Andrzej Szczypiorski

Andrzej Szczypiorski
Ilustracja
Andrzej Szczypiorski (1994)
Data i miejsce urodzenia

3 lutego 1928
Warszawa

Data i miejsce śmierci

16 maja 2000
Warszawa

Senator I kadencji
Okres

od 18 czerwca 1989
do 25 listopada 1991

Przynależność polityczna

Unia Demokratyczna

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Medal 10-lecia Polski Ludowej Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi RFN Order „Pour le Mérite” za Naukę i Sztukę
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Grób Szczypiorskiego na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (2008)

Andrzej Szczypiorski (ur. 3 lutego 1928[1][2] w Warszawie, zm. 16 maja 2000 tamże[1]) – polski pisarz, scenarzysta, polityk, w czasie II wojny światowej żołnierz Armii Ludowej, uczestnik powstania warszawskiego, więzień obozu Sachsenhausen, od lat 70. działacz opozycji w PRL, senator I kadencji.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dorastał w rodzinie ukształtowanej przez mieszczańskie i naukowe otoczenie. W okresie II wojny światowej studiował na tajnym uniwersytecie, współorganizowanym przez jego ojca Adama, socjalistycznego historyka i matematyka. W tym czasie wstąpił do Armii Ludowej. W 1944 wziął udział w powstaniu warszawskim, został aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen, gdzie przebywał do 1945.

W latach 1946–1947 studiował na Wydziale Konsularno-Dyplomatycznym Akademii Nauk Politycznych w Warszawie. W latach 1948–1951 pracował jako redaktor dziennika „Życie Warszawy”, kierownik rozgłośni Polskiego Radia w Katowicach (1950–1955), w okresie 1951–1956 jako kierownik literacki Teatru Śląskiego im. Stanisława Wyspiańskiego w Katowicach. W latach 1956–1958 był radcą ambasady PRL w Danii, następnie do 1964 redaktorem Polskiego Radia w Warszawie, a w okresie 1965–1975 tygodnika „Polityka”, od 1971 do 1975 pisał dla miesięcznika „Odra” we Wrocławiu.

Andrzej Szczypiorski był tajnym współpracownikiem Służby Bezpieczeństwa PRL. Był rozpracowywany od końca lat 40. Współpracę nawiązał w połowie lat 50., zajmował się inwigilacją swojego ojca Adama Szczypiorskiego i namawianiem go do powrotu z emigracji do kraju[3][4].

W 1952 miał miejsce jego debiut literacki w „Życiu Literackim”. Pod pseudonimem Maurice S. Andrews napisał kilka powieści kryminalnych. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich.

W 1974 był sygnatariuszem Listu 15, dotyczącego sytuacji Polaków w ZSRR[5]. Pod koniec lat 70. związał się z opozycją demokratyczną (KOR). Był też współpracownikiem Polskiego Porozumienia Niepodległościowego. Od 1977 publikował coraz częściej w gazetach opozycyjnych w obiegu podziemnym, co doprowadziło do jego internowania po ogłoszeniu w grudniu 1981 stanu wojennego. Po politycznych zmianach w Polsce w latach 1989–1991 jako reprezentant Komitetu Obywatelskiego (przystąpił do ROAD, zasiadał w radzie naczelnej tej partii[6]), a następnie Unii Demokratycznej, sprawował mandat senatora I kadencji. Działał na rzecz niemiecko-polskiego pojednania, w 1995 za podejmowane w tym zakresie starania otrzymał Federalny Krzyż Zasługi. Opowiadał się za pojednaniem i zbliżeniem polsko-żydowskim, stał na czele Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej (TPPI)[7].

Został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym w Warszawie (kwatera C–5–1)[8]. Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, której był przewodniczącym, w 2000 ustanowiła Nagrodę im. Andrzeja Szczypiorskiego. Pierwszy raz nagroda została przyznana Marzenie Łotys, przewodniczącej Stowarzyszenia Edukacja Inaczej.

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Filmowe adaptacje utworów Andrzeja Szczypiorskiego.

W swoich dziełach często ukazywał złożoność rzeczywistości i trudność w dokonywaniu wyborów moralnych, zwłaszcza w sytuacjach ekstremalnego zagrożenia życia. Najbardziej znanym dziełem Andrzeja Szczypiorskiego jest powieść pod tytułem Początek (w Niemczech wydana pod tytułem Piękna pani Seidenman), której nie chciano opublikować w Polsce, wydał ją natomiast w 1986 Instytut Literacki w Paryżu. Opisuje ona losy grupy mieszkańców Polski w czasie wojny, jak i po niej. Jednym z wątków jest historia pani Seidenman, która została zadenuncjowana przez kolaboranta Bronka Blutmana, a następnie ocalona przez polskich przyjaciół przy pomocy Niemca. W swoich innych publikacjach przedstawiał on losy pułkownika von Stauffenberga jako niemieckiego bohatera i „człowieka honoru”.

Piętnował w swoich wypowiedziach i publikacjach wady Polaków[9], krytykował też działalność Kościoła katolickiego[10].

