Edmund Wierciński

Edmund Wierciński
	; Edmund Wierciński (1936)
Data i miejsce urodzenia	19 lutego 1899 ; Jurgowo, Polska
Data i miejsce śmierci	13 listopada 1955 ; Warszawa, Polska
Zawód	aktor, reżyser
	Odznaczenia
	;
	Cytaty w Wikicytatach

Edmund Wierciński (ur. 19 lutego 1899 w Jurgowie, zm. 13 listopada 1955 w Warszawie) – aktor, reżyser, pedagog.

Życiorys

Urodził się w majątku Jurgowo (w okolicy Izabelina, w dzisiejszym rejonie wołkowyskim). Ojciec Mieczysław, inżynier, pracował przy budowie kolei. Zarówno on, jak i matka, Ernestyna z Zieleniewskich, byli potomkami uczestników powstania styczniowego. Pielęgnowane przez rodziców wartości patriotyczne w znaczącym stopniu ukształtowały życie Edmunda.

Edukację rozpoczął w szkole realnej w Wilnie. Będąc tam uczniem, współorganizował w 1913 z członkami konspiracyjnej organizacji niepodległościowej „Wyzwolenie” tajne przedstawienie III części Dziadów Adama Mickiewicza. Po wybuchu I wojny światowej przebywał w Tomsku na Syberii, gdzie ukończył szkołę i rozpoczął studia prawnicze, a w teatrze amatorskim korporacji studenckiej wystawił Dziady (1917). Po powrocie do Warszawy, od 1921 związany był z „Redutą” Juliusza Osterwy (od 1924 objął „kierownictwo pracy”). Grał m.in. Geniusza – Wyzwolenie i Wernyhorę – Wesele Stanisława Wyspiańskiego, don Fernanda – Książę Niezłomny Juliusza Słowackiego według Pedro Calderóna.

Debiutował jako reżyser ekspresjonistyczną inscenizacją Snu Felicji Kruszewskiej (1927, także rola Zielonego Pajaca). Później jako aktor i reżyser współpracował z Teatrem Nowym w Poznaniu (w latach 1927–1928), Teatrem Wielkim w Łodzi i Teatrem Skarbkowskim we Lwowie (lata 1930–1931 i 1932), scenami stołecznymi (1931 – teatr Melodram, 1932–1933 Teatr Nowe Ateneum, 1934–1939 teatry TKKT).

Podczas okupacji niemieckiej działał w konspiracji w Warszawie (współorganizował z Bohdanem Korzeniewskim Tajną Radę Teatralną, prowadził studyjne zespoły teatralne, organizował wraz z żoną audycje poetycko-muzyczne).

Po zakończeniu wojny już nie występował; w latach 1945–1946 prowadził z Korzeniewskim Scenę Poetycką przy Teatrze Wojska Polskiego w Łodzi (wystawił w 1946 r. Elektrę Jeana Giraudoux), a następnie reżyserował w Krakowie i Katowicach (1946–1947), w Warszawie (1947–1948 i 1952–1955 Teatr Polski) i Wrocławiu (1949–1952).

Od 24 lipca 1925 był mężem Marii z Serkowskich^[1].

Zmarł w Warszawie, spoczywa razem z żoną na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B 2-7-27)^[2].

Kariera aktorska

Wierciński prezentował arealistyczny typ aktorstwa. Jego styl gry tak opisywał Eugeniusz Krasiński:

Uduchowiony, uroczysty w wyrazie, dyskretny, oszczędny w środkach, z hieratycznym, rzeźbiarskim gestem, odznaczał się dojrzałą powagą, kamiennym spokojem zewnętrznym przy wewnętrznej intensywności przeżyć i umiejętności zupełnego przeistoczenia się. Jego kreacje reprezentowały przede wszystkim uczucia, posągowe bohaterstwo, miały nie wzruszać, ale wyzwalać siły moralne człowieka.

Eugeniusz Krasiński

Jego najlepsze role powstały we współpracy z Leonem Schillerem (1930–1934) tworzącym teatr monumentalny (Szatan-Doktor – Kordian Juliusza Słowackiego, Ksiądz Piotr – Dziady) i neorealistyczny (Student – Krzyczcie Chiny! Siergieja Trietjakowa).

