismo zegoen modan. Erromantizismo italiarra haien ustez arina eta friboloa zen. Gaixotasunaren gaia erakargarria izan zen scapigliatientzat; egile hauetako askok ere bizitza tragikoak izan zituzten bohémiennes frantsesen moduan, poeta madarikatuen estiloan.

Scapigliatiek Italiako kultura berritzeko kanpoko ereduak bilatu zituzten, bereziki Alemaniako Erromantizismoan (Heinrich Heine, Jean Paul, ETA Hoffmann), Frantzian (Théophile Gautier eta Gérard de Nerval) eta, batez ere Charles Baudelaire eta Edgar Allan Poe. Taldeak ere Wagnerren musika Italian zabaldu zuen, batez ere Franco Faccio (1840-1891) musikariaren bitartez.

Margolariak

• Tranquillo Cremona
• Mosè Bianchi
• Daniele Ranzoni

Musikagileak

• Alfredo Catalani
• Amilcare Ponchielli
• Arrigo Boito
• Camillo Boito, aurrekoaren anaia
• Giacomo Puccini, hasierako urratsak mugimendu honetan eman zituen.

Idazleak eta poetak

• Vittorio Imbriani
• Giovanni Camerana
• Iginio Ugo Tarchetti
• Carlo Dossi Arrigo Boito,
• Camillo Boito
• Emilio Praga
• Achille Giovanni Cagna
• Salvatore Farina
• Antonio Ghislanzoni
• Mario Rapisardi

Bibliografia

• Gaetano Mariani: Storia della Scapigliatura, Sciascia, Caltanisetta-Erroma, 1978
• Giulio Carnazzi: La scapigliatura, Morano, Napoli, 1989
• Annie-Paule Quinsac: La Scapigliatura, Giunti, Florentzia-Milan, 2009

Erreferentziak

1. http://dizionari.espresso.repubblica.it/?ref=esphpsbdx
2. https://www.britannica.com/art/scapigliatura

Ikus, gainera

• Bohemio

Kanpo estekak

• (Italieraz): Italiako Entziklopedia.
• (Italieraz): "La Scapigliatura" artikulua, Maria Grazia Tolfo.

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Scapigliatura