Kalwaria Zebrzydowska (gmina)

Kalwaria Zebrzydowska
	gmina miejsko-wiejska
	Herb
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	wadowicki
TERC	1218033
Siedziba	Kalwaria Zebrzydowska
Burmistrz	Tadeusz Stela
Powierzchnia	75,26 km²
Populacja (30.06.2021); • liczba ludności	; 19 998
• gęstość	265,7 os./km²
Nr kierunkowy	33
Tablice rejestracyjne	KWA
	Adres urzędu:ul. Mickiewicza 7; 34-130 Kalwaria Zebrzydowska
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	13
	Położenie na mapie powiatu;
	49°52′05″N 19°40′37″E/49,868056 19,676944
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Kalwaria Zebrzydowska (do 2 lipca 1976 miasto Kalwaria Zebrzydowska oraz gmina Brody^[2]) – gmina miejsko-wiejska z siedzibą w Kalwarii Zebrzydowskiej, w powiecie wadowickim, w województwie małopolskim. W latach 1975–1998 gmina należała do województwa bielskiego.

Położenie i ukształtowanie terenu

Gmina leży w zachodniej części województwa małopolskiego, na pograniczu Beskidu Makowskiego i Pogórza Wielickiego na wysokości 330–400 m n.p.m., z przeważającym rolniczym krajobrazem z dużymi kompleksami leśnymi. Przecina ją międzynarodowa trasa Cieszyn – Kraków oraz dwie linie kolejowe Zakopane – Kraków i Bielsko-Biała – Kraków.

Powierzchnia i struktura użytkowania gruntów

Według danych z roku 2002 gmina Kalwaria Zebrzydowska ma obszar 75,32 km², co stanowi 11,66% powierzchni powiatu i ok. 0,5% powierzchni Małopolski^[3]. w tym:

użytki rolne: 5058 ha
- grunty orne: 3910 ha
- sady: 165 ha
- łąki: 453 ha
- pastwiska: 531 ha
użytki leśne: 1532 ha (20%)
tereny zadrzewione: 82 ha
tereny pod wodami: 114 ha
tereny komunikacyjne:
- drogi: 253 ha
- koleje: 73 ha
tereny zurbanizowane i rekreacyjne: 372 ha
pozostałe: 26 ha

Infrastruktura komunikacyjna

Gminę przecina droga krajowa nr 52 Głogoczów – Bielsko-Biała oraz droga wojewódzka nr 953 Kalwaria Zebrzydowska – Skawina, ponadto zbiegają się tu linie kolejowe z Krakowa do Zakopanego 97 i do Bielska-Białej 117 (w mieście są dwie stacje kolejowe).

	Drogi
	ogółem	krajowe	wojewódzkie	powiatowe	gminne
Ogółem	185,212	10,532	9,924	34,056	128,7
Miasto	29,416	3,79	1,29	4,636	19,7
Wieś	153,792	6,742	8,63	29,42	109

W przyszłości droga 52 zwana Beskidzką Drogą Integracyjną ma mieć dwie jezdnie po dwa pasy ruchu w każdą stronę i biec nowym śladem, tworząc równocześnie obwodnice miasta. Obecnie trwa opracowywanie wariantów przebiegu drogi. Zakończenie inwestycji planuje się na 2014^[4].

Podział administracyjny

W skład gminy wchodzi 12 sołectw oraz 10 przysiółków, które liczą 14 444 mieszkańców, zajmując powierzchnię 6982 ha.
Bugaj, Barwałd Górny, Barwałd Średni, Brody (Druga Solca), Kalwaria Zebrzydowska, Leńcze (Zadział), Podolany, Przytkowice, Stanisław Dolny (Czerna, Drabóż, Kępki, Sosnówka, Zagórze, Zastawiska), Zarzyce Małe, Zarzyce Wielkie, Zebrzydowice (Bieńkowice, Samcówka).

Graniczy z gminami:

od północy: Brzeźnica
od wschód: Skawina
od południa: Stryszów
od południowego wschodu: Lanckorona
od zachodu: Wadowice

Demografia

Ludność według wieku i płci ^{(Dane z 2009 r.)}

Płeć	Ogółem	Przedprodukcyjny	Produkcyjny	Poprodukcyjny	Gęstość zaludnienia
Płeć	Ogółem	^{−15 lat}	^{15-59/64 lat}	^{+59/64 lat}	^mieszk./km²
Gmina
Ogółem	19 500	3280	13 274	2946	259
Kobiety	9929	1659	6289	1981
Mężczyźni	9571	1621	6985	965
Miasto
Ogółem	4477	707	3010	760	814
Kobiety	2300	357	1432	511
Mężczyźni	2177	350	1578	249
Wieś
Ogółem	15 023	2573	10 264	2186	215
Kobiety	7629	1302	4857	1470
Mężczyźni	7394	1271	5407	716

