Euclides da Cunha

Euclides da Cunha

Biografía
Nacemento	20 de xaneiro de 1866 Cantagalo, Brasil ^(pt)
Morte	15 de agosto de 1909 (43 anos) Río de Xaneiro, Brasil
Causa da morte	homicidio, arma de fogo
Educación	Instituto Militar de Engenharia ^(pt)
Actividade
Ocupación	escritor, físico, historiador, botánico, filósofo, xeólogo, xeógrafo, zoólogo, novelista, sociólogo, xornalista, poeta, enxeñeiro, profesor universitario, militar, naturalista
Membro de	Academia Brasileira de Letras
Movemento	Pré-modernismo ^(pt) e Modernismo
Obra
Obras destacables (1902) Os Sertões
Familia
Cónxuxe	Ana Emília Ribeiro
Sinatura
Descrito pola fonte	Grande Enciclopedia Soviética 1969-1978, (sec:Кунья Эуклидис да) Obálky knih,

Euclides Rodrigues Pimenta da Cunha, nado en Cantagalo o 20 de xaneiro de 1866 e finado no Río de Xaneiro o 15 de agosto de 1909, foi un escritor e xornalista brasileiro.^[1]

Estudou na Escola Politécnica e na Escola Militar da Praia Vermelha, tornándose brevemente un militar. Ingresou no xornal A Provincia de S. Paulo —hoxe O Estado de S. Paulo— mentres recibía o título de bacharel e primeiro-tenente. En 1897, tornouse xornalista correspondente de guerra e cubriu algúns dos principais acontecementos da Guerra de Canudos, conflito dos sertanexos da Bahia liderados polo relixioso Antônio Conselleiro contra o Exército Brasileiro. Os escritos da súa experiencia en Canudos rendéronlle a publicación de Os Sertões,^[2] considerado unha obra notábel do movemento pre-modernista que, alén de narrar a guerra, relata a vida e sociedade dun pobo neglixenciado e esquecido pola metrópole.

Recoñecido polo seu traballo, foi elixido para a Academia Brasileira de Letras en 1903. Viaxou para a rexión norte do Brasil nunha campaña de delimitación das súas fronteiras, a cal dirixiu. Alí, escribiu obras de denuncia e, ao volver para o Río de Xaneiro, traballou no despacho do Barão de Río Branco. O seu casamento con Ana Emília Ribeiro foi marcado pola infidelidade de súa esposa, que tivo dous fillos fóra do casamento, froitos da súa relación extraconxugal co militar Dilermando de Assis. Ao saber do caso, Euclides tentou asasinar o amante de súa esposa, con todo foi morto por este o 15 de agosto de 1909, no que ficou coñecido como "Traxedia da Piedade".

A súa obra continúa sendo relevante no ámbito brasileiro e é estudada no mundo académico. Cidades fortemente ligadas a súa vida conmemoran a Semana Euclidiana, en razón a Os Sertões. A obra é recoñecida polo seu rexionalismo e neoloxismo, típicos do período pre-modernista e influentes nas orixes do modernismo. No centenario da súa morte foi realizada na súa cidade natal unha serie de exposicións do Proxecto 100 Anos Sen Euclides.

Traxectoria

Caricatura de Euclides da Cunha feita por Raul Pederneiras (1903).

Euclides Rodrigues Pimenta da Cunha naceu o 20 de xaneiro de 1866, na Facenda Saudade, en Santa Rita do Rio Negro, municipio de Cantagalo, na provincia do Río de Xaneiro. Era fillo de Manuel Rodrigues da Cunha Pimenta e Eudóxia Alves Moreira da Cunha. Orfo de nai desde os 3 anos, pasa a vivir en casas de parentes en Teresópolis, San Fidélis e Río de Xaneiro. En 1883 ingresa no Colexio Aquino, onde foi alumno de Benjamin Constant, que moito influenciou a súa formación introducíndoo na filosofía positivista. En 1885, ingresa na Escola Politécnica, e o ano seguinte, na Escola Militar da Praia Vermelha, onde novamente encontra Benjamin Constant como profesor.^[3][4]

Cadete republicano

Contaxiado polo ardor republicano dos cadetes e de Benjamin Constant, profesor da Escola Militar, durante unha revista ás tropas lanzou a súa espada aos pés do ministro da Guerra Tomás Coello. O xefe da Escola tentou atribuír o acto á "fatiga por exceso de estudo", mais Euclides negouse a aceptar ese veredicto e reiterou as súas conviccións republicanas. Por ese acto de rebeldía, foi xulgado polo Consello de Disciplina. En 1888, desconectouse do Exército. Participou activamente da propaganda republicana no xornal A Província de S. Paulo.

