Մարտիրոս Գավուկչյան

Այս հոդվածն աղբյուրների կարիք ունի։
Դուք կարող եք բարելավել հոդվածը՝ գտնելով բերված տեղեկությունների հաստատումը վստահելի աղբյուրներում և ավելացնելով դրանց հղումները հոդվածին։
Անհիմն հղումները ենթակա են հեռացման։
Մարտիրոս Գավուկչյան
Ծնվել էօգոստոսի 8, 1908(1908-08-08)[1][2]
ԾննդավայրՆիգդե[1][2]
Մահացել էօգոստոսի 7, 1988(1988-08-07) (79 տարեկան)
Վախճանի վայրՄոնրեալ, Քվեբեկ, Կանադա
Ազգությունհայ
ԿրթությունԲեյրութի ամերիկյան համալսարան (1934)[1]
Պարգևներ
Մարտիրոս Գավուկչյան Վիքիդարանում

Մարտիրոս Սարգսի Գավուկչյան (օգոստոսի 8, 1908(1908-08-08)[1][2], Նիգդե[1][2] - օգոստոսի 7, 1988(1988-08-07), Մոնրեալ, Քվեբեկ, Կանադա), հայ ճարտարապետ, զբաղվել է նաև պատմությամբ, ճարտարապետությամբ և լեզվաբանությամբ։ Արժանացել է ՀԽՍՀ վաստակավոր ճարտարապետի կոչմանը (1972):

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1908 թվականի օգոստոսի 8-ին Թուրքիայի Նիգդե քաղաքում, որտեղից և շուտով ընտանիքը տեղափոխվել է Մոսուլ։ 1934-ին ավարտել է Բեյրութի ամերիկյան համալսարանը։ 1935-1947 թվականներին եղել է Մուսոլ քաղաքի գլխավոր ճարտարապետը։ 1947—1979 թվականներին աշխատել է Հայաստանում որպես ճարտարապետ, այնտեղ մասնակցություն է ունեցել մի շարք ճարտարապետական կառույցների և հուշարձանների կառուցման և վերականգման աշխատանքներին։

Շնորհիվ իր հետաքրքրությանը դեպի հին քաղաքների ավերակների պեղումը, հետաքրքրվել է պատմությամբ, հատկապես Հին Արևելքի պատմությամբ՝ Շումեր, Աքքադ, Ասորեստան և Ուրարտու։ Զբաղվել է հայ ժողովրդի ծագման խնդրով։ Մասնակցել է գտնված սեպագիր արձանագրությունների թարգմանությամբ, հատկապես Նուզիում (Միտաննի պետության քաղաքներից մեկը մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակ)։

Տիրապետել է հայերեն, արաբերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, իտալերեն, անգլերեն և ռուսերեն լեզուներին, իմացել և աշխատանքի մեջ օգտագործել է այլ եվրոպական և սլավոնական լեզուներ։ Սովորել է նաև վեց «մահացած» լեզուներ, որոնցից են աքքադերենը, շումերերենը և խուռիերենը, հետաքրքրվել է տարբեր գիտություններով՝ հնագիտություն, դիցաբանություն, բառագիտություն և այլն։

Ապրելով և ստեղծագործելով Խորհրդային Հայաստանում, կապեր է հաստատել Հայաստանի Գիտությունների Ակադեմիայի հետ, իսկ 1970 թվականին հանդես է ունեցել «Արմեն և Հայ անունների ծագումը» հոդվածով, պաշտպանելով Ուրարտու հայկական կոնցեպցիաներից մեկը, որը տպագրված էր «Коммунист» ամսագրում։ Մարտիրոս Գավուկչյանը լավ չէր վերաբերվում ԽՍՀՄ-ին և իր հրապարակումները նա կատարել է ուրիշ երկրներում՝ իր հաշվին։ 1973 թվականին Բեյրութում հայերեն լեզվով հրապարակել է իր հիմնական ուսումնասիրություն «Արմեն և Հայ անունների ծագումը և Ուրարտու»-ն, որն ավելի լիարժեք է բացահայտում հայկական Ուրարտուի տեսությունը։ Հաջորդ տասնամյակի ընթացքում Կանադայում և ԱՄՆ-ում Գավուկչյանը հայերեն լեզվով հրատարակել է ևս երկու խոշոր աշխատանքներ, ինչպես նաև վերահրատարակել է անգլերեն լեզվով, որտեղ ուսումնասիրողը փաստեր է բերել հայ և շումեր ազգերի կապերի վերաբերյալ։

Մարտիրոս Գավուկչյանը իր կյանքի վերջին տարիներին ուսումնասիրել է շումերական մշակույթը, որպեսզի ապացուցի, որ հայ ժողովուրդը հնագույնն է աշխարհում։

Ի տարբերություն ճարտարապետական աշխատանքներին, Մարտիրոս Գավուկչյանի պատմական նշանակություն ունեցող աշխատությունները չեն ստացել գիտական ճանաչում, նրան չի հաջողվել հրապարակել իր աշխատությունները ո՛չ ԽՍՀՄ-ի, ո՛չ ել Արևելքի երկրների հրատարակություններում։ Սակայն վերջերս Հայաստանում կտրուկ հետաքրքրություն է առաջացել դեպի ուսումնասիրողի այն աշխատությունները, որոնք ապացուցում են, որ բնիկ հայերը հին ժամանակներից բնակվել են Հայաստանում[փա՞ստ]։

Ուրիշ այդ կոնցեպցիայի հայ հետևողներ, ինչպիսիք են Լևոն Շահինյանը, Ռաֆայել Իշխանյանը, Անժելա Տերյանը, Կարապետ Սուքիասյանը, Ալեքսանդր Վարպետյանը և Լիլի Ստեփանյանը, օգտագործում են Գավուկչյանի աշխատությունները իրենց աշխատանքներում[փա՞ստ]։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • «Արմեն և Հայ անունների ծագումն և Ուրարտուն» (Происхождение имен Армен и Ай, и Урарту, на арм.), Բեյրութ, 1973
  • «Armenia, Subartu and Sumer: the Indo-European homeland and ancient Mesopotamia;», Montreal, 1989, ISBN 0921885008 (հատվածներ)
  • «The Genesis of Armenian People», Montreal, 1982.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Հայկական սովետական հանրագիտարան (հայ.) / Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Ով ով է. հայեր (հայ.) / Հ. Այվազյան — Երևան: Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 2005. — հատոր 1.
Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարտիրոս Գավուկչյան» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 697)։