Liczba ludności w latach 1995–2008^[5]
	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Ogółem	18708	18745	18817	18891	18809	18904	18951	19175	19094	19118	19166	19193	19288	19387	19500
Miasto	4524	4470	4477	4534	4488	4477	4444	4532	4482	4478	4475	4466	4429	4288	4477
Wieś	14184	14275	14340	14357	14321	14427	14507	14643	14612	14640	14691	14727	14859	15099	15023

23% mieszkańców gminy zamieszkiwało miasto.
przyrost naturalny w 2002 roku wyniósł 1,37 (powiat wadowicki – 2,62, województwo małopolskie – 1,40)
na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada 57 w wieku nieprodukcyjnym i 23 poprodukcyjnym.
Piramida wieku mieszkańców gminy Kalwaria Zebrzydowska w 2014 roku^[6].

Kalendarium

VI/VII w. – osiedlanie się plemion słowiańskich w rejonie dorzecza górnej Wisły.
VIII/IX w. – na Bugaju istniało warowne grodzisko Wiślan.
IX/X w. – państwo wielkomorawskie podbiło Wiślan. Następnie dorzecze górnej Wisły dostało się pod panowanie czeskie.
X/XI w. – początki państwowości polskiej, uwolnienie ziemi wadowickiej od dominacji czeskiej i wcielenie jej do księstwa krakowskiego.
30 września 1278 r. – dokument Bolesława Wstydliwego określający granicę między księstwem zatorsko-oświęcimskim a krakowskim, do którego włącza wsie zasiedlone przez Radwanitów, położone między rzeką Skawą a Skawinką. Radwanici otrzymali od księcia liczne przywileje, pozwalające zakładać dalsze wsie na prawie polskim lub magdeburskim oraz polować na zwierzynę w pobliskich lasach.
30 czerwca 1336 r. – potwierdzenie dokumentu przez króla Kazimierza Wielkiego. Wsie należące do Radwanitów leżą na terenie obu księstw, tworząc tzw. korytarz radwanicki.

Osobny artykuł: Korytarz radwanicki.

2 połowa XV w.– po śmierci Wilhelma jego synowie dzielą majątek. Fabianowi przyznają Zebrzydowice, od których przybrał nazwisko.
1588 r. – Mikołaj Zebrzydowski wchodzi w posiadanie starostwa lanckorońskiego obejmującego lanckoroński zamek zbudowany przez króla, miasteczko Lanckoronę i 18 wsi^[7].
ok. 1592 r. – Mikołaj Zebrzydowski poszerza teren wokół Zebrzydowic kosztem obszaru pokrytego lasami i polami, należącego do dzierżawcy barwałdzkiego – Jana Spytkę Komorowskiego, który najeżdża Zebrzydowskiego, atak zostaje odparty. Wraz z bratem Janem wnoszą sprawę rozgraniczenia do krakowskiego sądu podkomorskiego.
21 sierpnia 1593 r. – Zebrzydowski wygrywa sprawę rozgraniczą. Sąd określa granicę od rzeki Skawinki, poza obecną kaplicą Kajfasza i przez środek góry Żar do Czernej i drogi do Wadowic.
1599 r. – Hieronim Strzała, dawny dworzanin Zebrzydowskiego i dziedzic pobliskiej Dąbrówki, przywozi z Ziemi Świętej gipsowe modele jerozolimskich kaplic Krzyża Świętego i Grobu Chrystusa, które posłużą Zebrzydowskiemu jako wzory przy budowie podobnych kaplic na wzgórzu Żarek^[7].
1602 r. – Mikołaj Zebrzydowski, wystawia w Krakowie dokument fundacyjny oraz zobowiązuje się wybudować klasztor i kalwarię^[7].

Zobacz więcej w artykule Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej, w sekcji Historia.

Zobacz więcej w artykule Bazylika MB Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej, w sekcji Historia.

1617 r. – lokacja miasta Zebrzydów przez Mikołaja Zebrzydowskiego przy drodze z klasztoru do Zebrzydowic^[7].

Zobacz więcej w artykule Kalwaria Zebrzydowska, w sekcji Historia.

