Урош II Примислав

Европа 1142

Урош II Примислав (или Првослав ) бил голем жупан на Рашка од династијата Вукановиќ и владеел од околу 1145 година до 1162 година. Неговата личност е позната исклучиво од византиските извори кои ги опишуваат походите на императорот Маноил I Комнен (1143 - 1180) против Србите и Унгарците во средината на 12 век.

Владеење

Урош II Примислав се качил на престолот по смртта на неговиот татко Урош I околу 1145 година. Во последните години од својот живот, најмладиот син Урош, Деса, завладеал со Травунија и Зета, од каде што, со поддршка на дел од локалните благородници, тој постојано се обидувал да ги собори претставниците на Воислављевиќ династијата. Бидејќи војводата од Дукља, Радослав, бил византиски штитеник, судирите околу јадранската заднина укажуваат дека владетелите на Рашка повторно индиректно се свртеле против моќниот император Мануил I Комнин. Византискиот историчар Никита Хонијат напишал дека српскиот жупан извршил упади во државите подложени на Римјаните. Според Јован Кинам, царот Мануил починал во 1149 година. Подготвувал поход во Сицилија кога дознал дека Аламаните, Далматинците и Пеоните (т.е. Норманите од јужна Италија, Србите и Угрите) се подготвуваат да ја нападнат империјата на запад. Средниот син на Урош I, Белош е роден во 1141 година. Станал палатин на дворот на неговиот внук Геза II (1141-1162) и на тој начин владетелите на Рашка стекнале важен сојузник во унгарскиот крал.

Византискиот император во 1149 г. се наоѓал во Валона на јадранското крајбрежје на денешна Албанија и оттаму најверојатно преку Пелагонија и Косово Поле навлегле во областа со која владеел Урош II. Мануил најпрво го уништил Рас, главниот град на Рашка, го поробил неговото население и ја оставил посадата под команда на Цариград, императорот на Севастопол. Потоа, царот и поголемиот дел од војската продолжиле кон областа што Кинам ја нарекува Никава, која веројатно се наоѓала на горниот Ибар. Во Никава, Мануил без проблем ги покорил локалните утврдувања, но следната цел на византиската војска Галич, на десниот брег на Ибар, била зафатена од невреме дури по тридневна опсада. Затворениците биле испратени од византискиот Василев од Рас да се населат во околината на Сердика (денешна Софија). Меѓутоа, за време на отсуството на императорот, Урош веќе ги нападнал Византијците во околината на Рас. Кралот тргнал да го фати големиот префект, но не успеал во тоа, иако Урош морал да се спаси бегајќи пеш преку планинските премини. Мануил се откажал од потерата, но ја запалил неименуваната резиденција на српскиот архиепископ и потоа се повлекол без јасна победа.

На крајот на 1150 г. Мануил I Комнин спровел нова и овојпат повнимателно испланирана кампања против непослушниот српски жупан. Додека престојувал во Ниш, царот дознал дека унгарските чети им доаѓаат на помош на Србите преку земјата наречена Лонгомир (долниот тек на реката Лугомир, лева притока на Голема Морава ). Војската на Мануил стигнала до Сава преку долината Морава, а потоа тргнала преку Дрина, обидувајќи се да го пресече патот на Угрите и да ги спречи да се сретнат со Србите на Урош. По малиот и победнички судир со Унгарците кај реката Дрина, византиските Грци биле улогорувани кај реката Тара.^[1] Во мугрите, српската војска, засилена со коњаница составена од Унгарци, Печенези и Хазар Кезунци од Срем, го притиснале брегот на реката. Само со појавувањето на царот на боиштето, византиската војска успеала да ја натера непријателската војска да се повлече од брегот. Кога Римјаните го преминале претходно чуваниот мост, на почетокот успеале да наметнат неодлучна борба, која конечно ја решил самиот император во дуел со џиновскиот унгарски командант Вахин. Меѓу угледните затвореници имало и двајца српски префекти, Грдеш и Вучина. И овој пат византиската победа не била убедлива, бидејќи тешкиот терен и снегот го спречиле движењето на неколку византиски војсководци, а Вахин го привлекол вниманието на императорот на бројот на непријателската војска. Забелешката на Кинам за снегот што ги заробил Византијците укажува дека походот на Мануил траел најмалку два месеци, до ноември 1150 година. Меѓутоа, во царскиот логор најпрвин пристигнале пратениците на големиот жупан, а потоа и самиот Урош, кој се однесувал понизно. Урош паднал на колена пред царот и се заколнал дека ќе му остане роб на Ромеј засекогаш. Тој, исто така, морал да се заложи за испраќање помош на византискиот император во иднина во случај на војна во Европа, а 500, наместо претходните 300, во случај на поход во Азија. Овој пат, Мануил I Комнин задоволно се вратил во Цариград, каде што го прославил триумфот во кој, според Никита Хонијат, биле предводени унгарски благородници и раскошно обучувани српски затвореници. Победата на царот била прославена и со проповед на солунскиот архиепископ Михаил и стихови на Теодор Продром и анонимниот поет (Аноним Мангански).

