Whina Cooper

Whina Cooper

Bizitza
Jaiotzako izen-deiturakHōhepine Te Wake
JaiotzaHokianga Harbour (en) Itzuli, 1895eko abenduaren 9a
Herrialdea Zeelanda Berria
BizilekuaHokianga Harbour (en) Itzuli
HeriotzaPanguru, 1994ko martxoaren 26a (98 urte)
Heriotza modua: eritasuna
Familia
AitaHeremia Te Wake
Hezkuntza
HeziketaSt Joseph's Maori Girls' College (en) Itzuli
(1907 -
Hizkuntzakmaoriera
ingelesa
Jarduerak
Jarduerakirakaslea, historialaria, aktibista eta community leader (en) Itzuli
Jasotako sariak

Whina Cooper (Te Karaka, Zeelanda Berria, 1895eko abenduaren 9a – Panguru, Zeelanda Berria,1994ko martxoaren 26a) irakasle, historialari eta ekintzailea izan zen. Kuia errespetatua zen, urte askoan bere herriaren eskubideen alde lan egin zuena, bereziki, emakume maorien alde.

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dame Whina Cooper Hokiangako iparraldean jaio zen. Bere hezkuntza Whakarapa Native School-en hasi zen, eta 1907an St Joseph's Maori Girls 'College-n ikasi zuen. Batxilergoa amaitu ondoren Whakarapara itzuli zen. Bere aitak buruzagi batekin hitzartutako ezkontza bat egitea nahi zuen, baina Whina Cooper-ek uko egin zion eta bertako denda kooperatibo batean lan egiten hasi zen. Irakasle lanetan aritu zen denbora labur batez, Pawarenga Native School-en  1914an irakaskuntza utzi arte.[1]

Whina giltzain bihurtu zen aita Charles Kreymborgek eraikitako Raweneko presbiterio katolikoan. Geroago, 1916an, Whinak Lur Natiboen Auzitegiarentzat lan egiten zuen topografo bat ezagutu zuen, Richard Gilbert eta berarekin ezkondu zen 1917an. Hasiera batean gurasoen etxean bizi ziren eta bertan jaio zen bere alaba Carla Maude Te Morehu Gilbert. Gurasoak hil zirenean etxetik atera zituzten anaiordeek eta Te Karakara, familiaren lurraldera, bueltatu ziren. Han egur-langile gisa hasi zen lanean eta urte horretan jaio zen bere semea, Gerard Tuhaia Glibert.[1]

1920ko hamarkadan arrakasta handia izan zuen enpresa-arloan. Etxea, denda, abeletxea, biltegia etab. erosi eta eraiki zituzten eta Jersey esne-behiak hazi zituzten. Whinak paper garrantzitsua izan zuen elizaren eta komunitatearen jardueretan. Bere komunitate zentroa ireki zuen, Parish Hall, denda ondoan, eta klinika bat ere eraiki zuen dendaren ondoan. Geroago bere senarra, Richard Gilbert, hil egin zen eta Whina Whangarei ingurura joan zen bizitzera. Han William Cooperrekin ezkondu eta bi seme-alaba izan zituen.[2]

1932an, paper aktibo bat jokatu zuen, Apirana Ngatarekin, eskualdean maorien lurrak garatzeko planen sorreran. Hokianga barrutian hamaika proiektu ezarri ziren eta Whinak zenbait ikuskatu zituen.[3]

Bere bigarren senarra (Bill Cooper) 1949an hil zenean, Whina Aucklandera aldatu zen. Hemen paper berri bat aurkitu zuen maorien buruzagi pantribal bezala. Emakume Maorien Ongizate Ligako presidentea izan zen eta aktiboki parte hartu zuen eskualdeko sukurtsalen sorreran. 1950eko hamarkadaren erdialdean, Ligak 300 sukurtsal eta 4.000 kide baino gehiago zituen. Maorien bizi-baldintzak nabarmen hobetu ziren, eta Whina 1953an MBE izendatu zuten.[3]

Whina Cooper, beharbada, ezagunagoa da 1975ean Te Häpuatik (iparraldeko muturrean) Wellingtongo Parlamenturaino egindako martxa ospetsuaren buru izateagatik. Ibilaldi hau, 1000 km ingurukoa, euren lurrak gehiago galtzearen aurka zeuden talde maoriek antolatu zuten. Protesta eta erreforma aro berri bat markatu zuen. 5.000 manifestari inguru iritsi ziren Parlamentura, eta Whinak 60.000 lagunek sinatutako eskaera bat aurkeztu zion Bill Rowling lehen ministroari.[3]

Whina Cooperrek bizitza publikoan jarraitu zuen, Aucklandeko Commonwealtheko Jokoak inauguratuz 1990ean.[3]

Whina Cooper Hokiangan hil zen 1994an, 98 urte zituela. Milioi bat pertsonak baino gehiagok ikusi zuten beren tangihangaren (hileta) zuzeneko telebista transmisioa.[3]

Aitortzak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1953an MBE (Member of the Most Excellent Order of the British Empire) izendatu zuten.[4]
  • 1981ean DBE (Dame Commander of the Most Excellent Order of the British Empire) izendatua izan zen.[4]
  • 1991an (Member of the Order of New Zealand) Zeelanda Berriko ordenaren kidea izendatu zuten.[4]
  • 2020ko otsailaren 3an Whina Cooperren monumentu bat inauguratu zen Pangurun, Hokiangan.[5]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b (Ingelesez) Taonga, New Zealand Ministry for Culture and Heritage Te Manatu. «Cooper, Whina» teara.govt.nz (Noiz kontsultatua: 2021-01-21).
  2. ↑ «Cooper, Whina (1895–1994) | Encyclopedia.com» www.encyclopedia.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-21).
  3. ↑ a b c d e «Whina Cooper | NZHistory, New Zealand history online» nzhistory.govt.nz (Noiz kontsultatua: 2021-01-21).
  4. ↑ a b c (Ingelesez) «Celebrating Dame Whina Cooper and the fight for Māori land rights - New Zealand Parliament» www.parliament.nz (Noiz kontsultatua: 2021-01-21).
  5. ↑ Feb 23, Tainui Stephens |; Read, 2020 | 0 | 6 Min. (). «Whina Cooper: Fearless and unforgettable» E-Tangata (Noiz kontsultatua: 2021-01-21).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]