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • 1961: Czas przeszły, Iskry, Warszawa.
  • 1966: Podróż do krańca doliny, Iskry, Warszawa.
  • 1967: Karol Świerczewski – Walter. W 20 rocznicę śmierci, ZG ZBoWiD, Krajowa Komisja Dąbrowszczaków: „Sport i Turystyka”, Warszawa.
  • 1968: Niedziela, godzina 21.10: wybór felietonów radiowych, 1964–1967, Czytelnik, Warszawa.
  • 1971: Msza za miasto Arras, Czytelnik, Warszawa.
  • 1980: Trzej ludzie w bardzo długiej podróży, Czytelnik, Warszawa.
  • 1983: Z notatnika stanu wojennego, Polonia, Londyn.
  • 1986: Początek, Instytut Literacki, Paryż.
  • 1990: Amerykańska whiskey i inne opowiadania, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
  • 1991: Noc, dzień i noc, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
  • 1994: Autoportret z kobietą, Kantor Wydawniczy SAWW, Poznań.
  • 1999: Gra z ogniem, Sens, Poznań.

Odznaczenia i wyróżnienia

[edytuj | edytuj kod]

Był m.in. laureatem nagrody Stowarzyszenia Autorów ZAiKS za twórczość radiową (1963), Nagrody Polskiego PEN Clubu (1972), austriackiej nagrody państwowej w dziedzinie literatury europejskiej za całokształt twórczości (1988), Nagrody im. Herdera (1994), nagrody „Złotego Pióra” za zasługi w zbliżaniu narodów niemieckiego i polskiego (1998) oraz Medalu „Zasłużony dla Tolerancji”[11] (1999).

Otrzymał również następujące odznaczenia:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Andrzej Szczypiorski w bazie filmpolski.pl. [dostęp 2016-12-29].
  2. ↑ W niektórych źródłach wskazywany jest rok urodzenia 1924, co zostało sprostowane przez Andrzeja Szczypiorskiego w 1999 (zob. Mariusz Kubik. Portrety pisarzy: Andrzej Szczypiorski, czyli o pisarstwie tworzonym z pasją. „„Gazeta Uniwersytecka UŚ””. nr 9(76), 2000. [dostęp 2016-12-29]. ).
  3. ↑ Krzysztof Tarka. Powrót Ojca. „Kombinacja operacyjna” z udziałem Andrzeja Szczypiorskiego (1955 rok). „Zeszyty Historyczne”. z. 156/2006. s. 103–123. 
  4. ↑ Krzysztof Tarka: Tajemnica Szczypiorskiego. newsweek.pl, 7 maja 2006. [dostęp 2016-12-29].
  5. ↑ Michał Szukała: 45 lat temu Radio Wolna Europa nagłośniło sprawę tzw. Listu 15. dzieje.pl, 12 grudnia 12. [dostęp 2021-11-04].
  6. ↑ Powołanie Unii Demokratycznej. Tadeusz Mazowiecki przewodniczącym UD. uw.org.pl. [dostęp 2016-12-29].
  7. ↑ Modlitwa i kwiaty dla ofiar getta. „Fołks-Sztyme”. nr 18, s. 1, 4 maja 1990. 
  8. ↑ Cmentarz Ewangelicko-Reformowany w Warszawie. Grobonet. [dostęp 2021-05-03].
  9. ↑ Pisał m.in.: Cechy charakterystyczne społeczeństwa polskiego to: alkoholizm, nieuczciwość, brak tolerancji względem inaczej myślących, nieposzanowanie pracy, zarówno cudzej, jak i własnej. Wypadałoby zapytać, czy takiemu społeczeństwu przysługuje miano chrześcijańskiego. ([w:] Tygodnik „Christ in der Gegenwart”, op. cit. Waldemar Łysiak: Rzeczpospolita kłamców. Salon. Warszawa: Wydawnictwo „Nobilis”, 2004, s. 313. ISBN 83-917612-5-8.).
  10. ↑ Kościół rzymski nie był bez ciężkiej winy. Jeśli istnieje w ogóle jakaś dialektyka historii, to w jej świetle można by zaryzykować pogląd, że naród niemiecki wziął na siebie wykonanie tej zbrodni, która się przewijała przez stulecia w brudnych, złych snach chrześcijańskiej Europy. ([w:] Z notatnika stanu rzeczy. Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza, 1989, s. 166.).
  11. ↑ Zasłużeni dla Tolerancji. tygodnikprzeglad.pl, 30 listopada 2008. [dostęp 2020-02-28].
  12. ↑ M.P. z 1997 r. nr 16, poz. 151.
  13. ↑ M.P. z 1997 r. nr 33, poz. 315.
  14. ↑ M.P. z 1955 r. nr 37, poz. 359.
  15. ↑ Andrzej Szczypiorski odznaczony przez Romana Herzoga. rp.pl, 10 stycznia 1995. [dostęp 2016-12-29].
  16. ↑ Andrzej Szczypiorski. Orden Pour le Mérite für Wissenschaften und Künste. [dostęp 2020-02-19]. (niem.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]