Լեոնիդ Կելդիշ

Լեոնիդ Կելդիշ; ռուս.՝ Леони́д Вениами́нович Ке́лдыш
Ծնվել է	ապրիլի 7, 1931; Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	նոյեմբերի 11, 2016 (85 տարեկան); Մոսկվա, Ռուսաստան
Գերեզման	Դոնսկոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Ռուսաստան
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ, Մոսկվայի Ֆիզիկատեխնիկական Ինստիտուտ, Մոսկվայի պետական համալսարան և Advances in Physical Sciences?
Գործունեության ոլորտ	պինդ մարմնի ֆիզիկա և ֆիզիկա
Պաշտոն(ներ)	տնօրեն
Անդամակցություն	Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն և Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Մոսկվայի պետական համալսարան (1954) և ՄՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետ
Կոչում	պրոֆեսոր, ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ և Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամներ
Գիտական աստիճան	ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն
Գիտական ղեկավար	Վիտալի Գինզբուրգ
Եղել է գիտական ղեկավար	Elena D. Mishina? և Alexey N. Rubtsov?
Հայտնի աշակերտներ	Mikhail Sadovsky?
Պարգևներ	; Յուջին Ֆինբերգի անվան մեդալ Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան մեծ ոսկե մեդալ Եվրոֆիզիկա մրցանակ Ս. Ի. Վավիլովի անվան ոսկե մեդալ Միջազգային մրցանակ նանոտեխնոլոգիայի բնագավառում և Ի. Յա. Պոմերանչուկի անվան մրցանակ
Հայր	Q126453475?
Մայր	Լյուդմիլա Կելդիշ

Լեոնիդ Վենիամինովիչ Կելդիշ (ռուս.՝ Леони́д Вениами́нович Ке́лдыш, ապրիլի 7, 1931(1931-04-07)^[1], Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1] - նոյեմբերի 11, 2016(2016-11-11), Մոսկվա, Ռուսաստան), խորհրդային և ռուս ֆիզիկոս, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ակադեմիկոս (1976), ֆիզիկական և մաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր (1965): Կելդիշի աշխատանքները կարևոր դեր են ունեցել ֆիզիկայի զարգացման գործում^[5]։

Կենսագրություն

Կելդիշը ծնվել է 1931 թվականին Մոսկվայում, մեծացել է իր մոր և խորթ հոր՝ հայտնի մաթեմատիկոսների ընտանիքում։ Դպրոցը ոսկե մեդալով ավարտելուց հետո նա ընդունվել է Մոսկվայի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետ, 1954 թվականին դարձել է Լեբեդևայի անվան Ֆիզիկայի ինստիտուտի ասպիրանտ (նրա գիտական խորհրդականն էր Վիտալի Գինզբուրգը)։ 1957 թվականից մինչև իր կյանքի ավարտը Կելդիշը աշխատել է Լեբեդևի անվան ֆիզիկական ինստիտուտում, իսկ 1989-1994 թվականներին զբաղեցրել է ինստիտուտի տնօրենի պաշտոնը։ 1965 թվականին պաշտպանել է գիտական թեզ, որի պաշտպանական արդյունքների հիման վրա թեկնածուի աստիճանի փոխարեն նրան անմիջապես դոկտորի աստիճան է շնորհվում։

1962 թվականին Կելդիշը դարձել է Մոսկվայի ֆիզիկատեխնիկական ինստիտուտի պրոֆեսոր, 1965 թվականին՝ Մոսկվայի պետական համալսարանի պրոֆեսոր, 1978 թվականից 2001 թվականը աշխատել է Մոսկվայի պետական համալսարանի ֆիզիկայի ֆակուլտետի քվանտային ռադիոֆիզիկայի բաժնում՝ որպես վարիչ, իսկ 2004-2011 թվականներին` Տեխասի A&M համալսարանի ֆիզիկայի և աստղագիտության ամբիոնում։ 1968 թվականին դարձել է ԽՍՀՄ Գիտությունների ակադեմիայի անդամ, 1976 թվականին՝ ակադեմիկոս, 1991-1996 թվականներին եղել է Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ընդհանուր ֆիզիկայի և աստղագիտության բաժնի ակադեմիկոսի քարտուղար, ապա Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի նախագահի խորհրդական և ռուս ֆիզիկոսների ազգային կոմիտեի նախագահ։ Կելդիշը երկար տարիներ եղել է «Ֆիզիկա և կիսահաղորդիչ տեխնոլոգիաներ»,, «Solid State Communications» ամսագրերի խմբագրական խորհուրդների անդամ, 2009 թվականի դեկտեմբերի 29-ից մինչև իր կյանքի ավարտը աշխատել է որպես «Ֆիզիկական գիտությունների հաջողություններ» ամսագրի գլխավոր խմբագիր։