Proclamada a República, foi reintegrado ao Exército recibindo promoción.^[5] Ingresou na Escola Superior de Guerra e conseguiu tornarse primeiro-tenente e bacharel en Matemáticas, Ciencias físicas e naturais. Casou con Ana Emília Ribeiro, filla do maior Sólon Ribeiro, un dos líderes da proclamación da República. En 1891, deixou a Escola de Guerra e foi designado coadxuvante de ensino na Escola Militar. En 1893, practicou na Estrada de Ferro Central do Brasil.^[4]

Ciclo de Canudos

Durante a fase inicial da Guerra de Canudos, en 1897, Euclides escribiu dous artigos titulados A nossa Vendeia que lle valeron un convite d'O Estado de S. Paulo para presenciar o final do conflito como correspondente de guerra. Iso porque el consideraba, como moitos republicanos á época, que o movemento de Antônio Conselheiro tiña a pretensión de restaurar a monarquía e era apoiado por monarquistas residentes no país e no exterior.^[4]

En Canudos, Euclides adopta un neno chamado Ludgero, a quen se refire na súa Caderneta de Campo .^[6] Feble e doente, o meniño é levado para São Paulo, onde Euclides o entrega ao seu amigo, o educador Gabriel Prestes. O meniño é rebatizado como Ludgero Prestes.

Libro vingador

Casa de Zinco en San José do Río Pardo onde Euclides da Cunha escribiu "Os Sertões"

Euclides deixou Canudos catro días antes do fin da guerra, non chegando a presenciar o desenlace. Mais conseguiu reunir material para, durante cinco anos, elaborar Os Sertões: campaña de Canudos (1902). Os Sertões foi escrito "nos raros intervalos de descanso dunha carreira fatigante", visto que Euclides se encontraba en San José do Río Pardo liderando a construción dunha ponte metálica. Neste período establece intensa amizade con Francisco Escobar, que posteriormente recibiría os primeiros exemplares de Os Sertões e realizaría algunhas revisións de acentuación e concordancia, alteracións adoptadas por Euclides da Cunha e feitas en nanquim e canivete en aproximadamente mil exemplares.^[7] O libro trata da campaña de Canudos (1897), no nordeste da Bahia. Nesta obra, el rompe por completo con súas ideas anteriores e preconcibidas, segundo as cales o movemento de Canudos sería unha tentativa de restauración da Monarquía, comandada a distancia polos monarquistas. Entende que se trata dunha sociedade completamente distinta da litoránea. De certa forma, descobre o certo interior do Brasil, que mostrou ser moi distinto da representación usual que del se tiña.

Euclides tornouse internacionalmente famoso coa publicación desta obra prima que lle valeu prazas para a Academia Brasileira de Letras (ABL) e para o Instituto Histórico e Xeográfico Brasileiro (IHGB). Divídese en tres partes: A terra, O homem e A luta. Nelas Euclides analiza, respectivamente, as características xeolóxicas, botánicas, zoolóxicas e hidrográficas da rexión, a vida, os costumes e a relixiosidade sertanexa e, en fin, narra os traxes ocorridos nas catro expedicións enviadas ao arraial liderado por Antônio Conselheiro.

Ciclo amazónico

En agosto de 1904, Euclides foi nomeado xefe da comisión mixta brasileiro-peruana de recoñecemento do Alto Purus, co obxectivo de cooperar para a delimitación de límites entre o Brasil e o Perú. Esta experiencia aparece na súa obra póstuma Á Marxe da Historia, onde denunciou a explotación dos seringueiros no bosque. Euclides partiu de Manaus para as nascentes do Purus, chegando doente en agosto de 1905. Proseguindo os estudos de límites, escribiu o ensaio Perú versus Bolivia, publicado en 1907. Escribiu, tamén durante esta viaxe, o texto Judas-Ahsverus, considerado un dos textos máis filosófica e poeticamente afondados da súa autoría.