Српските држави во средината на 12. век.

Следната 1151 година откако го смирил владетелот на Рашка, Мануил I Комнин водел поход против Унгарците со цел да ги казни за помошта што им ја дале на Србите. Мирот конечно бил склучен во 1152 година по уште еден византиски поход во денешен Срем. Управувањето со византиските станици Ниш и Браничево му биле доверени на братот на царот од неговиот вујко Андроник, кој по извесно време побарал унгарска помош за да го добие царскиот престол. Ова започнало нов конфликт меѓу Византија и Унгарија, кој конечно завршил во 1155 година.Со новата победа на царот Мануил I Комнин. За време на овие војни дошло до поделба во династијата Рашка, бидејќи Урош II му останал верен на императорот, додека, веројатно под влијание на Белош, дел од благородништвото го поддржувал најмладиот од браќата Десо. Кога Мануил I Комнин повторно се покажал успешен во војната со Угрите, српското благородништво во страв од царската моќ се согласило да го прифати за владетел оној што го назначил византискиот император Мануил I Комнин ги примил и Урош и Деса, а потоа го потврдил старецот Урош за голем жупан. Урош му ја обновил старата вазална заклетва на царот и ги предал заложниците. Не е лесно да се утврди хронолошката рамка на епизодата во која Урош привремено го загубил престолот, но во науката се верува дека соборувањето се случило најрано во 1153 година, додека Урош бил вратен на престолот веројатно во 1155 година по волја на царот.

Кога 1160 г. собирајќи војска да маршира против иконскиот султан на Селџук, царот Мануил I го повикал и владетелот на Рашка да ја исполни својата вазалска должност и да ја испрати ветената војска. До 1162 година немало дополнителни конфликти со Византија. Кога Геза II умрел, па Мануил I Комнин решил да го постави својот штитеник на унгарскиот престол. Императорот ја искористил приликата да ја уреди ситуацијата во Рашка, бидејќи жупанот, чие име по Кинам било Примислав, пребегнал од византиската величина. Царот ги поканил Примислав и неговиот брат Белош во Филипополис (денес Пловдив во Бугарија), а потоа го прогласил Белош за голем жупан. Примислав бил преместен на византиската територија, каде што бил безбеден за интересите на империјата, а царот му дал дарежлив имот. Во продолжение на текстот Кинам го споменува Деса и како најмлад брат на Примислав и Белош. Примислав го спомнува само Кинам, а подоцнежните српски генеалози го спомнуваат Првослав, имагинарниот брат на Стефан Немања. Според повеќето историчари денес, Урош и Примислав (Првослав?) биле една иста личност. Во продолжение на текстот, Кинам го споменува Деса како најмлад брат на Примислав и Белош, а во продолжение наведува дека веќе спомнал дека овој голем жупан двапати се одметнал од царот кој во двата наврати му простил. Дополнително, Примислав го споменува само Јован Кинам, а подоцнежните српски родослови и летописи го спомнуваат Првослав, имагинарниот брат на Стефан Немања. Врз основа на Кинам, која за жал е зачувана во нецелосен препис од 13 век, не може конечно да се разреши дилемата за идентитетот на големиот жупан Примислав, ниту дали неговото име треба да се препише како Првослав како што почнало и да се земе предвид во историографијата 19. век.

Во секој случај, периодот на владеењето на Урош било време на поделба меѓу Рашката владејачка куќа и благородништвото во однос на придржувањето кон вазалните обврски кон византискиот император. Еден дел од благородништвото ѝ се спротивставил на Византија со унгарска поддршка, а самиот Урош отворено му се спротивставил на царот во три наврати. Меѓутоа, бунтот од 1162 година, поттикнат од преокупираноста на Мануил I Комнин со ситуацијата во Унгарија, резултирала со соборување на Урош. Бидејќи неговото име повеќе не се споменува во изворите, можно е да умрел набргу по губењето на престолот.

Според народните преданија, префектот Урош II изградил во средината на XII век. век како негова оставина Кучевишки манастир во јужна Србија.^[2]

Наводи

 

1. У историографији данас не постоји консензус о локацији битке на Тари тј да ли се одиграла на речици Тари у близини Ваљева или на реци Тари у данашњој Црној Гори.
2. "Цариградски гласник", Цариград 1899. године

Литература

Поврзано

• Вукановиќи
• Историја на Србите пред Немањиќ
• Битката кај Тара