HMS Jackal

Jackal (F22/G22)

Historia
Stocznia	John Brown & Company, Clydebank
Położenie stępki	24 września 1937
Wodowanie	25 października 1938
Royal Navy
Wejście do służby	13 kwietnia 1939[1]
Zatopiony	12 maja 1942 na Morzu Śródziemnym
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	standardowa: 1760 t pełna: 2330 t
Długość	108,6 m
Szerokość	10,8 m
Zanurzenie	3,9 m
Napęd
2 turbiny parowe o mocy łącznej 40 000 KM, 2 kotły parowe, 2 śruby
Prędkość	36 w
Zasięg	5500 mil morskich przy 15 w
Uzbrojenie
6 dział 120 mm (3xII), 4 działka 40 mm plot (1xIV), 8 wkm 12,7 mm plot (2xIV), 10 wt 533 mm (2xV), bg, 2 mbg (stan na 1939 – szczegóły poniżej)
Załoga	218

HMS Jackal – brytyjski niszczyciel z okresu II wojny światowej, należący do typu J (J/K/N), w służbie Royal Navy w latach 1939–1942. Nosił znak taktyczny F22, od maja 1940 – G22^[2]. Służył głównie na Morzu Śródziemnym, gdzie został zatopiony 12 maja 1942. Był to siódmy okręt brytyjski o tej nazwie.

Podczas wojny okręt został uhonorowany 6 wyróżnieniami bojowymi (battle honour): za Atlantyk 1939-41, Norwegię 1940, kanał La Manche 1940, Kretę 1941, Morze Śródziemne 1941 i Libię 1940-41^[2].

Budowa

 Osobny artykuł: Niszczyciele typu J/K/N.

Okręt zamówiono 25 marca 1937, w ramach programu z 1936 roku. Stępkę pod budowę położono 24 września 1937 w stoczni John Brown & Company w Clydebank w Szkocji, kadłub wodowano 25 października 1938. Budowę ukończono 31 marca 1939 – był to pierwszy ukończony okręt tego typu^[2]. Okręt wszedł do służby w Royal Navy 13 kwietnia 1939^[1], pod nazwą „Jackal” (pol. szakal). W tej samej stoczni budowano też równocześnie niszczyciel HMS „Javelin” tego typu, a następnie HMAS „Nizam” i „Nerissa” (późniejszy polski „Piorun”) identycznego typu N. Koszt budowy, bez uzbrojenia i wyposażenia łączności wynosił £ 391.370.

Służba

Morze Północne 1939-1941

„Jackal” wszedł do służby początkowo w skład 4 Flotylli Niszczycieli Home Fleet (Floty Metropolii). Tuż przed wybuchem II wojny światowej wszedł w skład 14. Dywizjonu 7 Flotylli Niszczycieli Home Fleet, bazującej po wybuchu wojny w ujściu rzeki Humber, jako część sił Humber Force Dowództwa Rosyth. Przez pierwsze miesiące wojny niszczyciele flotylli patrolowały na Morzu Północnym i eskortowały tam konwoje przybrzeżne. Od 8 września do 8 października 1939 „Jackal” był przejściowo przydzielony do Dowództwa Zachodnich Podejść, eskortując konwoje na wschodnim Atlantyku (m.in. z HMS „Janus” i ORP „Grom”), następnie znowu służył w Humber Force. Podczas pierwszych miesięcy wojny kilkukrotnie atakował bezskutecznie okręty podwodne. 8 października 1939 wziął udział w wypadzie krążowników brytyjskich na Skagerrak^[3]. 7 grudnia 1939 osłaniał holowanie uszkodzonego torpedą niszczyciela HMS „Jersey”. 27 lutego 1940 zatopił w kolizji szwedzki parowiec „Storfos” (545 BRT) z jego winy, odnosząc samemu uszkodzenia dziobu^[4].

„Jackal” powrócił do linii po remoncie w Blyth 18 kwietnia 1940, po czym w kwietniu i maju wziął udział w kampanii w Norwegii, głównie eskortując konwoje wraz z niszczycielem „Javelin”. 11 maja osłaniał wraz z „Javelinem” ewakuację statkiem odciętych brytyjskich żołnierzy z Mosjøen do Bodø, ponadto sam wziął na pokład 100 żołnierzy i tego dnia też ostrzeliwał niemieckie dowództwo w Sund^[5]. 19 maja napotkał porzucony przez załogę holenderski holownik „Hector”, który doprowadzono do Wielkiej Brytanii. Został następnie przydzielony do 5 Flotylli Niszczycieli komandora Louisa Mountbattena, w składzie Dowództwa Nore(inne języki) (Nore Command), a od października Dowództwa Zachodnich Podejść. Zajmował się wciąż głównie eskortą konwojów.

