Edward Żentara

Edward Żentara
Data i miejsce urodzenia

18 marca 1956
Sianów

Data i miejsce śmierci

25 maja 2011
Tarnów

Zawód

aktor, reżyser, scenarzysta

Współmałżonek

Marta Żentara

Lata aktywności

1975–2011

Zespół artystyczny
Teatr im. Ludwika Solskiego w Tarnowie
Odznaczenia
Brązowy Krzyż Zasługi
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Edward Żentara (ur. 18 marca 1956 w Sianowie, zm. 25 maja 2011 w Tarnowie[1]) – polski aktor i reżyser teatralny, filmowy i telewizyjny.

Znany z roli plastyka-karateki w dramacie Wojciecha Wójcika Karate po polsku (1982), wrażliwego poety Janka Pradery w filmie poetyckim Witolda Leszczyńskiego Siekierezada (1985), Maksymiliana Kolbe w dramacie biograficznym Krzysztofa Zanussiego Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1991)[2][3], a także generała Rajmunda Sieradzkiego, komendanta wojewódzkiej policji z serialu sensacyjnego Polsat Fala zbrodni (2003–2008) i Wiktora Nachorskiego, męża Marioli (Marta Klubowicz) w operze mydlanej Polsatu Pierwsza miłość (2005–2011).

Laureat nagrody Złoty Ekran (1986), przyznawanej przez tygodnik „Ekran”, Złotej Kaczki (1987) i nagrody im. Zbyszka Cybulskiego w kategorii najlepszy polski aktor za rok 1986. W 1989 został odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi[4].

Był dyrektorem Bałtyckiego Teatru Dramatycznego (2004–2005) i Teatru im. Ludwika Solskiego w Tarnowie (2008–2011).

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Wczesne lata

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się w Sianowie[5]. Jego młodszy brat, Leszek Żentara (ur. 18 sierpnia 1959) został także aktorem. Dorastał w Koszalinie, mieszkając w budynku przy ul. Zwycięstwa 177[6]. Ukończył Szkołę Podstawową nr 10 w Koszalinie[7] oraz Liceum Ekonomiczne[8] w koszalińskim Ekonomie[9]. Studiował na Wydziale Aktorskim w łódzkiej Szkole Filmowej, którą ukończył w 1980[8].

Kariera teatralna

[edytuj | edytuj kod]
Budynek teatru w Tarnowie w 2008 r., kiedy jego dyrektorem był E. Żentara.

W 1975 zadebiutował na deskach Teatru Propozycji „Dialog” w Koszalinie w benefisowym przedstawieniu Aktor. Po ukończeniu studiów występował w teatrach: im. Juliusza Osterwy w Lublinie (1979–1980), Polskim w Warszawie (1980–1981), Starym w Krakowie (1981–1990), Teatr Studio im. Stanisława Ignacego Witkiewicza (1993–96), Teatrze im. Juliusza Słowackiego w Krakowie (1996–1997), Polskim w Szczecinie (1998–2001) i Bałtyckim Teatrze Dramatycznym, gdzie w latach 2004–2005 pełnił funkcję dyrektora artystycznego.

Rola tytułowa w sztuce Georga Büchnera Woyzeck przyniosła mu Główną Nagrodę Aktorską na XXVI Kaliskich Spotkaniach Teatralnych 1986. Za występ w monodramie Romans z Monizą Clavier według Sławomira Mrożka zdobył nagrodę jury oraz nagrodę prezydenta miasta na XXI Ogólnopolskim Festiwalu Teatrów Jednego Aktora 1987 w Toruniu. W 1988 odebrał nagrodę prezydenta miasta Krakowa za wybitne dokonania w dziedzinie twórczości filmowej i teatralnej.

Był także prezesem Stowarzyszenia Dialog, dyrektorem Teatru Dialog (1998–2003), przez dwa lata dyrektorem artystycznym Grudziądzkich Sezonów Teatralnych. Wyreżyserował wiele spektakli.

Od 4 lipca 2008 pełnił funkcję dyrektora naczelnego i artystycznego Teatru im. Ludwika Solskiego w Tarnowie[10].