Tras retornar da Amazonia, Euclides proferiu a conferencia Castro Alves e seu tempo, prologou os libros Inferno verde de Alberto Rangel e canções de Vicente de Carvalho.^[8]

Concurso de lóxica

Euclydes da Cunha (GARNIER, M.J. Euclydes da Cunha. Río de Xaneiro (RJ): F.Briguiet & Cie. Editores, [189-?]. 1 des., pico de pena.).

Tentando a unha vida máis estábel, o que se mostraba imposíbel na carreira de enxeñeiro, Euclides prestou concurso para asumir a cadeira de Lóxica do Colexio Pedro II. O filósofo Farías Brito foi o primeiro colocado, mais a lei prevía que o presidente da república escollería o catedrático entre os dous primeiros. Grazas á intercesión de amigos, Euclides foi nomeado. Tras a morte de Euclides, Farías acabaría ocupando a cátedra en cuestión.^[9]

Inmortal da Academia Brasileira de Letras

Foi elixido o 21 de setembro de 1903 para a cadeira 7 da Academia Brasileira de Letras na sucesión de Valentim Magalhães, e recibido o 18 de decembro de 1906 polo académico Sílvio Romero.

"Traxedia da Piedade"

A esposa de Euclides, coñecida como Anna de Assis, tornouse amante dun mozo cadete 17 anos máis novo do que ela, Dilermando de Assis. Aínda casada con Euclides, tivo dous fillos de Dilermando. Un deles morreu aínda bebé. O outro fillo era chamado por Euclides de "a espiga de milho no medio do cafezal", por ser o único louro nunha familia de morenos. Aparentemente, Euclides aceptou como seu ese meniño.

A traizón de Anna desencadeou unha traxedia en 1909, cando Euclides entrou armado na casa de Dilermando dicíndose disposto a matar ou morrer. Dilermando reaccionou e matou Euclides, mais foi absolto pola xustiza militar. Até hoxe discútese o episodio. Dilermando máis tarde casou con Anna. O casamento durou 15 anos.^[10]

O corpo de Euclides foi velado na ABL. O médico e escritor Afrânio Peixoto, que asinou o atestado de óbito, máis tarde ocuparía a súa cadeira na Academia.

Obras

Folla de rostro de Os Sertões (1902)

Escribiu numerosos artigos en varias revistas do Brasil, a maiores publicáronselle os seguintes libros:

• Canudos: diário de uma expedição (publicado en O Estado de São Paulo entre o 18 de agosto o o 25 de outubro de 1897)
• Os Sertões (1902)
• Contrastes e confrontos (1907)
• La cuestión de limites entre Bolívia y el Peru. trad. Eliosoro Vilazón. Bos Aires: Cia Sud-Americana de Billetes de Banco, 1908.
• Martín García (1908)
• À margem da história (1909, póstumo)
• Ondas (poesías, 1966, póstumo)
• Caderneta de campo (1975, póstumo)

Adaptacións

Filmes, documentais e series

• DESEJO. Dirección de Wolf Maya (Dirección xeral) e Denise Saraceni; Euclides da Cunha interpretado por Tarcísio Meira. Río de Xaneiro: Som Livre, 2005. Cor. 1 DVD. Miniserie en 17 capítulos (657 min.)
• EPOPÉIA EUCLYDEACREANA. Dirección de Rodrigo Neves, producido por Charlene Lima, narrado por Caros Vereza, fotografía de Celso Kava. São Paulo: Cultura Marcas, 2006. Cor. 1 DVD.^[11]
• OS SERTÕES. Dirección de Cristina Fonseca. São Paulo: TV Cultura de São Paulo, 1995. Cor. 1 filme (67 min.) (serie Leituras do Brasil)
• EUCLIDES DA CUNHA. Dirección de Humberto Mauro. 1944. P&B. (14 min.);
• GUERRA DE CANUDOS. Dirección de Sérgio Rezende. 1 DVD (170 min.);
• DEUS E O DIABO NA TERRA DO SOL. Dirección de Glauber Rocha, Walter Lima Júnior. Río de Xaneiro: Copacabana Filmes, 1964. P&B. 1 fita de VHS (125 min.);
• A MATADEIRA. Dirección e guión de Jorge Furtado. 1994. Cor. 1 filme (16 min.);
• OS SERTÕES: ano 100. Dirección Tâmis Parron. São Paulo: SPVD; CCS; USP, 2002. Cor. VHS (28 min.).

