Igo Sym

Igo Sym
Ilustracja
Imię i nazwisko

Karol Antoni Juliusz Sym

Data i miejsce urodzenia

3 lipca 1896
Innsbruck, Austro-Węgry

Data i miejsce śmierci

7 marca 1941
Warszawa, Polska pod okupacją III Rzeszy

Zawód

aktor

Współmałżonek

Helena Fałat

Lata aktywności

1925–1941

Multimedia w Wikimedia Commons
Jerzy Leszczyński i Igo Sym (z prawej) w scenie filmu Szpieg w masce (1933)
Ekipa filmu Heimkehr (1941)
Ulica Mazowiecka, przy której mieszkał i zginął Igo Sym
Obwieszczenie SS-Gruppenführera Paula Modera z 11 marca 1941 informujące o straceniu „pewnej liczby aresztowanych” w odwecie za śmierć Igo Syma
List gończy za małżeństwem Damięckich, wydany tydzień po zamachu

Igo Sym, właśc. Karol Antoni Juliusz Sym (ur. 3 lipca 1896 w Innsbrucku, zm. 7 marca 1941 w Warszawie) – polski, austriacki i niemiecki aktor, kolaborujący podczas II wojny światowej z nazistami, zastrzelony z wyroku Związku Walki Zbrojnej.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Był synem Polaka, leśnika Antoniego Syma, i Austriaczki, Julianny Anny Seppi. Brat biochemika Ernesta i Alfreda (1894–1973) – również aktora i kompozytora muzyki poważnej.

W I wojnie światowej walczył cztery lata w szeregach Armii Austro-Węgier, dosłużył się stopnia porucznika. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości służył w piechocie do 1921. Następnie pracował jako urzędnik. 20 czerwca 1920 w Warszawie ożenił się z Heleną Ritą Zdzisławą Fałatówną, córką Juliana, z którą miał syna, Juliana Piotra. Małżeństwo zakończyło się rozwodem w 1923. Julian Piotr Sym zmarł na zapalenie opon mózgowych w wieku siedmiu lat w 1929, a dwa lata później matka chłopca Helena Niemczewska (po rozwodzie z Symem wyszła za mąż za adwokata Mariana Niemczewskiego) popełniła samobójstwo[1][2].

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]

Sym był absolwentem Instytutu Filmowego, prywatnej szkoły aktorstwa filmowego Wiktora Biegańskiego[3]. Debiut w filmie – Wampiry Warszawy z 1925 – umożliwiły Symowi uroda[4] i wyniesiona z wojska sprawność fizyczna. Grywał głównie eleganckich mężczyzn, arystokratów i wojskowych. Dwa lata po debiucie aktorskim wyjechał do Wiednia. Podpisał tam kontrakt na wyłączność ze studiem „Sascha-Filmindustrie AG”, gdzie potem przez rok sprawował funkcję prezesa. Od 1929 pracował głównie w Niemczech, na ekranie partnerował m.in. Marlenie Dietrich i Lilian Harvey. Z tą pierwszą łączył go ponoć przelotny romans[5].

Na początku lat 30., po zdaniu egzaminu aktorskiego w Polsce, zaangażował się w warszawskich teatrach rewiowych „Banda” i „Hollywood”. Od tego czasu rzadko, jak na wcześniejszą sławę filmowego amanta, występował na dużym ekranie. Pojawiał się głównie w drugoplanowych rolach, prawdopodobnie z powodu kłopotów z bezbłędnym opanowaniem języka polskiego, co w epoce kina dźwiękowego stało się dla aktorów koniecznym wymogiem[3]. Skupił się na karierze estradowej, celując w sztuki muzyczne z lżejszego repertuaru, śpiewał recitale, a jego popisowym numerem było akompaniowanie sobie grą na pile[6]. W rozmowach nie akceptował atmosfery nazistowskich Niemiec, cały czas pracując w Polsce[7]. Jednakże w 1937 zagrał w niemieckim filmie Serenade, gdzie odtwarzał rolę Ferdinanda Lohnera.

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Po wybuchu II wojny światowej Sym pozostał w Warszawie. Podczas obrony miasta pracował w Straży Obywatelskiej: kopał rowy przeciwlotnicze, wydobywał rannych spod gruzów. Po kapitulacji stolicy i rozpoczęciu działań władz okupacyjnych na początku pracował w magistracie jako tłumacz i w wojskowej komendanturze rejestrującej pojazdy[8].

