Jeffrey Harborne

Jeffrey Barry Harborne
Data i miejsce urodzenia

1 września 1928
Westbury-on-Trym (obecnie Bristol)

Data śmierci

21 lipca 2002

Zawód, zajęcie

chemik, botanik
(fitochemia, ekologia biochemiczna, chemotaksonomia)

Alma Mater

Uniwersytet Bristolski

Uczelnia

University of Reading

Jeffrey Barry Harborne (ur. 1 września 1928 w Westbury-on-Trym, obecnie Bristol, zm. 21 lipca 2002) – brytyjski chemik organik, specjalista w zakresie fitochemii i chemotaksonomii, znany przede wszystkim z badań funkcji metabolitów wtórnych (flawonoidy i inne roślinne polifenole) w oddziaływaniach międzygatunkowych, pionier ekologii biochemicznej, profesor botaniki na Uniwersytecie w Reading, członek Royal Society (FRS 1995).

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość

[edytuj | edytuj kod]
1928–1940

Ojciec Jeffreya, Frank Harborn, był menedżerem w handlowej firmie obuwniczej (synem wiejskiego nauczyciela, organisty i dyrygenta chóru w Long Newnton). Stryj, Ralph Harborne, skończył studia chemiczne na Uniwersytecie w Bristolu (prowadził w Northwood zakład chemiczny). Matka, Phyllis Maud Harborne (z domu Sherriff), była córką przemysłowca, Edgara Sherriffa, producenta bielizny damskiej w Fishpondsie (Bristol).

Jeffrey Barry Harborne spędził pierwsze 12 lat życia w rodzinnym domu koło Filtonu, wraz z rodzicami, trzema braćmi i wieloma przyjaciółmi ze szkoły, mieszczącej się w pobliżu. Po latach wspominał rodzinne wakacje w nadmorskich miejscowościach Devon lub Dorset, spacery i pływanie z matką, lektury utworów Thomasa Hardy'ego i Johna Masefielda z ojcem.

1940–1945
Ruiny St Peter's Church w Bristolu, zniszczonego w czasie operacji „Blitz”

Sytuację zmieniło rozpoczęcie w roku 1940 bitwy o Anglię, walk Luftwaffe z brytyjskim RAF-em w czasie II wojny światowej (operacja „Blitz”), w tym nalotów bombowych na lotnisko i Bristol Aeroplane Company w Filton (wrzesień 1940). Jeffrey został ewakuowany do Gloucestershire, na wieś (kolejno Eastington i Frampton on Severn). Uczęszczał do Marling School w pobliżu Stroud. Po dwóch latach został przyjęty do Wycliffe College, szkoły przeniesionej ze swojej siedziby w Stonehouse – zamienionej na czas wojny w ośrodek opracowywania prognoz pogody Air Ministry – do St David’s Theological College w Lampeter (zachodnia Walia). W szkole przywiązywano dużą wagę do życia religijnego – Jeffrey został do końca życia aktywnym członkiem Kościoła Anglii. Poza nauką w szkole, uczestniczył w skautingu, wycieczkach wokół Lampeter i zajęciach Air Training Corps, w czasie których latał na Tiger Moth i bombowcu Avro Lancaster[1].

1
Stroudwater Canal w pobliżu Stroud (za drzewami – boisko Marling School)
2
Budynek St David's College we współczesnym University of Wales, Lampeter
1946–1953

W roku szkolnym 1945/1946 Wycliffe College ponownie działał w Stonehouse, we własnej siedzibie. Jeffrey Harborne ukończył szkołę w tymże roku. Miała ona profil artystyczny, jednak na końcowym świadectwie wymieniono fizykę, matematykę, chemię i geografię (chemii uczył były pracownik badawczego laboratorium Boots UK w Nottingham). Otrzymując Open Entrance Scholarship do Bristol University na studia w zakresie architektury lub chemii, Harborne wybrał kierunek chemia, a na trzecim roku studiów – specjalność „biologia chemiczna”. Jego mistrzem został Wilson Baker, profesor chemii organicznej, współpracownik Roberta Robinsona (laureata Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w roku 1947 za badania nad alkaloidami), który obudził w nim zainteresowania biologicznymi aspektami chemii (w tym roślinnymi fenolami). Brał czynny udział w akademickim życiu sportowym i artystycznym (grał na klarnecie w uniwersyteckiej orkiestrze)[1].