Kariera reżyserska

W okresie międzywojennym Wierciński wiele eksperymentował jako reżyser, poszukiwał nowych rozwiązań formalnych. Był jednym z pierwszych inscenizatorów w Polsce, którzy realizowali zasadę integralności dzieła scenicznego; mistrzowsko przeprowadzał psychologiczną analizę wystawianego tekstu. Przed teatrem stawiał zadania społeczno-wychowawcze. Jego ideałem był teatr, którego źródła tkwiły w polskim teatrze romantycznym i twórczości Wyspiańskiego. Tworzył teatr postępowy, wyrażający aktualne treści społeczno-polityczne (Sprawa Dreyfusa Wilhelma Herzoga i Hansa Joségo Rehfischa 1931, Czarne Getto Eugene’a O’Neilla 1932). Wydobywał warstwę znaczeń przenośnych, symbolicznych, zarówno w sztukach z repertuaru współczesnego: Sen (1927), Łyżki i księżyc Emila Zegadłowicza (1928), Metafizyka dwugłowego cielęcia Stanisława Ignacego Witkiewicza (1928), jak i klasycznego: Ksiądz Marek Słowackiego (1936). Po okresie poszukiwań i eksperymentów wystawiał kameralne sztuki realistyczno-psychologiczne (Głupi Jakub Tadeusza Rittnera (1936), Lato w Nohant Jarosława Iwaszkiewicza (1936)). W ostatnich przedstawieniach powojennych unikał eksperymentów, bliski był mu klasyczny teatr poetycki: Cyd Wyspiańskiego według Pierre’a Corneille’a (1948), Fantazy (1948) i Horsztyński (1953) Słowackiego, Lorenzaccio Alfreda de Musseta (1955).

Publikacje i działalność pedagogiczna

Opublikowano jego Teksty i notatki z lat 1921–1955 (1990) i wybór korespondencji na łamach: „Pamiętnika Teatralnego”, „Teatru” i „Dialogu”. Przez wiele lat uczył w PIST (1934–1939 i w okresie okupacji niemieckiej) i PWST w Warszawie (1952–1954).

Ordery i odznaczenia

Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[3]
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1953)^[4]
Krzyż Walecznych^[1]
Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 15 czerwca 1946^[5], 13 listopada 1953^[6])
Medal Niepodległości (9 listopada 1931)^[7]
Srebrny Krzyż Zasługi (19 czerwca 1927)^[8]
Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[9]
Medal Zwycięstwa („Médaille Interalliée”)^[1]

Nagrody

Nagroda Państwowa I stopnia „za działalność reżyserską” (1955)^[10]

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 340. [dostęp 2021-11-28].
↑ Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-01-17] .
↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
↑ M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.
↑ M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.
↑ M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
↑ M.P. z 1927 r. nr 143, poz. 372 „za ofiarne szerzenie kultury polskiej w województwach wschodnich”, sprostowanie: M.P. z 1928 r. nr 37, poz. 45.
↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29].

Linki zewnętrzne

Edmund Wierciński, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
Edmund Wierciński na zdjęciach w bibliotece Polona

[:0-1] Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 340. [dostęp 2021-11-28].

[2] Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2020-01-17] .

[3] M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[4] M.P. z 1953 r. nr 93, poz. 1254 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.

[5] M.P. z 1946 r. nr 114, poz. 212 „za wybitne zasługi w dziedzinie Teatru i Sztuki na terenie całego kraju”.

[6] M.P. z 1953 r. nr 106, poz. 1422 „w związku z 40-leciem pracy Państwowego Teatru Polskiego w Warszawie”.

[7] M.P. z 1931 r. nr 260, poz. 352 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.

[8] M.P. z 1927 r. nr 143, poz. 372 „za ofiarne szerzenie kultury polskiej w województwach wschodnich”, sprostowanie: M.P. z 1928 r. nr 37, poz. 45.

[9] M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.

[10] Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-05-29].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]