Լեոնիդ Կելդիշը վախճանվել է 2016 թվականի նոյեմբերի 11-ին՝ սրտի հիվանդությունների պատճառով^[6]։

Գիտական ձեռքբերումներ

Կելդիշը գրել է աշխատություններ կիսահաղորդչային ֆիզիկայի և քվանտային ռադիոֆիզիկայի վերաբերյալ։

1950-ականների երկրորդ կեսին նա ստեղծեց կիսահաղորդիչների մեջ թունելային երևույթների տեսությունը։ 1957 թվականին առաջին անգամ կատարեց թունելային հանգույցի հավանականության ճիշտ հաշվարկը, հաշվի առնելով նյութի շղթայի կառուցվածքը և կանխատեսեց այսպես կոչված անուղղակի թունելային ազդեցությունը։ 1958 թվականին նա կանխատեսեց էլեկտրական դաշտի ազդեցությամբ կիսահաղորդչային բյուրեղներում կլանման գոտիների տեղափոխումը։ Այս արդյունքները չափազանց կարևոր էին կիսահաղորդիչների ֆիզիկայի զարգացման համար։ 1962 թվականին նա առաջարկել է օգտագործել տարածական-պարբերական դաշտի կառավարման էլեկտրոնային ազդեցությունը և էլեկտրոնային բյուրեղների հատկությունները։

1964 թվականին Կելդիշը ցույց տվեց, որ բազմաֆունկցիոնալ ֆոտոէլեկտրական ազդեցությունը և բարձր հաճախականությամբ թունելային ազդեցությունը նույն պրոցեսի տարբեր սահմանափակումային դեպքերն են։

1964 թվականին վիճակի տեսական բնութագրման և ուժեղ քվանտային համակարգերի կինետիկայի համար Կելդիշը մշակեց հատուկ դիագրամային տեխնիկա։ Այս մոտեցումը ընդհանուր առմամբ լայնորեն կիրառվում է ֆիզիկայի տարբեր ճյուղերում, մասնավորապես` լազերային ճառագայթման խտացված համակարգերի փոխազդեցության նկարագրության մեջ։

Նույն թվականին՝ 1964 թվականին, Կելդիշը Յուրի Կոպաևի հետ միասին առաջարկել է մետաղական կիսահաղորդչային ֆազային անցման հայտնի մոդել։

Ընտանիք

Խորթ հայր՝ Պյոտր Նովիկով
Հայր՝ ֆիզիկական և մաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր Վենիամին Գրանովսկի (1905 —1964)
Մայր՝ Լյուդմիլա Կելդիշ
Պապիկ՝ Վսելովոդ Կելդիշ
Մորեղբայր՝ Մստիսլավ Կելդիշ
Մորեղբայր՝ Յուրի Կելդիշ
Եղբայր՝ Սերգեյ Նովիկով