29 listopada 1940 wziął udział wraz z HMS „Javelin”, „Kashmir”, „Jersey” i „Jupiter” w potyczce z niemieckimi niszczycielami „Karl Galster”, „Hans Lody” i „Richard Beitzen”, prowadzącymi rajd pod brytyjskie wybrzeże, podczas której uszkodzony został niszczyciel „Javelin”^[6]. Następnie, do 7 stycznia 1941 „Jackal” znajdował się w remoncie.

Morze Śródziemne 1941–1942

W kwietniu 1941 „Jackal” został przeniesiony z 5. Flotyllą do Floty Śródziemnomorskiej i 28 kwietnia dotarł na Maltę, gdzie został włączony do Zespołu K (Force K) dowodzonego przez Louisa Mountbattena i działającego przeciwko żegludze pomiędzy Włochami a Afryką (w jego skład wchodziły wówczas niszczyciele HMS „Kelly”, „Kelvin”, „Kipling”, „Kashmir”, „Jackal”, „Jersey” i krążownik „Gloucester”). 10 maja 1941 wraz z „Kelly”, „Kipling”, „Kashmir” i „Kelvin” bombardował Benghazi, po czym okręty były atakowane nieskutecznie przez samoloty niemieckie. W II połowie maja 1941 „Jackal” uczestniczył w bitwie o Kretę i ewakuacji tej wyspy, w składzie zespołu A-1. Przebazował następnie do Aleksandrii, skąd m.in. osłaniał główne siły floty.

W czerwcu 1941 „Jackal” brał udział w kampanii syryjskiej przeciw kolonialnym rządom Francji Vichy i 9 czerwca 1941 wraz z niszczycielami „Hotspur” i „Isis” wziął udział w potyczce z francuskimi wielkimi niszczycielami „Valmy” i „Guepard”, które uprzednio uszkodziły HMS „Janus”. Został podczas niej lekko uszkodzony pociskiem 138 mm. 15 czerwca został u wybrzeża Syrii lekko uszkodzony bombą lotniczą, która przebiła pokład i wybuchła w wodzie. 4-6 lipca ostrzeliwał francuskie pozycje w Syrii. Wchodził wówczas w skład 7. Flotylli Niszczycieli^[7].

Od sierpnia do listopada „Jackal” działał głównie pod Tobrukiem i brał udział w innych operacjach Floty Śródziemnomorskiej. Na początku sierpnia 1941 dowoził posiłki na Cypr (operacja Guillotine). W nocy 18/19 sierpnia odbył rejs zaopatrzeniowy do oblężonego Tobruku, a nocami 21/22, 25/26 i 28/29 sierpnia 1941 brał udział w transportowaniu tam polskiej Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (operacja Treacle – seria 3., 6. i 9.)^[8]. 26 września 1941 dowoził do Tobruku żołnierzy brytyjskich w ramach operacji Supercharge, a 17/18 października w ramach operacji Cultivate. Na początku listopada dowoził posiłki na Cypr (operacja Glencoe). W nocy 13/14 listopada dowoził zaopatrzenie do Tobruku (początek operacji Approach – niszczyciel „Kipling” dowiózł wówczas tam gen. Sikorskiego) i ponownie 16/17 listopada. 18 listopada z "Kiplingiem" i krążownikami „Naiad” i „Euryalus” ostrzeliwał umocnienia w Halfaya koło Tobruku. 25 listopada 1941 ratował rozbitków z zatopionego pancernika HMS „Barham”^[9].

1 grudnia 1941, podczas bezskutecznej próby przechwycenia włoskich niszczycieli pod Derną (z niszczycielami „Jervis”, „Jaguar” i „Kipling”), „Jackal” został uszkodzony włoską torpedą lotniczą w okolicy Derny (bez ofiar w załodze)^[10]. Sprawcą uszkodzenia były trzy samoloty Savoia-Marchetti SM.79 z 279. Eskadry, z których jeden został uszkodzony^[11]. Niszczyciel został odholowany przez „Jaguar”^[11]. Do kwietnia 1942 był remontowany w Aleksandrii^[10].