1631 r. – druga lokacja miasteczka określająca prawa i obowiązki mieszczan^[7].
25 lipca 1640 r. – Jan Zebrzydowski, nadaje nową lokacje miasteczka Zebrzydów, zmieniając jednocześnie jego nazwę na Nowy Zebrzydów, nadaje nowe przywileje (organizacje miejską na prawie magdeburskim), herb rodowy Zebrzydowskich (Radwan) oraz określając granice miasta. Wytyczono rynek, określono rodzaj zabudowy, targi oraz m.in. zakaz osiedlania innowierców. Miasteczko rozciągało się wtedy wzdłuż ulicy prowadzącej do klasztoru^[7].
5 maja 1641 r. – bernardyni otrzymują obrazu Matki Bożej płaczącej – początek kultu maryjnego^[7].
1655 r. – potop szwedzki – okolice Kalwarii Zebrzydowskiej zajęte przez Szwedów. Ograbienie klasztoru z kosztowności^[7].
1671 r. – wygasa ród Zebrzydowskich, dobra przechodzą w ręce Czartoryskich^[7].
1715 r. – nowy akt lokacyjny przez Józefa Czartoryskiego – początek rozwoju rzemiosła^[7].
1772 r. – I rozbiór Polski, teren gminy znajduje się w zaborze austriackim. Miasto otrzymuje nową nazwę Kalwaria. Funkcjonuje tu stacja solna oraz komora celna dla soliny z Bochni, stąd była transportowana do Austrii, a do miasta przybywają rzemieślnicy.
1786–1790 r. – budowa traktu środkowogalicyjskiego, prowadzącego ze Lwowa do Białej (dzisiejsze Bielsko-Biała) – głównego traktu komunikacyjnego Galicji.
1835 r. – wygasa ród Czartoryskich^[7].
1848 r. – zniesienie pańszczyzny. Pozwolono Żydom osiedlać się w Kalwarii. Właścicielem miasta jest Jan Kanty Brandys.
1884 r. – powstanie linii kolejowej łączącej Kraków z Suchą Beskidzką, a następnie Kalwaria – Bielsko^[7].
ok. 1890 r. – dodanie do nazwy Kalwaria przymiotnika Zebrzydowska.
1896 r. – założenie Krajowej Szkoły Stolarskiej, decyzją władz austriackich Kalwaria Zebrzydowska traci prawa miejskie.
1899 r. – uruchomiona zostaje pierwsza Parowa Fabryka Mebli^[7].
1914 r. – pierwsze targi mebli w Kalwarii Zebrzydowskiej, organizowane przez Krajowy Wydział we Lwowie^[7].
Od 1934 do 1954 r. – gmina zbiorowa Kalwaria z siedzibą w Kalwarii Zebrzydowskiej, w skład której wchodzi 16 wsi^[8].
1934 r. – Kalwaria Zebrzydowska odzyskuje prawa miejskie.
II wojna światowa – przerwanie rozwoju gospodarczego Kalwarii, eksterminacja społeczności żydowskiej. W klasztorze stacjonuje wojsko niemieckie oraz mieszkają partyzanci Armii Krajowej^[7].
- 4 września 1939 r. – zajęcie Kalwarii Zebrzydowskiej przez wojska niemieckie.
- 26 października – ustanowienie granicy Generalnego Gubernatorstwa wzdłuż rzeki Skawy, Kalwaria Zebrzydowska i Lanckorona znalazły się w Generalnym Gubernatorstwie.
- 1 stycznia 1940 r. – reorganizacji administracji, powołanie polskich wójtów w Lanckoronie i Przytkowicach.
- 6 listopada 1944 r. – pacyfikacja wsi: Leńcze, Podolany, Zarzyce Wielkie, Zarzyce Małe i części Izdebnika, którą Niemcy powtórzyli dwa tygodnie później – 19 listopada poszerzając ją o Solcę (część Brodów). Łącznie aresztowano i wywieziono do Krakowa na Montelupich 58 mężczyzn i 2 kobiety^[9].
- 24–26 stycznia 1945 – wyzwolone Kalwarii Zebrzydowskiej i okolic przez Armię Czerwoną.

Osobny artykuł: Podobwód Kalwaria AK.

po II wojnie światowej – wywłaszczenie majątków ziemskich, rozszerzenie granic miasta, dynamiczny rozwój branży meblarskiej. Kalwaria w powiecie wadowickim, województwie krakowskim.
1 stycznia 1973 – gmina Brody^[10] (powiat wadowicki woj. krakowskiego, a od 1 czerwca 1975 r. w woj. bielskim^[11]).

Osobny artykuł: Brody (gmina w województwie bielskim).

2 lipca 1976 – siedziba gminy przeniesiona z Brodów do Kalwarii Zebrzydowskiej, z jednoczesną zmianą nazwy gminy na gmina Kalwaria Zebrzydowska^[2].
1984–1993 – budowa gmachu wyższego seminarium duchownego w miejscu dawnego pałacu Czartoryskich^[7].
1 stycznia 1999 – gmina Kalwaria Zebrzydowska w województwie małopolskim w powiecie wadowickim.
grudzień 1999 – wpisanie sanktuarium na listę światowego dziedzictwa Kulturowego i Naturalnego UNESCO^[7].
30 października 2023 – odznaczenie gminy brązowym Medalem „Za Zasługi dla Pożarnictwa”^[12]

Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej było odwiedzane przez papieży Jana Pawła II (7 czerwca 1979 roku i 19 sierpnia 2002 roku) oraz Benedykta XVI (27 maja 2006 roku)^[7].