Kariera filmowa

[edytuj | edytuj kod]

Po raz pierwszy trafił na szklany ekran w serialu Rodzina Połanieckich (1978), gdzie wystąpił w trzech odcinkach jako służący w Krzemieniu. Rok potem pojawił się jako chłopak na zabawie w serialu W słońcu i w deszczu (1979). Zadebiutował na dużym ekranie w dramacie politycznym Feliksa Falka Był jazz (1981) u boku Michała Bajora.

W 1986 został uhonorowany nagrodą Złotego Ekranu[4], przyznawaną przez tygodnik „Ekran”, za rolę Piotra, mistrza wschodnich sztuk walki i zarazem artysty plastyka, w dramacie Karate po polsku (1982) i kreację wrażliwego poety Janka Pradery w filmie poetyckim Witolda Leszczyńskiego Siekierezada (1985)[11]. Przez tego reżysera Żentara został określony mianem „polskiego Maxa von Sydowa”[12]. Te dwie role oraz postać księdza Władysława Ryby w serialu Trzy młyny (1984) w reżyserii Jerzego Domaradzkiego przyniosły mu także Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego, przyznawaną przez tygodnik „Film”. Był potem kilkakrotnie jeszcze obsadzany w roli księdza w dramacie Krystyny Jandy Pestka (1995), dramacie psychologicznym Barbary Sass Pokuszenie (1995) i filmie niezależnym Dominika Matwiejczyka Czarny (2008)[13].

Po występie jako Janusz u boku Willema Dafoe (w roli żydowsko-greckiego boksera Salama Aroucha) w dramacie wojennym Roberta M. Younga Triumf ducha (Triumph of the Spirit, 1989)[11], którego akcja rozgrywa się w Auschwitz-Birkenau, wcielił się w postać Maksymiliana Kolbe w dramacie biograficznym Krzysztofa Zanussiego Życie za życie. Maksymilian Kolbe (1990)[13] z udziałem Christopha Waltza.

Obdarzony bardzo korzystnymi warunkami zewnętrznymi, wysportowany, często grywał role wojskowych jak Rudi, adiutant Knocha w dramacie wojennym Jerzego Hoffmana Wedle wyroków twoich... (1983), kapitan Salapska w dramacie historycznym Istvána Szabó Pułkownik Redl (1985)[11], Jerzy, aplikant, pomocnik sędziego śledczego w serialu Temida (1985), porucznik w komedii Janusza Majewskiego C.K. Dezerterzy (1986), polski oficer w dramacie wojennym Carlosa Saury Aj, Carmela! (1990)[13] czy pułkownik Orłowski w serialu FR3 Powrót Arsène’a Lupin (1993). W telewizyjnym filmie biograficznym Jan Paweł II (2006) z Jonem Voightem i Carym Elwesem wystąpił jako oficer Gestapo – tajnej policji państwowej III Rzeszy. W rosyjskim miniserialu wojennym Dywersant. Koniec wojny (2007) zagrał postać niemieckiego pułkownika.

W 2007 wystąpił w roli pierwszoplanowej w filmie Teczka Kossakowskiego, który opowiadał o powszechnym w ostatnich latach procesie lustracji prowadzonym przez IPN. Film ten otrzymał nagrodę dla „Najlepszego Filmu Polskiego” na Sopot Film Festival, m.in. „za przejmujące kreacje aktorskie Edwarda Żentary, Andrzeja Szczytko i Kamili Sammler”.

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był żonaty z Martą Żentarą, miał jednego syna – Mikołaja, muzyka m.in. Kriegsmaschine i Mgły.

Śmierć

[edytuj | edytuj kod]

25 maja 2011 popełnił samobójstwo w swoim tarnowskim mieszkaniu[14]. Odebrał sobie życie w wannie, w sposób niezwykle bolesny, poprzez podcięcie żył podudzia. Wykrwawiał się przez trzy dni, zanim został znaleziony. Pozostawił list, w którym tłumaczył swoje postępowanie[15]. Popełnił samobójstwo z uwagi na fatalną sytuację w tarnowskim teatrze, jak również problemy i rozterki sercowe[16]. Został pochowany 30 maja 2011 na Cmentarzu Komunalnym przy ul. Gnieźnieńskiej w Koszalinie[17].

