Ծատուր Աղայեան

Ծատուր Աղայեան
Ծնած է 12 Յունուար 1912(1912-01-12)[1]
Ծննդեան վայր Փիփ, Դաշկեսանի շրջան, Ազրպէյճանական Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետութիւն[2]
Մահացած է 3 Դեկտեմբեր 1982(1982-12-03)[1] (70 տարեկանին)
Մահուան վայր Երեւան, Հայաստանի Խորհրդային Ընկերվարական Հանրապետութիւն, Խորհրդային Միութիւն
Գերեզման Թոխմախի գերեզմանատուն
Բնակութեան վայր Երեւան[2]
Քաղաքացիութիւն  Ռուսական Կայսրութիւն
 Խորհրդային Միութիւն
Գործունէութեան ոլորտ պատմութիւն
Գործատու Պաքուի Պետական Համալսարան[2]
Խ. Աբովեանի Անուան Մանկավարժական Համալսարան[2]
Երեւանի Պետական Համալսարան[2]
Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիայի Պատմութեան Հիմնարկ[2]
Հայաստանի Կոմունիստական Կուսակցութիւն[2]
Կրթութիւն Մոսկուայի Փիլիսոփայութեան, Գրականութեան եւ Պատմութեան Հիմնարկ[2]
Խ. Աբովեանի Անուան Մանկավարժական Համալսարան
Կոչում փրոֆէսոր[2]
Ազգութիւն Հայ[2][1]
Տիրապետած լեզուներ հայերէն
Անդամակցութիւն Հայաստանի Գիտութիւններու Ազգային Ակադեմիա[2][1]
Պարգեւներ եւ
մրցանակներ		 «Պատուոյ նշան» շքանշան Աշխատանքային Կարմիր դրօշի շքանշան «Աշխատանքի Արիութեան Համար» շքանշան «Կյուրեղ և Մեթոդիոս» շքանշան?
Կուսակցութիւն Խորհրդային Միութեան համայնավարական Կուսակցութիւն[2]
Երեխաներ Հենրի Աղայեան

Ծատուր Պաուելի Աղայեան (12 Յունուար 1912, Փիփ - 3 Դեկտեմբեր 1982, Երեւան) պատմաբան, պատմական գիտութիւններու դոկտոր (1948):

Կենսագրութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծատուր Աղայեան ծնած է երկրագործի ընտանիքի մէջ։ 1917-ին Աղայեաններու ընտանիքը տեղափոխուած է Շամխորի շրջանի Գոլիցինօ (այժմ՝ Մարտունի) գիւղը։ 1930-ին աւարտելով Գեանջայի (Գանձակի) մանկավարժական ուսումնարանը, ուսուցչական աշխատանքի անցած է Շամխորի շրջանի Մարտունի, Ջաղիր եւ Չարդախլու գիւղերու դպրոցներուն մէջ։

Ծատուր Աղայեանի յուշատախտակը Երեւանի Կորիւնի փողոցին մէջ

Աւարտած է Երեւանի հեռակայ մանկավարժական հիմնարկը (1936, էքստեռն), Մոսկուայի Ն. Չեռնիշեւսկիի անուան պատմա-փիլիսոփայան հիմնարկը (1938)։ 1954-1961 եւ 1977-1979` ՀԽՍՀ ԳԱ Պատմութեան հիմնարկի նոր պատմութեան բաժինի վարիչ, 1949-1952 եւ 1969-1973` ՀԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտութիւններու «Տեղեկագիրի» (1966 թուականէն՝ «Լրաբեր») խմբագիր, 1951-1954` ՀԿԿ կենտկոմի գիտութեան եւ մշակոյթի բաժինի վարիչ, 1961-1968` ԽՄԿԿ կենտկոմին առընթեր մարքսիզմ-լենինիզմի հիմնարկի հայկական մասնաճիւղի տնօրէն, 1968-1977` ՀԽՍՀ ԳԱ հասարակական գիտութիւններու բաժանմունքի ակադեմիկոս-քարտուղար, 1979-1982` Երեւանի պետական համալսարանի ԽՄԿԿ պատմութեան ամպիոնի վարիչ։ 1963-1971 եղած է ՀԽՍՀ ԳԽ պատգամաւոր[3]։

Գործունէութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Աղայեանի գործերը հիմնականին մէջ կը վերաբերէին Անդրկովկասի եւ Հայաստանի մէջ յեղափոխական շարժման, հայ-ռուսական յարաբերութիւններուն եւ Հայաստանի խորհրդային կարգերու հաստատման։

«Հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարի պատմութիւնից» (1976) մենագրութեան մէջ տրուած է հայ ժողովուրդի ազգային-ազատագրական շարժման պատմութիւնը ԺԹ. դարու 70-ական թուականներէն մինչեւ 1920, առանձին գլուխներ նուիրուած են 1877-1878ի ռուս-թրքական պատերազմէն ետք հայկական հարցի սկզբնաւորման պատմութեան, Պերլինի համաժողովէն (1878) ետք ազգային-ազատագրական պայքարի վերելքին, 1915-ի հայոց ցեղասպանութեան, 1919-1921-ի Կիլիկիոյ դէպքերուն, ժողովրդական հերոս Անդրանիկ Օզանեանի գործունէութեան եւ այլն։ «Հոկտեմբերը եւ հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը» (1982) աշխատութեան մէջ այլ հարցերու շարքին մէջ քննարկած է 1918-1920 հայ ժողովուրդի դիմադրութիւնը թուրք յարձակողներուն Սարդարապատի, Բաշ Ապարանի, Ղարաքիլիսէի ճակատամարտերուն ընթացքին, անոնց նշանակութիւնը, լուսաբանած է Խորհրդային Ռուսիոյ եւ Հայաստանի Հանրապետութեան փոխյարաբերութիւնները եւ այլն։ Հայ ժողովուրդի ազգային ազատագրական պայքարի, խորհրդա-հայկական, խորհրդա-թրքական հարցերը Աղայեան արծարծած է ըստ հայ խորհրդային պատմագրութեան մէջ մինչեւ 1980-ական թուականներու կէսը իշխող տեսակէտին, բացասական գնահատական տուած է 1920-ի Սեւրի հաշտութեան պայմանագիրին, անտեսած է 1918-ի հայկական պետականութիւնը, Հայաստանի Հանրապետութեան վերականգնման նշանակութիւնը եւ այլն։

Երկեր

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  • Հոկտեմբերեան յեղափոխութիւնը եւ հայ ժողովրդի ազատագրումը, Երեւան, 1957, 407 էջ։
  • Արշաւիր Մելիքեան, Երեւան, 1969։
  • Բալկանները եւ Օսմանեան կայսրութեան ճնշուած ժողովուրդների ազգային - ազատագրական պայքարի միասնութիւնը, Երեւան, 1970:
  • Вековая дружба народов Закавказья, ч.1-4, Е., 1970-80
  • Գեհենից վերածնունդ, Երեւան, 1975:
  • Հայ ժողովրդի ազատագրական  պայքարի պատմութիւնից, Երեւան, 1976:
  • Ռուսիայի դերը հայ ժողովրդի պատմական ճակատագրին մէջ, Երեւան, 1981։
  • Հոկտեմբերը եւ հայ ժողովրդի ազատագրական պայքարը, Երեւան, 1982:
  • Հայ ժողովրդի պատմութեան նկարազարդ ակնարկներ, Երեւան, 1989:
  • Հայերը Թուրքիայում, Երեւան, 1994:
  • Անդրանիկ. իրադարձութիւններ, դէպքեր եւ դէմքեր, Երեւան, 1995:

Պարգեւներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]

Ծատուր Աղայեան պարգեւատրուած է «Աշխատանքային կարմիր դրօշ» եւ «Պատուոյ նշան» շքանշաններով, ինչպէս նաեւ շարք մը մետալներով ու պատուոյ գիրերով։

Գրականութիւն

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  • Ծատուր Աղայեան. կենսամատենագիտութիւն, Ե., 1983։

Աղբիւրներ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  • Ն. Վ. Թաւաքալեան, «Ծատուր Աղայեան», Պատմաբանասիրական հանդէս,1, 1982, էջ 229-230

Ծանօթագրութիւններ

[Խմբագրել | Խմբագրել աղբիւրը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Հայկական համառոտ հանրագիտարան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — հատոր 1. — է. 123.
  2. ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 Հայկական սովետական հանրագիտարան / խմբ. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  3. ↑ Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005 
Այս յօդուածի կամ անոր մէջ որոշակի յատուածի սկզբանական տարբերակը վերցուած է «Հայկական Հարց» Հանրագիտարանէն, որու նիւթերը թողարկուած են Քրիեյթիւ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։