Przemysł i gospodarka

Działalność gospodarcza

Kalwaria Zebrzydowska posiada silnie rozwinięty przemysł meblarski i skórzano-obuwniczy z tradycjami sięgającymi XVII wieku. Zakładów tych jest około 1130 na ogólną liczbę 2650 podmiotów gospodarczych. Aktualnie Cech Rzemiosł Różnych w Kalwarii Zebrzydowskiej zrzesza 531 zakładów rzemieślniczych.

W ewidencji gminy na dzień 1 stycznia 2004 r.
Ogółem	Stolarstwo	Tapicerstwo	Szewstwo	Cholewkarstwo	Handel		Pozostałe
Ogółem	Stolarstwo	Tapicerstwo	Szewstwo	Cholewkarstwo	Stały	Obwoźny	Pozostałe
2650	519	136	504	298	431	192	547

Corocznie w Kalwarii Zebrzydowskiej organizowane są Targi Meblowe, na których rzemieślnicy wystawiają własne wyroby. W ciągu całego roku czynna jest ekspozycja w dwóch pawilonach Cechu Rzemiosł Różnych, który skupia rzemieślników z całej gminy we wszystkich branżach.

Tereny przeznaczone pod inwestycje zajmują powierzchnię 7,5 ha, z czego na obszarze miasta znajduje się 6 ha.
Dochód według danych z 2002^[3] na mieszkańca wynosi 1543,02 zł (w województwie: 93,10%, w kraju: 87,90%).
Na terenie gminy działa Cech Rzemiosł Różnych zrzeszający 531 zakładów rzemieślniczych oraz Kongregacja Kupiecka. Oddziały mają tu trzy banki: Bank Spółdzielczy, Bank Przemysłowo-Handlowy PBK S.A. O/Wadowice, Bank PKO O/Wadowice.
Obecnie notuje się spadek liczby zakładów rzemieślniczych o ok. 20%, spowodowany wzrostem konkurencji na rynku, załamaniem się eksportu na Wschód oraz trudnościami z dostosowaniem się do zmieniających się potrzeb rynku.
Największą grupę osób bezrobotnych stanowią mieszkańcy z wykształceniem zawodowym.

Rolnictwo

Rejon gminy pod względem produkcji rolnej należy do jednych ze słabszych w powiecie. Dominują tu małe, rozdrobnione, pocięte tarasami 1,61 ha. gospodarstwa, położone na stromych stokach z glebami klasy III i IV. Uprawia się tu głównie pszenicę i ziemniaki, przeznaczone głównie na samozaopatrzenie rodziny.

Rynek pracy

Z pracy utrzymuje się 67% ludności, z czego 36% na rachunek własny, 28% utrzymuje się z rent i emerytur.
Współczynnik aktywności zawodowej rośnie wraz z poziomem wykształcenia (dla osób z wykształceniem wyższym wynosi on 80%)

Aktywność ekonomiczna
	Ogółem	Aktywni zawodowo	Bierni zawodowo	Współczynnik (%)
Miasto	3637	1902	1700	52,8
Gmina	14 911	8161	6574	55,4

Główne źródło utrzymania
	Ogółem (% ogółu)	Praca najemna	Na własny rachunek
Miasto	2956 (66,55)	1780	1176
Gmina	12 739 (67,17)	8167	4572

Walory turystyczne

Nad okolicą górują dwa masywy – Lanckorona z ruinami średniowiecznego zamku i góra Żar. Stanowi punkt wyjścia na szlaki turystyczne prowadzące m.in. do Makowa, na Kaskową Górę, do Myślenic lub przez Babicę i Sularzówkę na Laskowiec.

Dziedzictwo kulturalne – kultura materialna

Klasztor i Bazylika Matki Boskiej Anielskiej

Na terenie gminy (Kalwaria Zebrzydowska, Bugaj, Brody) mieści się położone na szlaku papieskim, sanktuarium pasyjno-maryjnego oo. bernardynów, w skład którego oprócz bazyliki Matki Boskiej Anielskiej wchodzi zespół 42 kapliczek i kościółków położonych między górami Żar i Lanckorona.

Klasztor z wyposażeniem głównie barokowym i rokokowym.
Bazylika Matki Boskiej Anielskiej wzniesiona w stylu manieryzmu niderlandzkiego, następnie rozbudowana w stylu barokowym, przechodzącą rokoko. W jednej z bocznych kaplic umieszczony jest cudowny wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej.
42 kaplice i kościoły – Dróżki Pana Jezusa (28 stacji), Dróżki Matki Boskiej (24 stacje).

