Jan Cybis

Jan Cybis
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

16 lutego 1897
Wróblin

Data i miejsce śmierci

13 grudnia 1972
Warszawa

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Nagrody Państwowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jan Cybis (ur. 16 lutego 1897 we Wróblinie[1], zm. 13 grudnia 1972 w Warszawie) – polski malarz, pedagog i krytyk sztuki, współzałożyciel grupy kapistów. Nazywany „wielkim panem polskiego malarstwa”[2].

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 16 lutego 1897 we Wróblinie k. Głogówka na Górnym Śląsku, w rodzinie Jana i Marii z Hajdów[1]. Miał troje rodzeństwa: Aloisa, Agnieszkę i Roberta[3]. Jego rodzice zajmowali się uprawą roli[4]. Matka zmarła w 1904 r. na gruźlicę[3]. Ojciec podejmował rozmaite prace dodatkowe, m.in. pracował jako stolarz i występował w lokalnej kapeli, by zarobić na edukację dla potomstwa[4]. Ożenił się powtórnie z Anną z domu Giga, z tego małżeństwa przyszło na świat pięć sióstr: Anna, Maria, Walburga, Franciszka i Magdalena[3]. Młody Jan zaczął pobierać lekcje łaciny u Hugo Hankego, proboszcza parafii w Naczęsławicach. Uczęszczając na lekcje podziwiał widoki rozpościerające się z drogi z Wróblina do Naczęsławic[4].

W 1908 r. rozpoczął naukę w Królewskim Gimnazjum Katolickim w Głogowie[3]. Jego nauczyciel, Hans Bloch, wprowadził go w malarstwo. Pobyt w gimnazjum zaowocował także znajomością z hrabiowskim rodem Czartoryskich z Gołuchowa. Ponieważ Cybis władał językiem niemieckim, podjął funkcję nauczyciela potomków hrabiego[4]. Egzamin dojrzałości zdał w 1916 r.[3] Wkrótce został wcielony do pruskiej armii, w której pozostał do końca I wojny światowej, walcząc na froncie zachodnim. Po zakończeniu wojny powrócił do rodzinnego Wróblina. Za namową ojca, w 1919 r. podjął studia prawnicze na Śląskim Uniwersytecie im. Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu. Zaledwie kilka miesięcy później, w tajemnicy przed ojcem, Cybis porzucił studia prawnicze i zaczął kształcić się w dziedzinie malarstwa w Akademii Sztuki i Rzemiosła Artystycznego we Wrocławiu. Tam jego artystyczną edukacją kierował do 1921 r. Otto Mueller[4].

Członkowie grupy artystycznej Komitet Paryski w 1925 roku – widoczni m.in. Jan Cybis (na dole po lewej) oraz Hanna Rudzka-Cybis (na dole po prawej)
Otwarcie wystawy malarstwa i rzeźby członków Związku Zawodowego Polskich Artystów Plastyków w 1932 – po lewej Jan Cybis

W 1921 r. odbył się plebiscyt na Górnym Śląsku, którego wynik miał zadecydować o przynależności państwowej tego regionu. W jego zasięgu znalazła się tylko część powiatu prudnickiego. Wróblin znalazł się po stronie wschodniej, w obszarze objętym plebiscytem. Cybis był jednym z emigrantów, którzy powrócili do rodzinnych miejscowości by opowiedzieć się za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski. Ostatecznie, zgodnie z wynikiem plebiscytu, okolice Prudnika pozostały w Rzeszy Niemieckiej[4]. Cybis porzucił studia na niemieckiej uczelni, przyjął polskie obywatelstwo, i przeniósł się na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie w latach 1921–1924 szkolił się w pracowniach Józefa Mehoffera, Ignacego Pieńkowskiego i Józefa Pankiewicza. Ożenił się z malarką Hanną Rudzką. Od 1924 r. przebywał z grupą kapistów w Paryżu[3]. Powrócił do Polski na początku lat 30. XX wieku[5]. Wraz żoną zamieszkał najpierw w Warszawie, a w 1934 r. w Krakowie. Zajmował się malarstwem i redagowaniem czasopism artystycznych[3]. W 1937 r. objął funkcję redaktora naczelnego „Głosu Plastyków”.

Po wybuchu II wojny światowej znalazł się na terenach znajdujących się pod okupacją radziecką. Związał się wtedy z Heleną Zarembą (1911–1986)[6], także malarką. 27 lutego 1941 r. w Krzemieńcu przyszedł na świat ich pierworodny syn Jacek[3][7], architekt[8]. Cybisowie wówczas utrzymywali się z malowania licznych obrazów dla tamtejszych cerkwi[5]. W 1943 r., wobec nasilających się napaści Ukraińców, rodzina opuściła Krzemieniec i wyjechała do Warszawy. Podczas powstania warszawskiego Cybisowie stracili większość dobytku i prac Jana[3]. We wrześniu 1944 r. z żoną Heleną i synem Jackiem trafił do obozu przejściowego w Pruszkowie, a następnie do Milanówka[9].

W kwietniu 1945 r. powrócił do Warszawy, gdzie został prezesem Związku Polskich Artystów Plastyków. W 1946 r. objął katedrę malarstwa na Akademii Sztuk Pięknych. Nie podporządkował się trendom socrealistycznym, za co spotkały go artystyczna banicja, izolacja oraz marginalizowanie. Został pozbawiony stanowiska na Akademii Sztuk Pięknych[5]. W latach 1955–1957 wykładał w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie[10]. W 1957 roku został wybrany prezesem Związku Polskich Artystów Plastyków[11]. Chętnie odwiedzał rodzinny Wróblin[3].