Jeszcze przed wojną sądzono, że Sym był agentem Abwehry, ale do kwietnia 1940 wywiad ZWZ nie znalazł na to dowodów[9]. Dopiero 12 lipca 1940, po czwartym zbadaniu sprawy Syma, stwierdzono niezbicie jego współpracę z Niemcami[10]. Śledztwo w tej sprawie, na zlecenie „dwójki”, prowadził Roman Niewiarowicz, reżyser Teatru Komedia, potem w podziemiu oficer wywiadu ofensywnego WW-72 (Wywiad Wschód), noszący pseudonim „Łada”[11]. Zadanie obserwacji Syma oficerowie „dwójki” powierzyli Niewiarowiczowi jeszcze w 1939, w konsulacie polskim w Budapeszcie, w czasie ewakuacji polskich władz[12].

Pod koniec 1939 Sym rozpoczął współpracę z okupantem, proponując odbudowę środowiska teatralnego w Warszawie. Propagandaabteilung (urząd propagandowy Generalnego Gubernatorstwa) powierzył mu stanowisko dyrektora Theater der Stadt Warschau (ex Teatr Polski) oraz zarządzanie kinem nur für Deutsche „Helgoland” (przedwojenne „Palladium” przy ul. Złotej 7/9). Otrzymał też koncesję na prowadzenie Teatru Komedia przy ul. Kredytowej 14[13]. W 1940 organizował werbunek polskich aktorów do antypolskiego filmu Heimkehr[14]. Chociaż Sym często posuwał się w swojej działalności do gróźb i szantaży, aktorzy, którzy odmówili gry w tym filmie, nie ponieśli z tego tytułu żadnych represji ze strony Niemców[15]. W okupowanej stolicy doradzał w sprawach imprez kulturalnych i środowiska artystycznego gubernatorowi dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa Ludwigowi Fischerowi[16].

Wbrew opinii z okresu wojny, nie przyczynił się do aresztowania ukrywającej się Hanki Ordonówny, ale też odmówił pomocy w jej uwolnieniu[17]. Udało mu się uzyskać zwolnienie z obozu niemieckiego dla jego brata Alfreda, powołując się na jego austriackie pochodzenie[11].

Wyrok na Syma

[edytuj | edytuj kod]

W dniu 5 marca 1941 z oskarżenia prokuratora Tadeusza Dyzmańskiego za współpracę z okupantem Wojskowy Sąd Specjalny ZWZ wydał wyrok śmierci na Syma. Dokument wyroku nie zawierał opisu materiału dowodowego, uzasadnienia wyroku oraz składu orzekającego[2]. Zamach (tzw. akcję wyrokową) przeprowadził 7 marca 1941 zespół bojowy „ZOM” kontrwywiadu Okręgu Warszawa-Miasto ZWZ, w składzie[1]:

  • ppor. Bohdan Rogoliński, ps. „Szary”, dowódca grupy
  • ppor. Roman Rozmiłowski, ps. „Zawada”
  • kpr. Wiktor Klimaszewski, ps. „Mały”

Porucznik „Zawada” tak opisywał zamach w wywiadzie dla konspiracyjnego pisma „Demokrata” w sierpniu 1944[13]:

[Sym] mieszkał na czwartym piętrze przy ul. Mazowieckiej 10. O godzinie 7.10 zapukaliśmy do drzwi.
Otworzyła służąca. – Czy pana dyrektora Syma możemy prosić?” – W tej chwili ukazał się Sym. – Czy pan Igo Sym?” – Tak. Czym mogę panom służyć?”
W tej chwili wystrzeliłem, mierząc z Visa prosto w serce. Strzał był celny. Szpicel upadł na twarz bez jęku. Ze schodów zbiegliśmy pędem. Później spokojnie rozeszliśmy się do domów[a].

Więcej informacji na temat okoliczności śmierci Igo Syma przekazała sąsiadka Symów Aniela Lawińska, żona aktora i reżysera Ludwika Lawińskiego. Kiedy wykonawcy wyroku udali się do mieszkania Syma, znajdowali się w nim, oprócz aktora, jego matka Julianna oraz brat Fred z żoną. Kilka godzin przed śmiercią Igo Sym odebrał z dworca kolejowego swojego starszego brata, którego udało mu się uwolnić z Oflagu. To właśnie bratowa Syma, a nie służąca, otworzyła drzwi wykonawcom wyroku[18][11]. Igo Sym został z honorami niemieckimi pochowany 12 marca 1941 na cmentarzu Powązkowskim[19].