Grób Edwarda Żentary na cmentarzu w Koszalinie

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]

Filmy kinowe

[edytuj | edytuj kod]

Filmy TV

Seriale TV

[edytuj | edytuj kod]

Dubbing

[edytuj | edytuj kod]

Filmy dokumentalne

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]
Rok Nagroda Kategoria Tytuł
1986 Złoty Ekran[4], nagroda tygodnika „Ekran” Najlepszy aktor Karate po polsku (1982)
Siekierezada (1985)
XXVI Kaliskie Spotkania Teatralne Główna Nagroda Aktorska za rolę tytułową Woyzeck Büchnera
1987 Nagroda im. Zbyszka Cybulskiego, Złota Kaczka[4], nagroda tygodnika „Film” Najlepszy polski aktor roku 1986 Karate po polsku (1982)
Trzy młyny (1984)
Siekierezada (1985)
1988 XXI Ogólnopolski Festiwal Teatrów Jednego Aktora w Toruniu Nagroda Jury/Nagroda Prezydenta Miasta Romans z Monizą Clavier według Mrożka
Nagroda prezydenta miasta Krakowa Wybitne dokonania w dziedzinie twórczości filmowej i teatralnej[4] –
1989 Brązowy Krzyż Zasługi[4] – –
2007 Sopot Film Festival Przejmujące kreacje aktorskie (z Andrzejem Szczytko i Kamilą Sammler) Teczka (2007)

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Edward Żentara Pictures. FanPix.Net. [dostęp 2019-04-22]. (ang.).
  2. ↑ Edward Żentara Životopis. FDb.cz. [dostęp 2019-04-22]. (cz.).
  3. ↑ Personalidade: Edward Żentara (Polônia). InterFilmes.com. [dostęp 2019-04-22]. (port.).
  4. ↑ a b c d e f Edward Żentara: Melancholia i samobójstwo. interia.pl. [dostęp 2018-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-21)]. (pol.).
  5. ↑ Edward Żentara. ČSFD.cz. [dostęp 2019-04-22]. (cz.).
  6. ↑ https://www.biblioteka.koszalin.pl/wirtualna-czytelnia/rok-2012/kultura-koszalinska-almanach-2011, s. 173.
  7. ↑ Historia szkoły [online], sp10koszalin.pl [dostęp 2024-04-23] (pol.).
  8. ↑ a b (2012-02-09): Nie żyje Edward Żentara. TVN24. [dostęp 2012-02-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-07-16)]. (pol.).
  9. ↑ https://www.biblioteka.koszalin.pl/wirtualna-czytelnia/rok-2012/kultura-koszalinska-almanach-2011, s. 171.
  10. ↑ Lech Galicki (1998-02-12): Edward Żentara - Żywot aktora rozdartego ( wywiad) /(audio)-słuchowisko: Urodziłem się. Salon24.pl. [dostęp 2012-02-09]. (pol.).
  11. ↑ a b c Edward Żentara (18 de Março de 1956). Filmow. [dostęp 2019-07-14]. (port.).
  12. ↑ Marta Malatyńska. Notatki filmowe. „Siekierezada”. „Echo Krakowa”. Nr 207, s. 2, 23 października 1986. 
  13. ↑ a b c Edward Żentara – Actor. CineMagia.ro. [dostęp 2019-07-14]. (rum.).
  14. ↑ Edward Żentara nie żyje. RDN Małopolska. [dostęp 2011-05-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-04)]. (pol.).
  15. ↑ Weronika Chmielewska, Aktor "M jak miłość" i "Pierwszej miłości" popełnił samobójstwo. Zostawił list, który pozostaje wielką tajemnicą [online], Swiatgwiazd.pl, 7 lutego 2023 [dostęp 2023-09-02] (pol.).
  16. ↑ https://viva.pl/kultura/film/tajemnica-listu-edwarda-zentary-ujawnil-w-nim-powody-samobojczej-smierci-134010-r1/Z
  17. ↑ Konrad Szczęsny, Tajemnica listu Edwarda Żentary. Ujawnił w nim powody samobójczej śmierci [online], Viva.pl, 30 czerwca 2021 [dostęp 2021-08-21].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]