Osobne artykuły: Sanktuarium pasyjno-maryjne w Kalwarii Zebrzydowskiej i Bazylika MB Anielskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej.

Corocznie sanktuarium w okresie Wielkiego Tygodnia oraz uroczystości Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny (15 sierpnia) jest miejscem licznych pielgrzymek (ok. 1 mln).

Zespół ten został w 1999 wpisany na listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO.

Krajobrazy

Do innych zabytków należą:

Kaplica-pustelnia św. Rozalii w Barwałdzie Górnym.

Osobny artykuł: Kaplica-pustelnia św. Rozalii w Barwałdzie Górnym.

Kościoły pw. św. Michała Archanioła w Zebrzydowicach z XIV w.

Osobny artykuł: Kościół św. Michała Archanioła w Zebrzydowicach.

Drewniany XVIII-wieczny kościół pw. św. Joachima, który po wybudowaniu nowego w 1956 r. przeniesiony został do Skawinek. Ze starego kościoła zachował się gotycki krucyfiks, późnobarokowy ołtarz oraz barokowe posągi Matki Bożej i św. Jana Ewangelisty.
Zabytkowe domy w zabudowie miejskiej, kamieniczki mieszczańskie z kramami odpustowymi, drewniana willa z 1898 r. w Kalwarii Zebrzydowskiej oraz domy drewniane we wsi Bugaj z I połowy XIX wieku.
Cmentarze parafialne i cmentarz wojenny.
Klasztor i szpital bonifratrów – dawny dwór obronny Zebrzydowskich z drugiej połowy XVI w. w Zebrzydowicach.

Osobne artykuły: Klasztor i szpital Bonifratrów w Zebrzydowicach i Dwór obronny w Zebrzydowicach.

Zespoły dworskie i dworsko–parkowe: Zarzyce, Leńcze, Barwałd Górny, Brody.

Osobne artykuły: Dwór w Brodach, Dwór w Barwałdzie Górnym, Dwór w Leńczach i Dwór w Zarzycach.

Fundamenty oraz resztki fosy i wałów obronnych zamku Włodkowej w Barwałdzie Górnym.

Osobny artykuł: Zamek w Barwałdzie.

Willa pracownia Wojciecha Weissa z początku XX w.
Pomnik Papieża Jana Pawła II w Leńczach (jedyny w kraju), w którym został połączony brąz i granit.

Instytucje kulturalne, sport

Centrum Kultury Sportu i Turystyki

rozpowszechnianie, propagowanie oraz edukacja kulturalna.
Prowadzone są zajęcia edukacyjno–rekreacyjne takie jak: informatyka, plastyka, klub literacki, historia ziemi kalwaryjskiej, historia sztuki itp.
przygotowywanie imprez, konkursów, wystaw, koncertów itp.
- z okazji różnych uroczystości: Ferie z Centrum Kultury, Walentynki, Obchody upamiętniające śmierć Jana Pawła II, Dzień Dziecka, Złote gody, Dzień Nauczyciela, Święto Niepodległości, wieczór wspomnień itp.
- koncerty i festiwale: Koncert noworoczny, Letni Festiwal Muzyczny, koncert majowy, kabaretowy wrzesień, Dzień Papieski, sylwester,
- konkursy: pejzaż, konkurs kolęd i pastorałek, Gminny Przegląd Grup Kolędniczych, festiwal piosenki itp.

Do najważniejszych imprez w Kalwarii Zebrzydowskiej o charakterze ponadregionalnym należą Dni Kalwarii, oferujące: imprezy sportowe, rekreacyjne, rodzinne, prezentacje artystyczne, występy znanych gwiazd polskiej estrady. Głównym zadaniem imprezy jest promocja regionu, jako ważnego miejsca na mapie Polski, ale także miejsca atrakcyjnego pod względem turystycznym.

wspieranie lokalnego folkloru oraz ruchu artystycznego
kształtowanie aktywnego uczestnictwa w kulturze
prowadzenie działalności Izby Muzealnej

Zespoły i orkiestry działające pod patronatem Centrum Kultury, Sportu i Turystyki

Miejska Orkiestra Dęta w Kalwarii Zebrzydowskiej
Strażacka Orkiestra Dęta z Przytkowic
Parafialna Orkiestra Dęta
Młodzieżowa Orkiestra Dęta z Barwałdu Górnego
Big Band Małopolska
Zespół folklorystyczny Sami swoi z Przytkowic
Koło Gospodyń Wiejskich w Bugaju
Koło Gospodyń Wiejskich w Leńczach