Represje niemieckie

[edytuj | edytuj kod]

Zamach wywarł bardzo duże wrażenie w środowisku niemieckim. Niemcy wykorzystali go jednak również jako uzasadnienie rozpoczęcia represji wobec polskiej ludności cywilnej, a szczególnie środowiska artystycznego. W odwecie aresztowali 18 kobiet i ok. 100 mężczyzn[20]. Wśród nich znaleźli się m.in. Stefan Jaracz, Leon Schiller, Zbigniew Sawan, Janusz Warnecki, Elżbieta Barszczewska i Zofia Małynicz. Większość z nich została wywieziona do KL Auschwitz, wszyscy z wymienionych przeżyli[21][20]. 11 marca 1941 w Palmirach rozstrzelano 21 osób[22].

Tuż po zamachu rozplakatowano listy gończe za aktorami podejrzewanymi o udział w akcji – małżeństwem Ireną Górską i Dobiesławem Damięckim, gdyż ktoś doniósł specjalnej grupie dochodzeniowej „Mordkommision Igo Sym”, że Damięcki w barze aktorów w podziemiach Teatru Polskiego opowiadał w niewybredny sposób, co Polacy myślą o obnoszącym się ze swoją pozycją Symie. Na tej podstawie gestapo powiązało ich z zamachem i aktorska para do końca wojny musiała się ukrywać[21].

Opinie

[edytuj | edytuj kod]

Przygotowując wykonanie wyroku, Roman Niewiarowicz proponował otruć Igo Syma, motywując to obawą przed niemieckim odwetem. Komenda Główna ZWZ ponowiła rozkaz zastrzelenia, zaznaczając, że w tym wypadku właśnie chodzi o silny wstrząs dla społeczeństwa i danie dowodu, że polskie władze podziemne działają[13][2].

Generał Kazimierz Sosnkowski 21 marca 1941 napisał z Londynu list do generała Stefana Grota-Roweckiego z żądaniem wyjaśnień, czy organizacja wojskowa ma coś wspólnego z tym faktem i przypomniał, że wyroki śmierci wydane przez sądy kapturowe związku podlegają zatwierdzeniu przez Delegata Rządu. Zwrócił też uwagę na to, aby przy każdej tego typu akcji … rozważyć, czy nie lepiej poniechać tego rodzaju aktów terroru, jak zabójstwo Igo Syma, ze względu na ofiary, jakie za sobą pociągają[23].

Opinia aktorki Marii Malickiej o Igo Symie przedstawiona w 1986[24]:

Sym to był sfrustrowany człowiek. Przed wojną próbował w kilku filmach, w teatrze, ale jakoś mu nie szło. Tyle tylko, że był to naprawdę ładny chłopak. Miał serię niepowodzeń, a był niesłychanie ambitny. I gdy Niemcy zaproponowali mu dyrekcję wielkiego teatru, przewróciło mu się w głowie. Ale do obozu chyba nie wysyłał.

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]
  • 1925: Wampiry Warszawy jako adwokat Tadeusz Wyzewicz
  • 1926: O czym się nie myśli jako kompozytor Orlicz
  • 1926: Die Pratermizzi
  • 1927: Sąd polowy w Sanoku[25] tyt. oryg. Das Feldgericht von Sanok, reż. Hans Otto Löwenstein, produkcji Sascha Film (Wien)
  • 1927: Kochanka Szamoty jako Jerzy Szamota
  • 1927: Die Beichte des Feldkuraten / Das Feldgericht von Gorlice
  • 1927: Tingel-Tangel / Das Mädchen vom Tingel-Tangel
  • 1927: Café Elektric
  • 1928: Die Kaiserjäger
  • 1928: Spitzenhöschen und Schusterpech / Lotte, das Warenhausmädchen
  • 1928: Dorine und der Zufall
  • 1928: Modellhaus Crevette
  • 1928: Spelunke
  • 1928: Liebe im Mai
  • 1928: Erzherzog Johann / Herzog Hansl
  • 1928: Die Frau von gestern und morgen / Der Scheidungsanwalt
  • 1929: Die Dame auf der Banknote
  • 1929: Der Dieb im Schlafcoupée
  • 1929: Adieu, Mascotte
  • 1929: Meine Schwester und ich
  • 1929: Wenn Du einmal Dein Herz verschenkst
  • 1929: Das Recht auf Liebe
  • 1929: Die Herrin und ihr Knecht
  • 1929: Stud. chem. Helene Willfüer
  • 1929: Das Erlebnis einer Nacht
  • 1930: Wien, Du Stadt der Lieder
  • 1930: Das Wolgamädchen
  • 1930: Was kostet Liebe?
  • 1930: Gigolo
  • 1930: Nur am Rhein…
  • 1930: Kasernenzauber
  • 1930: Das alte Lied
  • 1930: Moritz macht sein Glück / Meier und Co.
  • 1931: Das Lied der Nationen
  • 1931: Ich heirate meinen Mann
  • 1931: Ein Auto und kein Geld
  • 1932: Pałac na kółkach jako dyrektor Eugeniusz Rańcewicz
  • 1933: Szpieg w masce jako szef kontrwywiadu polskiego
  • 1934: Przebudzenie jako nauczyciel muzyki
  • 1937: Serenade
  • 1937: Dyplomatyczna żona jako tenor
  • 1939/1940: Złota Maska jako architekt Raszewski
  • 1939/1941: Żona i nie żona jako Duval