Մրցանակներ և անդամակցություն

Լենինյան մրցանակ (1974)
Եվրոֆիզիկա մրցանակ (1975)
Աշխատանքային կարմիր դրոշ (1975)
Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշան (1985)
ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի օտարերկրյա անդամ (1995)
Ամերիկյան ֆիզիկական հասարակություն անդամ (1996)
Հայրենիքի ծառայությունների համար IV աստիճանի շքանշան (1999)՝ ռուս գիտության զարգացման գործում ունեցած մեծ ներդրման, բարձր որակավորում ունեցող անձնակազմի պատրաստման և Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի 275-ամյակի կապակցությամբ^[7]։
Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիայի պատվավոր անդամ (2001)^[8]
2003 թվականին կրթության ոլորտում Նախագահական մրցանակի դափնեկիր
Սերգեյ Վավիլովի անվան ոսկե մեդալ (2005)
Միջազգային մրցանակ Նանոտեխնոլոգիայի բնագավառում (RUSNANOPRIZE) (2009)՝ կիսահաղորդիչների մեջ գերակշռող և թունելային ազդեցությունների ուսումնասիրման համար^[9]
Եվգենի Ֆինբերգի հուշամեդալ (2001)
Իսահակ Պոմերանչուկի մրցանակ (2014)
Լոմոնոսովի մեծ ոսկե մեդալ (2015)

Հիմնական հրատարակություններ

Келдыш Л.В. О поведении неметаллических кристаллов в сильных электрических полях // ЖЭТФ. — 1957. — Т. 33. — С. 994—1003.(չաշխատող հղում)
Келдыш Л.В. О влиянии сильного электрического поля на оптические характеристики непроводящих кристаллов // ЖЭТФ. — 1958. — Т. 34. — С. 1138—1141. Архивировано из первоисточника 1 Հոկտեմբերի 2020.
Келдыш Л.В. Кинетическая теория ударной ионизации в полупроводниках // ЖЭТФ. — 1959. — Т. 37. — С. 713—727.(չաշխատող հղում)
Келдыш Л.В. О влиянии ультразвука на электронный спектр кристалла // Физика твердого тела. — 1962. — Т. 4. — С. 2265—2267.
Келдыш Л.В. Глубокие уровни в полупроводниках // ЖЭТФ. — 1963. — Т. 45. — С. 364—375.
Келдыш Л.В. Диаграммная техника для неравновесных процессов // ЖЭТФ. — 1964. — Т. 47. — С. 1515—1527.(չաշխատող հղում)
Келдыш Л.В. Ионизация в поле сильной электромагнитной волны // ЖЭТФ. — 1964. — Т. 47. — С. 1945—1957.
Келдыш Л.В., Копаев Ю.В. Возможная неустойчивость полуметаллического состояния относительно кулоновского взаимодействия // Физика твердого тела. — 1964. — Т. 6. — С. 2791—2803.
Келдыш Л.В. К теории ударной ионизации в полупроводниках // ЖЭТФ. — 1965. — Т. 48. — С. 1692—1707.(չաշխատող հղում)
Келдыш Л.В., Козлов А.Н. Коллективные свойства экситонов в полупроводниках // ЖЭТФ. — 1968. — Т. 54. — С. 978—993. Архивировано из первоисточника 26 Հուլիսի 2019.
Келдыш Л.В. Фононный ветер и размеры электронно-дырочных капель в полупроводниках // Письма в ЖЭТФ. — 1976. — Т. 23. — С. 100—103. Архивировано из первоисточника 20 Ապրիլի 2008.
Келдыш Л.В. Кулоновское взаимодействие в тонких пленках полупроводников и полуметаллов // Письма в ЖЭТФ. — 1979. — Т. 29. — С. 716—719. Архивировано из первоисточника 9 Հոկտեմբերի 2017.
Ильинский Ю.А., Келдыш Л.В. Взаимодействие электромагнитного излучения с веществом. — М.: Изд-во МГУ, 1989.
Ivanov A.L., Haug H., Keldysh L.V. Optics of excitonic molecules in semiconductors and semiconductor microstructures // Physics Reports. — 1998. — Vol. 296. — P. 237—336. — doi:10.1016/S0370-1573(97)00074-4