Towarzystwo Przyjaciół Kalwarii Zebrzydowskiej

Głównym celem Towarzystwa jest: organizowanie oraz popieranie wszelkich zamierzeń i prac związanych z ochroną i rozwojem kulturowym i gospodarczym regionu (paragraf 4 statutu).

organizowanie spotkań dyskusyjnych oraz kierowanie postulatów lub wniosków do władz gminy
organizowanie imprez, wystaw, konkursów itp. oraz edukacja kulturalna mająca na celu promocję Kalwarii Zebrzydowskiej w gminie i poza nią
promocja dorobku i osiągnięć gminy oraz jej mieszkańców
gromadzenie dokumentów oraz pamiątek związanych z historią gminy
tworzenie zespołów zainteresowań
współpraca z innymi stowarzyszeniami

Biblioteka Publiczna im. Stanisława Wyspiańskiego

posiadająca filie w: Brody, Leńcze, Przytkowice, Stanisław Dolny,
Biblioteka organizuje:

konkursy czytelnicze
spotkania autorskie
wystawy
zajęcia świetlicowe w Oddziale dla Dzieci
wakacje z biblioteką

Zbiory Biblioteczne:

Książki 55 000
Czasopisma oprawne 53

W Kalwarii Zebrzydowskiej mieści się również Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej, prowadząca czytelnie dla dzieci i dorosłych.

Sport

Na terenie Kalwarii Zebrzydowskiej znajduje się stadion sportowy posiadający: widownię na 3000 miejsc, sześciotorową bieżnię lekkoatletyczną, korty tenisowe, boiska do gier małych (siatkówka, koszykówka, piłka ręczna), pawilon klubowy – hotel Centrum Kultury, Sportu i Turystyki w Kalwarii Zebrzydowskiej. saunę, świetlicę, 8 boisk do gry w piłkę nożną, m.in. w Bugaju, Stanisławiu Dolnym, Leńczach, Zebrzydowicach, jedno boisko uniwersalne.
Na terenie gminy działa 10 klubów sportowych oraz 2 kluby uczniowskie, w których trenuje ok. 700 osób:

LKS Cedron – Brody
LKS Olimpia – Zebrzydowice
LKS Sokół – Przytkowice
LKS Leńczanka – Leńcze
LKS Stanisławianka – Stanisław Dolny–Dolany
LKS Pogoń – Bugaj
WKS Śarek – Barwałd Górny
LKS Sosnowianka – Stanisław Dolny–Kępki
MKS Kalwarianka – Kalwaria Zebrzydowska
Parafialny Klub Sportowy Święty Józef – Kalwaria Zebrzydowska
Uczniowski Klub Sportowy Meritum – Brody
Uczniowski Klub Sportowy Olimp – Leńcze

Najpopularniejszą dyscypliną jest piłka nożna.

Wykształcenie i edukacja

Struktura wykształcenia ludności nie jest korzystna, wskaźnik osób z wykształceniem wyższym wynosi 4,85 (10,08 – województwo), natomiast z wykształceniem zasadniczym 38,45 (25,10 – województwo)^[13].

Wykształcenie ludności powyżej 13 lat
	Ogółem	Wyższe (% ogółu)	Policealne (% ogółu)	Średnie (% ogółu)	Zasadnicze (% ogółu)	Podstawowe		Nieustalone (% ogółu)
	Ogółem	Wyższe (% ogółu)	Policealne (% ogółu)	Średnie (% ogółu)	Zasadnicze (% ogółu)	Ukończone (% ogółu)	Nieukończone (% ogółu)	Nieustalone (% ogółu)
Gmina	15 531	754 (4.82)	372 (2,39)	3354 (21,60)	5971 (38,45)	4509 (29,03)	526 (3,39)	44 (0,28)
Województwo	2 706 984	272 888 (10,08)	88 635 (3,27)	755 401 (27,90)	679 216 (25,10)	782 919 (28,92)	84 974 (3,14)	42 951(1,59)