Odniesienia w kulturze masowej

[edytuj | edytuj kod]
  • Igo Sym jako symbol amanta pojawia się w piosence Co temu winien Zygmuś, że jest taki śliczny? z rewii pt. Pieniądze dla wszystkich[26].

Co temu winien Zygmuś, że jest taki śliczny?
On jest, jak Igo Sym, Nowarro, Chevalier
A że w kobietach wzbudza zapał erotyczny
Co temu winien jest nasz Zygmuś, pytam się!

  • Podobny wydźwięk ma tekst piosenki Moja gwiazda z rewii Parada gwiazd (1930)[27].

Jak Chaplin krok
Jak Mozżuchin wzrok
A tors, jak Rod La Rocque
Lub Igo Sym

  • Aktor został uwieczniony jako symbol uwodziciela w przedwojennej piosence Czy umiesz gwizdać Joanno?[28] wykonywanej m.in. przez Chór Dana.

Nie ma takiej rzeczy, której ty nie znałabyś:
umiesz czyścić, prać, pływać, w golfa grać,
szyć sukienki, konno jeździć, nosem puszczać dym
i uwodzić tak, jak Igo Sym.

Nikodem, Nikodem
Nie równaj nawet się z Bodem
Przy tobie Bodo i Igo Sym
Też są byle kim