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Келдыш Леонид Вениаминович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-65.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
↑ http://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru
↑ https://www.phys.msu.ru/eng/news/slider-news-archive/2014/2014-Keldysh-award/
↑ Цитируемость статей по данным Scientific.ru
↑ Умер академик Леонид Келдыш // Индикатор, 11 ноября 2016
↑ Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 1999 года № 701 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российской академии наук». // Официальный сайт Президента России. Проверено 18 августа 2016.
↑ Membrii Academiei de Ştiinţe a Moldovei: Dicţionar (1961—2006) / Ch.: Î.E.P. Ştiinţa, 2006
↑ Лауреаты премии Rusnanoprize 2009

Գրականություն

Леонид Вениаминович Келдыш (07.04.1931—11.11.2016) // УФН. — 2016. — Т. 186. — С. 1265—1266. — doi:10.3367/UFNr.2016.11.037979
Capasso F., Corkum P., Kocharovskaya O., Pitaevskii L., Sadovskii M.V. Leonid Keldysh // Physics Today. — 2017. — Vol. 70(6). — P. 75. — doi:10.1063/PT.3.3605

Արտաքին հղումներ

[_e55c3d144a1f8d44-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Келдыш Леонид Вениаминович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_4178391bcfb8c97f-2] ttp://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-65.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12

[_23b7a519456940f7-3] ttp://www.ras.ru/win/db/award_dsc.asp?P=id-1.ln-ru

[_40b5806e6f56854f-4] ttps://www.phys.msu.ru/eng/news/slider-news-archive/2014/2014-Keldysh-award/

[5] Цитируемость статей по данным Scientific.ru

[6] Умер академик Леонид Келдыш // Индикатор, 11 ноября 2016

[7] Указ Президента Российской Федерации от 4 июня 1999 года № 701 «О награждении государственными наградами Российской Федерации работников Российской академии наук». // Официальный сайт Президента России. Проверено 18 августа 2016.

[8] Membrii Academiei de Ştiinţe a Moldovei: Dicţionar (1961—2006) / Ch.: Î.E.P. Ştiinţa, 2006

[9] Лауреаты премии Rusnanoprize 2009

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Լեոնիդ Կելդիշ ռուս.՝ Леони́д Вениами́нович Ке́лдыш

Ծնվել է	ապրիլի 7, 1931(1931-04-07)^[1] Մոսկվա, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ^[1]
Մահացել է	նոյեմբերի 11, 2016(2016-11-11) (85 տարեկան) Մոսկվա, Ռուսաստան
Գերեզման	Դոնսկոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Ռուսաստան
Մասնագիտություն	ֆիզիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Պ․ Ն․ Լեբեդևի անվան ֆիզիկայի ինստիտուտ, Մոսկվայի Ֆիզիկատեխնիկական Ինստիտուտ, Մոսկվայի պետական համալսարան և Advances in Physical Sciences?
Գործունեության ոլորտ	պինդ մարմնի ֆիզիկա և ֆիզիկա
Պաշտոն(ներ)	տնօրեն
Անդամակցություն	Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա^[2], ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Ամերիկյան ֆիզիկական ընկերություն և Մոլդովայի գիտությունների ակադեմիա
Ալմա մատեր	Մոսկվայի պետական համալսարան (1954) և ՄՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետ
Կոչում	պրոֆեսոր, ԽՍՀՄ ԳԱ անդամ և Ռուսաստանի Գիտությունների ակադեմիայի իսկական անդամներ
Գիտական աստիճան	ֆիզիկամաթեմատիկական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	ռուսերեն
Գիտական ղեկավար	Վիտալի Գինզբուրգ
Եղել է գիտական ղեկավար	Elena D. Mishina? և Alexey N. Rubtsov?
Հայտնի աշակերտներ	Mikhail Sadovsky?
Պարգևներ	Յուջին Ֆինբերգի անվան մեդալ Մ. Վ. Լոմոնոսովի անվան մեծ ոսկե մեդալ ^[3] Եվրոֆիզիկա մրցանակ Ս. Ի. Վավիլովի անվան ոսկե մեդալ Միջազգային մրցանակ նանոտեխնոլոգիայի բնագավառում և Ի. Յա. Պոմերանչուկի անվան մրցանակ ^[4]
Հայր	Q126453475?
Մայր	Լյուդմիլա Կելդիշ