Grób Jana Cybisa na cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Został ponownie zatrudniony w katedrze malarstwa warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Pracował tam do 1968 r., kiedy to zdecydował się przejść na emeryturę[2]. Do końca czynnie uczestniczył w życiu artystycznym[3].

Zmarł 13 grudnia 1972 r. w swojej pracowni w Warszawie[2], spoczywa obok drugiej żony i syna Jana Jerzego (1945–2013)[12] na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A33-1-10)[6][13].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Wykształcił własny styl odznaczający się wysokimi wartościami kolorystycznymi, swobodną, zróżnicowaną fakturą i ekspresyjną plamą. Był czołowym reprezentantem nurtu kolorystycznego w malarstwie lat 30. i sztuce powojennej.

Dojrzała sztuka Cybisa wywodziła się z francuskiego postimpresjonizmu. Zasadniczy wpływ na kształtowanie się jego postawy artystycznej wywarły estetyczne koncepcje Cezanne’a i Bonnarda. Malował głównie pejzaże i martwe natury. W okresie powojennym artysta uprawiał, obok techniki olejnej, akwarelę i rysunek.

Jego pierwsza indywidualna wystawa odbyła się w 1932 r. w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie.

Wybrane dzieła

[edytuj | edytuj kod]
  • Martwa natura czerwona, 1935
  • Kwiaty w kielichu, 1936
  • Młyn w Suffczynie, 1949
  • Bukiet i waza, 1955
  • Gdańsk, 1955
  • Ustka, 1964

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Tablica pamiątkowa na domu przy ul. Walecznych 28, gdzie w latach 1945–1957 mieszkał artysta
Tablica pamiątkowa przy ul. Karowej 14/16, miejscu zamieszkania Jana Cybisa w latach 1957–1972

W 1973 r. ustanowiono doroczną nagrodę jego imienia w zakresie malarstwa. Największy zbiór obrazów i szkiców Jana Cybisa znajduje się w Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu[19]. Ponadto 20 listopada 1978 r. spadkobiercy przekazali jego dzieła Muzeum Historycznemu w Sanoku[20].

W grudniu 1973 r. Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe wmurowało na ścianie budynku nr 56 we Wróblinie tablicę pamiątkową z inskrypcją: „W tym domu urodził się 16 lutego 1897 roku Jan Cybis wybitny polski malarz. Tablicę wmurowano w pierwszą rocznicę jego śmierci w grudniu 1973 roku Opolskie Towarzystwo Kulturalno-Oświatowe”[21].

24 listopada 1975 r. w Warszawie jednej z ulic na terenie obecnej dzielnicy Ursynów zostało nadanie imię Jana Cybisa[22]. Cybis jest też patronem ulic w Prudniku[23], Opolu[24] i Bytomiu[25].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 114.
  2. ↑ a b c d Bujak 2013 ↓, s. 49.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Artysta, [w:] Jan Cybis [online], Muzeum Śląska Opolskiego/Teatr im. Jana Kochanowskiego [dostęp 2024-01-03].
  4. ↑ a b c d e f Bujak 2013 ↓, s. 47.
  5. ↑ a b c Bujak 2013 ↓, s. 48.
  6. ↑ a b Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], www.cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2024-06-04].
  7. ↑ Spotkanie z Jackiem Cybisem [online], Muzeum Narodowe w Krakowie, 21 lutego 2019 [dostęp 2024-01-03].
  8. ↑ Spotkanie z Jackiem Cybisem - Muzeum Narodowe w Krakowie [online], mnk.pl [dostęp 2024-06-04] (pol.).
  9. ↑ Cybis Jacek – „Chciano zapomnieć i organizować życie na nowo” – Muzeum Dulag 121 [online] [dostęp 2024-06-04] (pol.).
  10. ↑ CYBIS JAN, artysta malarz – Encyklopedia Gdańska [online], gdansk.gedanopedia.pl [dostęp 2022-10-14].
  11. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 84, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  12. ↑ Jan Jerzy Cybis [online], geni_family_tree, 28 grudnia 2014 [dostęp 2024-06-04] (pol.).
  13. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski: Cmentarz komunalny (dawny wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1975, s. 22.
  14. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
  15. ↑ M.P. z 1947 r. nr 95, poz. 633 „za zasługi na polu organizacji życia kulturalnego w Polsce”.
  16. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  17. ↑ Przyznanie nagród na salonie malarskim 1937 r. w Instytucie Propagandy Sztuki. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 51 z 5 marca 1937. 
  18. ↑ Nagrody Państwowe za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki. „Życie Warszawy”. Rok XII, Nr 173 (3656), s. 5, 22 lipca 1955. Warszawa: Instytut Prasy „Czytelnik”. [dostęp 2024-06-04]. 
  19. ↑ J. Poliwoda, Kolekcja Jana Cybisa w zbiorach Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu, „Opolski Rocznik Muzealny” 1997, T. XI.
  20. ↑ Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974–1994, [w:] Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 953.
  21. ↑ Tablica we Wróblinie upamiętniająca artystę malarza – Jana Cybisa [online], upamietnienia.e-wojewoda.pl [dostęp 2023-12-28].
  22. ↑ Uchwała nr 34 Rady Narodowej m. st. Warszawy z dnia 24 listopada 1975 r. w sprawie nadania nazw ulicom, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, Warszawa, dnia 30 grudnia 1975 r., nr 16, poz. 115, s. 1.
  23. ↑ Cybisa Prudnik, Ulica, 48-200 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2021-01-03] (pol.).
  24. ↑ Cybisa Jana Opole, Ulica, 45-533 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2021-01-03] (pol.).
  25. ↑ Cybisa Jana Bytom, Ulica, 41-902 [online], mapa.targeo.pl [dostęp 2021-01-03] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]