Po ukończeniu studiów Jeffrey Harborn został przyjęty na trzyletnie studia podyplomowe (otrzymał stypendium uczelniane). Pracował pod naukową opieką W. Bakera i W.D. Ollisa (FRS 1972), a następnie kontynuował badania zajmując stanowisko asystenta wykładowcy. W lipcu 1953 roku otrzymał stopień doktora w dziedzinie chemii[2].

Praca zawodowa

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1953–1955, zachęcony przez Bakera, odbył staż podoktorancki na Uniwersytecie Kalifornijskim w Los Angeles u Theodora Geissmana – chemika organika, autorytetu w zakresie biochemii flawonoidów i innych roślinnych metabolitów wtórnych[3].

Po powrocie do Anglii pracował w[4]:

Zakres badań

[edytuj | edytuj kod]

W całym okresie pracy zawodowej J. Harborn wykonywał badania na pograniczu chemii i biologii, zmierzające do poznania związków chemicznych istotnych z punktu widzenia ekologii (ekologia biochemiczna), a przede wszystkim „ekologii fitochemicznej” (zob. fitochemia), w tym interakcji między roślinami kwiatowymi i owadami. Jego inspiracją były prace Wilsona Bakera i artykuły Gottfrieda Fraenkla (The raison d'être of secondary plant substances, 1959[8]) oraz Paula R. Ehrlicha i Petera H. Ravena (Butterflies and plants: a study in coevolution, 1964[9])[10]. Utrzymywał naukowe kontakty ze środowiskiem zainteresowanych ekologią biologów – botaników i zoologów. Uzyskiwał zachęty i wsparcie Miriam Rothschild (1908–2005, FRS, DBE), autorką ponad 350 prac naukowych z dziedziny entomologii[11], m.in. prezentujących wyniki jej pionierskich badań owadów aposematycznych[12].

Badania prowadzone w czasie przygotowywania pracy doktorskiej na University of Bristol (zaprezentowane w kilkunastu publikacjach naukowych) dotyczyły m.in. problemów biosyntezy izoflawonoidów soi. Harborne identyfikował również inne roślinne metabolity wtórne, na przykład aminy alifatyczne (wspólnie z W. Bakerem i W.D. Ollisem)[2][13].

1
Genisteina – przykładowy izoflawonoid nasion soi (rodzina bobowatych)
2
Przykłady gatunków rodziny bobowatych

W czasie pobytu w Kalifornii badał, pod kierownictwem T. Geissmana, odkryty przez niego żółty barwnik aurone – 2-benzylideno-1-benzofuran-3-one[14] (odpowiedzialny m.in. za barwę kwiatów nachyłka, Coreopsis L., astrowate). Analizował przyczyny występowania albinizmu w rodzaju wyżlin (Antirrhinum), wydedukował istnienie bloku genetycznego na szlaku metabolicznym syntezy flawonoidów[3].

W Kalifornii prowadził również terenowe obserwacje botaniczne, szkoląc się w taksonomii roślin (m.in. na pustyni Mojave)[3].

1
Nachyłek
2
Aurone (konfiguracja Z)
3
Jedna z dolin pustyni Mojave

Po powrocie do Anglii kontynuował badania w John Innes Research Institute[5] w Bayfordbury, stosując opanowane w Kalifornii nowe techniki badawcze (chromatografia bibułowa, spektroskopia UV-VIS). Uczestniczył w realizacji programu Potato Genetics, m.in. identyfikując grupy cukrowe w cząsteczkach nowo odkrytych antocyjanów ziemniaka (w tym di- i trisacharydów). Wyjaśnił genetyczne mechanizmy biosyntezy kilku nowych antocyjanidyn. Rozpoczął również prace ukierunkowane na zastosowania flawonoidów jako markerów taksonomicznych[6][15]. Badania te kontynuował w University of Liverpool, w ramach projektu Umbelliferae[7], a następnie w Reading University. Poza chemotaksonomią i badaniami flawonoidów w zakres zainteresowań J. Harborna i jego współpracowników wchodziły fitoaleksyny oraz inne problemy ekologii biochemicznej, np. biochemia zapylania[16].