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Rozmowę z „Zawadą” przeprowadził dziennikarz powstańczej gazety „Demokrata” 26 sierpnia 1944 w Warszawie. Cztery dni po opublikowaniu rozmowy ppor. Rozmiłowski został ciężko ranny na posterunku obserwacyjnym w gmachu PAST-y przy ul. Zielnej 37/39 i zmarł z ran 3 września 1944.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Roman Włodek i : Igo Sym (1896-1941) ↓.
  2. ↑ a b c Kunach 2003 ↓.
  3. ↑ a b Tadeusz Lubelski 2008 ↓.
  4. ↑ Wyrok na „Kanalii” – Igo Symie w 1941 roku, wiadomosci24.pl, dostęp: 2011-07-06.
  5. ↑ Mateusz Zimmerman: Masz, łotrze, za Polskę!. onet.pl, 2020-08-03. [dostęp 2021-01-10].
  6. ↑ Thomas Staedeli: Portrait of the actor Igo Sym. (ang.).
  7. ↑ Tadeusz Wittlin i : Pieśniarka Warszawy ↓.
  8. ↑ Górska-Damięcka 1997 ↓.
  9. ↑ Janina Hera i : Losy aktorów w Generalnym Gubernatorstwie ↓.
  10. ↑ Derecki 1998a ↓.
  11. ↑ a b c Niewiarowicz 1946a ↓.
  12. ↑ Janina Hera i : Losy artystów polskich w czasach niewoli 1939-1954 ↓.
  13. ↑ a b c Andrzej K. Kunert: Likwidacja Igo Syma.
  14. ↑ Ostatnia rola Syma – egzekucja szpiega, e-teatr.pl, dostęp 18 lutego 2012.
  15. ↑ Trojanowski 2018 ↓.
  16. ↑ Andrzej Zasieczny: Zdrajcy, donosiciele i konfidenci w okupowanej Polsce 1939–1945. Warszawa: Bellona, 2022, s. 223–224. ISBN 978-83-11-15726-2.
  17. ↑ Anna Mieszkowska i : Hanka Ordonówna ↓.
  18. ↑ L. Lawiński, Aczkolwiek, Londyn 1963, s. 87–89.
  19. ↑ Władysław Bartoszewski 2008 ↓.
  20. ↑ a b Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949 ↓.
  21. ↑ a b Stanisław Marczak-Oborski: Egzekucja Igo Syma, [w:] Teatr czasów wojny, „Kalendarz Teatralny”, 1991.
  22. ↑ Krzeysztof Dunin-Wąsowicz i : Warszawa w latach 1939–1945 ↓.
  23. ↑ Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945 ↓.
  24. ↑ Maciej Nowak i : Po tylu latach wszystko wraca ↓.
  25. ↑ Artykuł filmowy. „Głos Drohobycko-Borysławsko-Samborski”, s. 5, nr 43 z 22 października 1927. 
  26. ↑ Co temu winien Zygmuś, że jest taki śliczny?. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  27. ↑ Moja gwiazda. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  28. ↑ Czy umiesz gwizdać Joanno?. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  29. ↑ Nikodem. StareMelodie.pl. [dostęp 2021-01-18].
  30. ↑ Tajny Detektyw!, Tajny Detektyw!: Nikodem, czyli przedwojenne afery filmowe. Vol. I: Vita-Film [online], Tajny Detektyw!, 12 lipca 2016 [dostęp 2023-09-15].
  31. ↑ Miłość ci wszystko wybaczy. filmpolski.pl. [dostęp 2021-01-10].
  32. ↑ Oszołomienie. filmpolski.pl. [dostęp 2021-01-10].
  33. ↑ Ludzie i bogowie. filmpolski.pl. [dostęp 2021-01-10].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Igo Sym, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2024-06-08].
  • Władysław Bartoszewski, 1859 dni Warszawy, Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 230, ISBN 978-83-240-1057-8.
  • Leszek Moczulski, Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 43.
  • Krzysztof Dunin-Wąsowicz, Warszawa w latach 1939–1945, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 52, ISBN 83-01-04207-9.
  • Roman Niewiarowicz, Prawda o Igo Symie, „Tygodnik Powszechny” (14), 1946a.
  • Roman Niewiarowicz, Kulisy “Komedii”, „Tygodnik Powszechny” (42), 1946b.
  • Tadeusz Lubelski, Historia kina polskiego, Katowice: Videograf II, 2008, s. 67, 113.
  • Janina Hera, Losy artystów polskich w czasach niewoli 1939-1954, Wydawnictwo Arcana, Kraków, 2019, s. 498–499, 502.
  • Janina Hera, Losy aktorów w Generalnym Gubernatorstwie, „Pamiętnik Teatralny” (46), 1997.
  • Bogusław Kunach, Być tym, co słynie, „Duży Format” (49), 2003 [dostęp 2013-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2016-03-10].
  • Roman Włodek, Igo Sym (1896-1941), aktor filmowy, kabaretowy, teatralny, dyrektor teatru, t. 46, Polski Słownik Biograficzny, Kraków 2009–2010.
  • Tadeusz Wittlin, Pieśniarka Warszawy. Hanka Ordonówna i jej świat, Londyn 1985, ISBN 83-7021-144-5.
  • Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, wyd. II, t. I, cz. 2. Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej i Studium Polski Podziemnej – Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie, 2015, s. 891.
  • Maciej Nowak, Po tylu latach wszystko wraca. Rozmowa z Marią Malicką (2), „Teatr” (3), 1986.
  • Irena Górska-Damięcka, Wygrałam życie, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1997, s. 93, ISBN 83-7180-778-3.
  • Anna Mieszkowska, Hanka Ordonówna. Miłość jej wszystko wybaczy, Warszawa: Prószyński i S-ka, 2019, s. 127–131.
  • Lidia Zawistowska, Zdrajcom śmierć, „Magazyn Trybuna Ludu”, 11 grudnia 1998.
  • Krzysztof Trojanowski, Świnie w kinie. Film w okupowanej Polsce, Warszawa: Wydawnictwo PWN, 2018, s. 313–318.
  • Mirosław Derecki, Roman Niewiarowicz contra Igo Sym. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego., „Gazeta w Lublinie” (85), 1998a, s. 6.
  • Mirosław Derecki, Wyrok na „króla amantów”. Z cyklu: Weekend wspomnień Mirosława Dereckiego., „Gazeta w Lublinie” (79), 1998b, s. 4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]