11 maja 1942, podczas bezskutecznej próby przechwycenia konwoju do Benghazi (z niszczycielami „Jervis”, „Kipling” i „Lively”), „Jackal” został ciężko uszkodzony przez niemieckie bombowce Junkers Ju 88 80 mil morskich na północny zachód od Mersa Matruh (9 ofiar), po czym rano 12 maja 1942 został opuszczony przez załogę i dobity przez niszczyciel HMS „Jervis” na pozycji 32°20′N 26°30′E/32,333333 26,500000 (zatopiono wówczas także „Kipling” i „Lively”)^[12].

Dowódcy:

• 1939 – 26 sierpnia 1940: Cdr (komandor porucznik) T. Napier
• 27 sierpnia 1940–1941: Cdr (komandor porucznik) C. Firth
• 1941 – 11 maja 1942: Lt Cdr (komandor podporucznik) R. Jonas

Dane techniczne

Opis okrętu i szczegółowe dane – zobacz Niszczyciele typu J/K/N

Uzbrojenie i wyposażenie:

Uwaga – dane dotyczące uzbrojenia i wyposażenia odnoszą się ogólnie do okrętów typu J, daty zmian w przypadku konkretnego okrętu są orientacyjne.

• 6 dział 120 mm QF Mk XII na podwójnych podstawach CP Mk XIX, osłoniętych maskami (3xII)
  • długość lufy: L/45 (45 kalibrów), donośność maksymalna 15 520 m, kąt podniesienia +40°, masa pocisku 22,7 kg
• 1 działo plot 102 mm QF Mk V na podstawie HA Mk III (od lat 1940/41 zamiast aparatu torpedowego)
  • długość lufy: L/45, kąt podniesienia +80°, masa pocisku 14,06 kg
• 4 automatyczne armaty przeciwlotnicze 40 mm Vickers Mk VIII („pom-pom”) poczwórnie sprzężone na podstawie Mk VII (1xIV)
• 2-6 automatycznych działek plot 20 mm Oerlikon 20 mm (od 1941, ilość stopniowo wzrastała, 2xI do 6xI)
• 8 wkm plot 12,7 mm Vickers Mk III (2xIV) (do 1941)
• 10 wyrzutni torpedowych 533 mm w dwóch aparatach torpedowych PR Mk II (2xV), 10 torped Mk IX (od 1940/41 – 5 wyrzutni)
• 1 zrzutnia na 6 bomb i 2 miotacze bomb głębinowych (20 bomb głębinowych)

Wyposażenie

• hydrolokator Asdic
• system kierowania ogniem artylerii: dalocelownik (DCT) i główny dalmierz (na nadbudówce dziobowej)
• radar dozoru ogólnego Typ 286 (od 1941, na głównym maszcie)
• radar kierowania ogniem plot Typ 285 (od 1941, na stanowisku dalmierza)

Przypisy

1. Daty budowy i wejścia do służby według G.B. Mason op.cit. i M.J. Whitley, Zerstörer im Zweiten Welkrieg, Stuttgart, 1997, ISBN 3-613-01426-2, s.114.
2. Geoffrey B. Mason – HMS JACKAL – J-class Destroyer
3. http://www.naval-history.net/xDKWW2-3910-07OCT01.htm i wcześniejsze miesiące
4. French Navy operations, February 1940 [online], naval-history.net [dostęp 2017-11-23] .
5. Holland and Belgium, May 1940 [online], naval-history.net [dostęp 2017-11-23] .
6. http://www.naval-history.net/xDKWW2-4011-24NOV02.htm, [1]
7. [2], [3]
8. Russian convoy "Dervish" August 1941 [online], naval-history.net [dostęp 2017-11-23] .
9. KMS Kormoran and HMAS Sydney, KMS Atlantis and HMS Dunedin lost, November 1941 [online], naval-history.net [dostęp 2017-11-23] .
10. Action off Cape Bon, December 1941 [online], naval-history.net [dostęp 2017-11-23] .
11. Marek Sobski. Włoskie lotnictwo torpedowe. Brakujące ogniwo wojny Mussoliniego. Część I. „Technika Wojskowa Historia”. 5/2020, s. 98, wrzesień-październik 2020. Magnum X. 
12. Indian Ocean, Madagascar, North African Landings (Torch) 1942, including loss of Hermes, Cornwall and Dorsetshire [online], naval-history.net [dostęp 2017-11-23] .

Bibliografia

• Don Kindell – BRITISH and OTHER NAVIES in WORLD WAR 2 DAY-BY-DAY
• Geoffrey B. Mason – HMS JACKAL – J-class Destroyer