Szkoły w gminie

Przedszkola
- Przedszkola publiczne w Brodach i Zebrzydowicach
- Przedszkole Niepubliczne Sióstr Nazaretanek w Kalwarii Zebrzydowskiej
Szkoły podstawowe i gimnazja
- Szkoła Podstawowa nr 1 im Jana Pawła II w Stanisławiu Dolnym-Kępkach (szkoła podstawowa)
- Zespół Szkolno-Przedszkolny Nr 2 w Stanisławiu Dolnym (szkoła podstawowa, przedszkole)
- Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki Zarzyce Wielkie (szkoła podstawowa)
- Szkoła Podstawowa im. Jana Kantego w Barwałdzie Średnim (szkoła podstawowa)
- Zespół Szkół nr 1 im. Mikołaja Zebrzydowskiego w Kalwarii Zebrzydowskiej (szkoła podstawowa i gimnazjum)
- Zespół Szkół nr 2 w Brodach im. Janusza Korczaka (szkoła podstawowa i gimnazjum)
- Zespół Szkół nr 3 w Przytkowicach (szkoła podstawowa i gimnazjum)
- Zespół Szkół nr 4 im. Marii Konopnickiej w Zebrzydowicach (szkoła podstawowa i gimnazjum)
- Zespół Szkół nr 5 im. Karola Wojtyły w Barwałdzie Górnym (szkoła podstawowa i gimnazjum)
- Zespół Szkół nr 6 im. Bohaterów Westerplatte w Leńczach (szkoła podstawowa i gimnazjum)
  - Filia szkoły – Szkoła Podstawowa w Podolanach (szkoła podstawowa)
Szkoły ponadpodstawowe
- Zespół Szkół im. Komisji Edukacji Narodowej w Kalwarii Zebrzydowskiej (zasadnicza szkoła zawodowa, technikum, liceum ogólnokształcące)
- Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. M. Kopernika w Kalwarii Zebrzydowskiej (liceum ogólnokształcące, liceum profilowane)
Specjalny Ośrodek Szkolno-Wychowawczy – placówka przeznaczona dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnej umysłowo (szkoła podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoła zawodowa).
Wyższe Seminarium Duchowne oo. Bernardynów w Kalwarii Zebrzydowskiej (działający przy klasztorze oo. Bernardynów)

Religia

Większość mieszkańców stanowią wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego. Na terenie gminy działalność religijną prowadzi również jeden kościół protestancki – zbór Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego przy ulicy Wojska Polskiego 6 oraz Świadkowie Jehowy (zbór Wadowice-Brody)^[14]. Funkcjonuje także kanał YouTube.

Kościoły rzymskokatolickie:

pw. św. Józefa w Kalwarii Zebrzydowskiej – z 1906 r. wybudowany w miejscu starego z pierwszej połowy XVIII w., który spłonął podczas walk Konfederatów Barskich, początkowo posługę pełnili tu oo. bernardyni.
pw. św. Michała Archanioła w Zebrzydowicach z XIV w.
pw. św. Apostołów Piotra i Pawła w Leńczach – zaprojektowany przez Zygmunt Gawlik, wybudowany w miejscu starego drewnianego, ukończony w latach 1958–1959.
pw. Przenajświętszej Trójcy w Przytkowicach – wybudowany w latach 50. XX wieku na miejscu starego z pierwszej połowy XVIII w. przeniesionego do Skawinek.
pw. św. Stanisława w Stanisławie Dolnym
pw. Niepokalanego Serca NMP w Stanisławie Górnym
pw. Miłosierdzia Bożego w Barwałdzie Górnym

Zobacz na mapie

Oficjalny System Informacji Przestrzennej Gminy Kalwaria-Zebrzydowska

Sąsiednie gminy

Brzeźnica, Lanckorona, Skawina, Stryszów, Wadowice

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ GUS: [1].
↑ ^a ^b Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143.
↑ ^a ^b Regioset – polski portal z danymi na temat życia i działalności społeczności lokalnych.
↑ BDI. droga52-bielsko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-15)]. Miejski Zakład Dróg w Bielsku-Białej.
↑ GUS Tablice demograficzne z lat 1999–2006.
↑ Gmina Kalwaria Zebrzydowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Strona internetowa Urzędu Miasta Kalwaria Zebrzydowska – Kalendarium.
↑ Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 644.
↑ Historia Leńcz [online] [zarchiwizowane z adresu 2009-08-13] .
↑ Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.
↑ Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.
↑ Gmina Kalwaria Zebrzydowska została Odznaczona brązowym Medalem za zasługi dla pożarnictwa [online], Kalwaria 24, 7 listopada 2023 [dostęp 2023-11-11] (pol.).
↑ Strona internetowa urzędu miasta w Kalwarii – szkoły w gminie.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-02-26] .

Bibliografia

Kalwariarz – Towarzystwo Przyjaciół Kalwarii Zebrzydowskiej w ramach zadań zleconych przez Radą Miejską i Burmistrza Miasta Kalwaria Zebrzydowska finansowanych z budżetu gminy, ISSN 1899-8097.
Plan rozwoju lokalnego gminy kalwaria – Urząd miasta i gminy Kalwaria Zebrzydowska, Kalwaria Zebrzydowska 09.2004

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej.
Kalwaria Zebrzydowska w serwisie internetowym Opieka.
Oficjalny Portal Mapowy gminy Kalwaria Zebrzydowska – Portal Mapowy.

[statgov-1] GUS: [1].

[DzU.1976.24.143-2] Dz.U. z 1976 r. nr 24, poz. 143.