Publikacje (wybór)

[edytuj | edytuj kod]

Wykaz opublikowanych prac naukowych J. Harborna obejmuje ponad 400 pozycji, w tym 30 książek (autorstwo, współautorstwo lub redakcja)[17][18], m.in.[19]:

* 1964 – Biochemistry of phenolic compounds
  • 1967 – Comparative biochemistryy of the flavonoids
  • 1969 – Perspectives in phytochemistry. Proceedings of the Phytochemical Society symposium, Cambridge, kwiecień 1968
  • 1972 – Phytochemical ecology. Proceedings of the Phytochemical Society symposium, Royal Holloway College
  • 1975 – A Joint International Symposium on the Biology and Chemistry of the Compositae
  • 1975 – The Flavonoids, Part 2
  • 1977 – The Biology and Chemistry of the Compositae, vol. I + II
  • 1982 – Flavonoids: Advances in Research
  • 1977, 1982, 1988, 1993, 1994[1] – Introduction to Ecological Biochemistry (dodatkowo wydania obcojęzyczne)
  • 1989 – Plant Chemistry
  • 1990 – Carbohydrates: Volume 2
  • 1990 – Methods in Plant Biochemistry
  • 1993 – The Flavonoids Advances in Research Since 1986
  • 1997 – Molecular Biology w serii Plant Biochemistry
  • 1998 – Phytochemical Dictionary: A Handbook of Bioactive Compounds from Plants, Second Edition
  • 1998 – Phytochemical Methods a Guide to Modern Techniques of Plant Analysis.

Działalność wydawnicza

[edytuj | edytuj kod]

Do aktywności wydawniczej namówił J. Harborna przyjaciel, Tony Swain, założyciel czasopism Phytochemistry i Biochemical Systematics and Ecology. Działalność rozpoczął od wydania kilku książek. W roku 1968 został współpracownikiem Swaina w redakcji Phytochemistry. Współredagował z nim to czasopismo w latach 1972–1987, a po jego śmierci (1987) pełnił funkcję redaktora naczelnego do roku 1998. Był ponadto członkiem kolegium redakcyjnego Biochemical Systematics and Ecology oraz założycielem i wydawcą czasopisma Phytochemical Analysis (przez kilka lat przewodniczącym zespołu redakcyjnego)[17].

Jeffrey Harborne był również wydawcą słownika fotochemicznego, podręcznika biochemii roślin i innych specjalistycznych opracowań[17], np. materiałów konferencyjnych Phytochemical Society of Europe i Phytochemical Society of North America[20].

W latach 80. Prakash Dey z Royal Holloway University of London zaproponował mu wspólne wydawanie obszernej pracy Methods in plant biochemistry (ukazało się 9 tomów tej serii)[17].

Wyróżnienia i upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]

Jeffrey Harborne otrzymał[21]:

  • 1985 – Złoty Medal Towarzystwa Linneuszowskiego w Londynie,
  • 1986 – Srebrny Medal Phytochemical Society of Europe,
  • 1993 – Srebrny Medal International Society of Chemical Ecology,
  • 1993 – Pergamon Phytochemistry Prize for Creativity in Plant Biochemistry.

Został członkiem Royal Society (FRS) w roku 1995[22].

Wyrazem uznania dla jego dorobku jest również publikacja Contributions of Jeffrey Harborne and co-workers to the study of anthocyanins, która ukazała się w Phytochemistry w roku 2001[15]. W roku 2003 wydano specjalny numer czasopisma – Special issue in memory of Professor Jeffrey Barry Harborne, FRS (1928–2002)[23].

Życie osobiste

[edytuj | edytuj kod]

Jeffrey Harborne był człowiekiem o rozległych zainteresowaniach – zamiłowanym czytelnikiem m.in. biografii i książek z dziedziny muzyki i sztuki; chętnie odwiedzał galerie sztuki, fotografował, grał na klarnecie. Był silnie związany z tradycją anglikańską (odgrywał ważną rolę w Christ Church Reading)[21].

Ożenił się w Bristolu, w roku 1953, z Jean Charlotte Buchanan, córką Johna Buchanana – fizyka (w młodości – studenta Lorda Kelvina w Glasgow), związanego z University College London i Gordon’s College, Aberdeen. Mieli dwóch synów. Alana Jeffreya (ur. 14 sierpnia 1954), który został neurologiem, zatrudnionym w administracji, oraz młodszego, Dereka Jeremy'ego (ur. 14 sierpnia 1958) – konsultanta w zakresie medycyny ratunkowej (zob. szpitalny oddział ratunkowy)[24].

Po odejściu na emeryturę zawodową aktywność J.B. Harborna częściowo ograniczyła choroba nerek, jednak nawet w czasie hospitalizacji w roku 2002 nadal pracował, przygotowując kolejne wydanie Methods in plant biochemistry. Pracy tej nie zakończył. Książka została ukończona i ukazała się pośmiertnie dzięki staraniom Christine Williams, wieloletniej współpracowniczki J.B. Harborna (od czasu pracy w Liverpoolu). Jej, oraz drugiej współpracowniczce – Renée Grayer – J.B. Harborne zawdzięczał część swoich sukcesów[21].