Ópera

• LE SERTON: Grand opera brésilien en 4 actes sur L'Epopée de Canudos. Poeme et musique Fernand Joutex. Belo Horizonte, Prensa Oficial de Belo Horizonte, 1953. 59 p..

Peza teatral

• OS SERTÕES. Dirección de José Celso Martinez Corrêa. São Paulo, Teatro Oficina, 2002-07.

Libros baseados en Os Sertões

• A BRAZILIAN MYSTIC: being the life and miracles of Antonio Conselleiro. R. B. Cunninghame Graham. Londres, 1919;
• LE MAGE DU SERTÃO. Lucien Marchal. París: Librairie Plon, 1952. Traducido para o ingléés so o título The Sage of Canudos;
• ÍTÉLET CANUDOSBAN. Sándor Márai, 1968. Traducido para o portugués so o título Veredicto en Canudos. São Paulo, Companhia das Letras, 2002;
• LA GUERRA DEL FIN DEL MUNDO. Mario Vargas Llosa, 1981.

Notas

1. "Euclides da Cunha". web.archive.org (en portugués). 2010-10-08. Archived from the original on 08 de outubro de 2010. Consultado o 2020-04-27. 
2. "Biografia de Euclides da Cunha". www.biografiasyvidas.com (en castelán). Consultado o 2020-04-27. 
3. De Arruda, Silvio Ferraz (1973). Frases célebres notáveis. NBL Editora. 
4. Rabello, Sylvio (1966). Euclides da Cunha. Civilização Brasileira. 
5. "Biografia de Euclides da Cunha". eBiografia (en portugués). Consultado o 2020-04-27. 
6. Cunha, Euclides da (1975). Caderneta de campo. Cultrix. 
7. "Mas queres saber de uma coisa?". Correio IMS (en portugués). Arquivado dende o orixinal o 28 de xullo de 2021. Consultado o 2020-04-27. 
8. Venancio Filho, Francisco (1931). Estudo biográfico. In: Euclides da Cunha: ensaio biobibliográfico. Academia Brasileira de Letras. 
9. Pontes, Eloy (1938). A vida dramática de Euclides da Cunha. Rio de Janeiro, José Olympio. 
10. Cible, Ângelo (1946). Um Nome. Uma Vida. Uma Obra. Dilermando de Assis. Rio de Janeiro: Tip. Duarte, Neves & Cia. 
11. "SÍTIO DE RODRIGO NEVES". SÍTIO DE RODRIGO NEVES (en portugués). Consultado o 2020-04-27. 

Véxase tamén

Bibliografía

• ANDRADE, Olímpio de Sousa. Historia e interpretación de 'Os Sertões'. 3. ed. rev. e aum. São Paulo: Edart, 1966.
• BRANDÃO, Adelino. Paraíso perdido: Euclides da Cunha - vida e obra. São Paulo: Ibrasa, 1996. 442 p. il.
• CUNHA, Euclides da. Ondas. São Paulo: Editora Martin Claret, 2005, 162 p..
• PONTES, Eloy. A vida dramatica de Euclydes da Cunha. Río de Xaneiro: José Olympio, 1938. 342 p. il.
• RABELLO, Sylvio. Euclides da Cunha. 2 ed. Río de Xaneiro: Civilización Brasileira, 1966. 362 p.
• VENÂNCIO FILLO, Francisco. A gloria de Euclydes da Cunha. São Paulo: Nacional, 1940. xvi, 323 p. il.
• VENTURA, Roberto. Retrato interrompido da vida de Euclides da Cunha. São Paulo: Compañía das Letras, 2003. 348 p. il.
• NOGUEIRA, Nathália Sanglard de Almeida, Un peregrino entre selvas e desertos: as viaxes ao Brasil ignoto e o ollar etnográfico de Euclides da Cunha, Río de Xaneiro, Instituto de Historia, Universidade Federal Fluminense, 2017, 311 p. (tese, orientación de Hebe Maria da Costa Mattos Gomes de Castro).