[storyline-3] Regioset – polski portal z danymi na temat życia i działalności społeczności lokalnych.

[4] BDI. droga52-bielsko.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-04-15)]. Miejski Zakład Dróg w Bielsku-Białej.

[5] GUS Tablice demograficzne z lat 1999–2006.

[populacja2016-6] Gmina Kalwaria Zebrzydowska w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-03-15] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[storyline1-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r Strona internetowa Urzędu Miasta Kalwaria Zebrzydowska – Kalendarium.

[8] Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 644.

[9] Historia Leńcz [online] [zarchiwizowane z adresu 2009-08-13] .

[10] Dz.U. z 1972 r. nr 49, poz. 312.

[11] Dz.U. z 1975 r. nr 17, poz. 92.

[12] Gmina Kalwaria Zebrzydowska została Odznaczona brązowym Medalem za zasługi dla pożarnictwa [online], Kalwaria 24, 7 listopada 2023 [dostęp 2023-11-11] (pol.).

[13] Strona internetowa urzędu miasta w Kalwarii – szkoły w gminie.

[14] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2015-02-26] .

[c-15] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ podczas okupacji 1939–45 włączono do III Rzeszy (rejencja katowicka); nawias oznacza gminę zniesioną w GG (w III Rzeszy obowiązywały gminy jednostkowe)

[a-16] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f podczas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Krakau

[b-17] zas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Neumarkt

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[A]

[B]

[C]

Miasta	Andrychów Kalwaria Zebrzydowska Wadowice
Gminy miejsko-wiejskie	Andrychów Kalwaria Zebrzydowska Wadowice
Gminy wiejskie	Brzeźnica Lanckorona Mucharz Spytkowice Stryszów Tomice Wieprz

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Andrychów (od 1934) Kalwaria Zebrzydowska (od 1934) Lanckorona (do 1934) Maków Podhalański (od 1934) Wadowice Zator (← od 1932)
Miasteczka (1920–34)	Andrychów (→) Kalwaria Zebrzydowska (→) Maków Podhalański (← od 1932; →)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)	Andrychów^[A] Kalwaria (Zebrzydowska)^[B] Lanckorona (1926–34) Maków Podhalański^[C] (← 1932–55 →) Wadowice^[A] Zator^[A] (← 1932–50 →)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39, 1945–54 i 1973–75)	Andrychów^[A] Brody (od 1973) Brzeźnica^[B] Budzów (1945–54) Chocznia (1946–54) Kalwaria (do 1939^[B] i 1945–54) Lanckorona (od 1973) Maków^[C] (do 1954) Mucharz^[A] Ryczów (1945–54) Spytkowice^[A] (do 1945 i od 1973) Stryszów^[B] Tomice (od 1973) Wadowice (do 1939^[B]^[A] i 1945–54) Wieprz^[A] Zator^[A] (do 1950 →) Zawoja^[C] (do 1954) Zembrzyce^[B] (do 1945 i 1949–54)
Gromady (1954–72)	Andrychów (1959–72) Bachowice (1954–60) Barwałd (1954–72) Biała (1954–55 →) Bieńkówka (1954–55 →) Brody (1954–59) Brody (1967–72) Brzeźnica (1954–72) Budzów (1954–55 →) Chocznia (1954–72) Frydrychowice (1954–72) Gierałtowice (1954–61) Głębowice (1954–61) Grzechynia (1954–55 →) Harbutowice (1954–55 →) Inwałd (1954–72) Izdebnik (1954–61) Jachówka (1954–55 →) Jaroszowice (1954–68) Juszczyn (1954–55 →) Kalwaria Zebrzydowska (1959–66) Klecza Dolna (1954–61) Lanckorona (1954–72) Leńcze (1954–61) Łękawica (1954–61) Marcyporęba (1954–61) Mucharz (1954–72) Palcza (1954–55 →) Paszkówka (1954–72) Ponikiew (1954–60) Przytkowice (1954–72) Radocza (1960–72) Roczyny (1954–61) Ryczów (1954–72) Rzyki (1954–59) Skawica (1954–55 →) Spytkowice (1954–72) Stronie (1954–68) Stryszów (1954–72) Sułkowice (1954–59) Śleszowice (1954–55 →) Świnna Poręba (1954–57) Targanica (Targanice) (1954–72) Tarnawa Dolna (1954–55 →) Tłuczań (1954–61) Tomice (1954–60) Wadowice (1969–72) Wieprz (1954–72) Witanowice (1954–61) Woźniki (1954–60) Wysoka (1954–68) Zagórnik (1954–59) Zawoja (1954–55 →) Zebrzydowice (1954–59) Zembrzyce (1954–55 →) Żarnówka (1954–55 →)