Żona Jeffreya Harborna, Jean Charlotte, od urodzenia pierwszego syna cierpiała na schizofrenię. Biograf J.B. Harborna, John N. Prebble[25], przypuszcza, że znaczne emocjonalne obciążenie, związane z opieką nad chorą, było jedną z przyczyn jego wielkiej aktywności w pracy naukowej[21] (zob. pracoholizm a stres).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Prebble 2010 ↓, s. 133–134.
  2. ↑ a b Prebble 2010 ↓, s. 134-135.
  3. ↑ a b c Prebble 2010 ↓, s. 135-136.
  4. ↑ Prebble 2010 ↓, s. 138-140.
  5. ↑ a b History of JIC > The John Innes Institute. [w:] Strona internetowa John Innes Centre [on-line]. www.jic.ac.uk. [dostęp 2014-06-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-31)]. (ang.).
  6. ↑ a b Prebble 2010 ↓, s. 136-137.
  7. ↑ a b Prebble 2010 ↓, s. 137-138.
  8. ↑ G. Fraenkel. The raison d'être of secondary plant substances. „Science, NY”, s. 1466–1479, 1959. (ang.). 
  9. ↑ P.R. Ehrlich, P.H. Raven. Butterflies and plants: a study in coevolution. „Evolution”, s. 586–608, 1964. (ang.). 
  10. ↑ Harborne 1997 ↓, s. 55–57, 74–82.
  11. ↑ The Hon. Dame Miriam Rothschild FRS > Bibliography. [w:] Portal 'Miriam Rothschild & John Foster Human Rights Trust' [on-line]. www.rothschildfostertrust.com. [dostęp 2014-06-06]. (ang.).
  12. ↑ Harborne 1997 ↓, s. 16.
  13. ↑ Wilson Baker, J.B. Harborne, W.D. Ollis. Characterisation of primary aliphatic amines by reaction with o––acetoacetylphenol and by paper chromatography. „J. Chem. Soc.”, s. 3215–3217, 1952. DOI: 10.1039/JR9520003215. (ang.). 
  14. ↑ (2Z)-2-benzylidene-1-benzofuran-3(2H)-one, Aurone. [w:] National Center for Biotechnology Information [on-line]. [dostęp 2015-07-07].
  15. ↑ a b Gillian A Cooper-Driver. Contributions of Jeffrey Harborne and co-workers to the study of anthocyanins. „Phytochemistry”. 56 (3), s. 229–236, February 2001. DOI: 10.1016/S0031-9422(00)00455-6. 
  16. ↑ Prebble 2010 ↓, s. 140-144.
  17. ↑ a b c d Prebble 2010 ↓, s. 144.
  18. ↑ Prebble 2010 ↓, s. 140.
  19. ↑ Books by Jeffrey B. Harborne. www.goodreads.com. [dostęp 2014-06-08]. (ang.).
  20. ↑ Tony Swain, Jeffrey B. Harborne, Chris F. van Sumere (red.): Biochemistry of plant phenolics. [w:] Proceedings of the first joint symposium of the Phytochemical Society of Europe and the Phytochemical Society of North America, held at the Rijksuniversiteit, Ghent, Belgium [on-line]. New York : Plenum Press, c1979. [dostęp 2014-06-08]. (ang.).
  21. ↑ a b c d Prebble 2010 ↓, s. 145.
  22. ↑ Harborne, Jeffrey Barry. 01 September 1928 – 21 July 2002, Fellow 09/03/1995. [w:] List of Fellows of the Royal Society 1660 – 2007 [on-line]. royalsociety.org. [dostęp 2014-06-12]. (ang.).
  23. ↑ Special Issue in memory of Professor Jeffrey B. Harborne. „Phytochemistry”. 64 (2), s. 337–338, September 2003. Elsevier Science Ltd.. DOI: 10.1016/S0031-9422(03)00443-6. (ang.). 
  24. ↑ Prebble 2010 ↓, s. 135.
  25. ↑ Dr John N. Prebble, Honorary Fellow. [w:] Strona internetowa Royal Holloway, University of London [on-line]. www.royalholloway.ac.uk. [dostęp 2018-05-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-07-14)]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]