Nólsoyar Páll

Nólsoyar Páll á 50 kr seðli.
Minnisvarði til minnis um at Nólsoyar Páll og aðrir bygdu Royndina Fríðu.

Nólsoyar Páll (upprunaliga Poul Poulsen Nolsøe) (doyptur 11. oktober 1766 í Nólsoy - 1809) er ein tjóðarhetja í Føroyum. Páll var sjómaður, rithøvundur, bóndi og bátasmiður. Í 1804 bygdi hann Royndina Fríðu á Fløtuni Fríðu í Vági. Veturin 1808–1809 gekk hann burtur við skipinum á veg heim til Føroyar.

Nólsoyar Páll var borin í heim í Nólsoy í árinum 1766. Hann var ein næmur drongur, ið fegin vildi læra, men skúlaamboð vóru eingi, og tí sat hann og lærdi seg at skriva við einum pípuleggi, og øskan á grúgvuni var fyrsta skrivibók hansara. Seinni keypti pápin honum talvu og griffil, verður sagt. Úti í Nólsoy var nógv at síggja og hoyra hjá einum røskum smádreingi. Hinumegin fjørðin sá hann Havnina, og úti í fjørðinum komu handilsskipini fyri fullum seglum inn úr havinum. Stundum komu stór orlogsfør við øgiligum kanónum og flagginum uppi stevnandi uttan av havi. Og har hevur óivað hin lítli Páll droymt sínar fyrstu dreymar um at koma langt út í stóru verð. Men so mikið visti hann, at skuldi hann fara burtur og gerast ein rættur maður, so mátti lærdómur til. Tað næsta, vit tí frætta um Páll, er, at hann er farin at ganga í skúla. Í Nólsoy var eingin skúli. Hann var tí farin til Havnar, og tað var hjá sjálvum fútanum, at hann hevði byrjað sína skúlagongd. Tað var eitt aftrat, sum Páll visti, at skuldi hann nakrantíð hava vón um at gerast yvirmaður á skipi, so noyddist hann at læra seg siglingarfrøði. Eitt sindur av hesum lærdi hann hjá manninum, ið førdi handilsbøkurnar í Tinganesi.

Seinni kom hann sær til Keypmannahavnar og lærdi seg tað, sum í restaði. So slapp hann sær út í stóru verð. Eingin visti reiðiliga, hvar hann fór. Tá eini 12 ár eru liðin, er hann aftur heima í Føroyum, hann kom rætt sum undan kavi. Hann giftist sama árið úti í Nólsoy. Og longu árið eftir fær hann skip at føra. Tað er skip, sum kongligi handilin eigur, og sum siglir millum Danmark og Føroyar. Konan doyði skjótt. Hann giftist á øðrum sinni, og nú fær hann bóndagarð á Oyri á Borðoynni, seinni á Myrkjanoyri. Og so væl royndist hann sum bóndi, at hann fekk heiðursløn í silvuri fyri framúr góðan bóndaskap. Men havið dró. Hann kundi ikki geva seg til tols uppi á landi. Á sølutingi í Suðuroy keypti Nólsoyar Páll, saman við Peri bónda í Gørðum og Jákupi bónda í Toftum, burtur av rovum av skipum, ið vóru farin á land, og flutti hetta úr Hvalba til Vágs. Á Fløtuni Fríðu bygdu teir av hesum tilfari eitt skip, ið teir nevndu Royndina Fríðu. Tað var í 1804. Hetta var fyrsta skip, føroyingar høvdu átt í øldir. Við skipi sínum ger Nólsoyar Páll, sum hann nú helst verður nevndur, handilsferðir til Keypmannahavnar og Bjørgvins.

Teir, sum høvdu handilin í hondum, vóru ikki fegnir um handilsferðir hansara, og teir royndu at forða honum, alt teir kundu. Teir reistu m.a. sakarmál ímóti honum, men støða teirra var ikki mætari enn so, at hann eisini kundi stevna teimum fyri lógarbrot. Tað kom soleiðis einki burtur úr sakarmálinum. Men hann stuttleikaði sær so um teir høgu harrarnar, at hann yrkti ein tátt ella eitt kvæði um teir, Fuglakvæði tey nevna. Tað var ikki lukkuligt at nevna teir høgu harrarnar við navni, men hann var so beinrakin í sínum fuglanøvnum, at eingin var í iva um, hvar og hvør, og fólk stuttleikaðu sær óført og gera tað enn. Sjálvur var hann fuglin í fjøruni við sínum nevi reyða, hann var tjaldrið, ið vardi smáfuglarnar móti rovfuglunum. Hesi árini vóru ófriðarár. Kríggj var og bardagi á landi og sjógvi. Tá ið Nólsoyar Páll í árinum 1807 var komin til Danmarkar eftir kornfarmi, kom hin bretski herskipaflotin har og fór avstað við øllum teimum donsku orlogsskipunum. Nólsoyar Páll heitti á bretska yvirmannin um loyvi at sigla til Føroya við farminum, og tað varð játtað honum. Hann kom í øllum góðum heim og legði farmin upp á land í Suðuroynni.

Tað var skjótt, at korntrot gjørdist aftur, og summarið eftir fór Nólsoyar Páll avstað aftur til Keypmannahavnar eftir korni.

Á heimleiðini varð Royndin Fríða tikin av bretskum herskipi og førd til Svøríki, har hon fór á land og gjørdist vrak. Nólsoyar Páll slapp sær so yvir til Stóra Bretlands og klagaði um ta ringu viðferð, hann hevði fingið. Har fekk hann farm og skip av nýggjum og legði í havið. Men henda ferðin kom at vera hansara seinasta. Skipið kom ikki fram, og einki spurdist, hvat ið orsøkin var til tess. Fólk gittu, men einki kundu sigast við vissu. Korntunnur av skipi hansara komu rekandi til Hetlands. Tað var alt, ið spurdist frá teimum. Nólsoyar Páll og menn hansara vóru allir farnir í ta vátu grøv. Men føroyingar kundu ikki bara gloyma stórmennið Nólsoyar Páll. Og á Fløtuni Fríðu suðuri í Vági er reistur minnisvarði um tað bragd, hann saman við øðrum útinti.

Ávísing úteftir

[rætta | rætta wikitekst]
Wikimedia Commons logo
Wikimedia Commons logo
Sí miðlasavnið