Maria Jarema

Maria Jarema
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 listopada 1908
Stary Sambor

Data i miejsce śmierci

1 listopada 1958
Kraków

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

rzeźba, malarstwo

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons

Maria Jarema, wzgl. Maria Jaremianka (ur. 24 listopada 1908 w Starym Samborze, zm. 1 listopada 1958 w Krakowie) – polska malarka, rzeźbiarka i scenografka.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Maria Jarema, Wyrazy. Kompozycja abstrakcyjna, 1956, Muzeum Narodowe w Szczecinie

Była córką prawnika i adwokata Józefa Jaremy i absolwentki konserwatorium muzycznego Stefanii ze Śmigielskich[1]. Po ukończeniu szkoły powszechnej uczęszczała do Prywatnego Gimnazjum Żeńskiego im. Marii Konopnickiej w Samborze. Egzamin maturalny zdała w 1928 roku[2], po czym w latach 1929–1935 studiowała rzeźbę w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w pracowni Xawerego Dunikowskiego. Była współzałożycielką awangardowej i radykalnie lewicowej Grupy Krakowskiej (1930)[3]. W 1937 roku za swoje poglądy i pracę kolporterską w Międzynarodowej Organizacji Pomocy Rewolucjonistom (MOPR) była represjonowana[3].

Współpracowała z teatrem eksperymentalnym Cricot jako scenografka i projektantka kostiumów[4] oraz teatrzykiem kukiełkowym Jana Polewki, który tworzył szopki polityczne w środowisku robotników[5]. W czasie okupacji hitlerowskiej działała w tajnym ruchu artystycznym, w Radzie Głównej Opiekuńczej, współpracowała z komunistyczną grupą konspiracyjną Polska Ludowa. Pracowała jako szatniarka w Kawiarni Plastyków przy ulicy Łobzowskiej[3]. W okresie okupacji Maria pracowała także przez rok w warsztacie lalek artystycznych przy Radzie Głównej Opiekuńczej[6].
W latach powojennych współpracowała z teatrem Cricot 2 Tadeusza Kantora, projektując kostiumy, wykonując scenografię i jako aktorka[3].

Zmarła 1 listopada 1958 roku z powodu długiej, przewlekłej choroby[7]. Została pochowana na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie[8].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Przed wybuchem II wojny światowej zajmowała się głównie rzeźbą. Powstała wtedy m.in. rzeźba Akt (1938)[9]. Lalki, które powstały podczas pracy w warsztacie lalek artystycznych w czasie okupacji są dziełami sztuki. Zrobione z drutów, różnokolorowych skrawków tkanin, włóczki, nici. Powstała w tym okresie kolekcja lalek, z których zachowały się:Stwór z jamnikowatymi uszami, Don Kichot na koniu, Piesek, Torreador[10]. Po 1945 roku należała do Grupy Młodych Plastyków oraz do reaktywowanej w 1957 roku Grupy Krakowskiej II. Porzuciła rzeźbę dla malarstwa w czasie okupacji[11]. Jej pierwsze obrazy to głównie tempery, gwasze i akwarele[9] m.in. Czerwony konik (1942), Akt (1946), Kobieta siedząca (1947)[3], Tancerki, Rycerz[4]. Tworzyła obrazy abstrakcyjne. Od 1951 wykonywała monotypie. Wykorzystując tę technikę i łącząc ją niekiedy z farbami olejnymi i temperami wykonała jedne z najsławniejszych swoich cykli malarskich – Penetracje oraz Rytmy. Inne cykle to m.in. Postacie, Figury, Głowy, Chwyty (1953), Wyrazy (1954–57), Filtry.
Prace Marii Jaremy wystawiane były m.in. w Stanach Zjednoczonych, Francji, Niemczech, Szwajcarii. Znajdują się w muzeach i zbiorach prywatnych[3], m.in. w Muzeum Narodowym w Warszawie, Krakowie i Wrocławiu, Muzeum Sztuki w Łodzi. Wzięła udział we wszystkich trzech Wystawach Sztuki Nowoczesnej (Kraków 1948–49, Warszawa 1957 i 1959). Obrazy artystki reprezentowały polską sztukę m.in. na Biennale w Wenecji (1958) i – pośmiertnie – na Biennale Sztuki Współczesnej w São Paulo (1961)[4].

Na Cmentarzu Rakowickim znajduje się zaprojektowany przez nią pomnik robotników fabryki Semperit z 1951 roku, poległych w czasie strajku w 1936 roku. Ma on postać kamiennego bloku z inskrypcją: „Życie przemija. Wieczny jest lud i jego sprawa” i medalionem, na którym widać ręce trzymające młotek i napis PPS. Po stronie lewej osiem schodków piętrzących się ku centralnej części, na każdym nazwisko jednego z poległych w strajku[12].

Na Plantach w Krakowie przy skrzyżowaniu ulic Franciszkańskiej i Straszewskiego, naprzeciwko Filharmonii Krakowskiej znajduje się fontanna „Fortepian Chopina” według jej projektu z 1949 roku, zrealizowana w 2006 roku przez Wandę Czełkowską[13].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Matka Marii Jaremy po ukończeniu konserwatorium muzycznego we Lwowie nauczała w szkole muzyki, a w domu udzielała prywatnych lekcji, natomiast ojciec prowadził kancelarię adwokacką w Starym Samborze.

Maria Jarema miała sześciu braci i siostrę bliźniaczkę (Bronisławę zwaną Nuną, Nusią)[14]. Była siostrą malarza Józefa Jaremy oraz Władysława Jaremy, aktora, reżysera i twórcy Teatru Lalki, Maski i Aktora Groteska[9].

Z mężem Kornelem Filipowiczem miała syna Aleksandra (ur. w 1943)[5][15].

Odniesienia w kulturze

[edytuj | edytuj kod]

W 2019 roku nakładem Wydawnictwa Znak ukazała się książka Jaremianka. Biografia autorstwa Agnieszki Daukszy.

Odznaczenia i nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
  • Jest patronką ulicy w Krakowie w Dzielnicy IV Prądnik Biały, na Azorach[3];
  • Na elewacji bloku przy ulicy Jaremy 1-15 w Krakowie znajduje się wielkoformatowy mural, który jest reprodukcją fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje z 1956 roku. Mural został odsłonięty w 2008 roku z inicjatywy Muzeum Narodowego w Krakowie, w ramach projektu – „Ulicami do sztuki”, w setną rocznicę urodzin i pięćdziesiątą śmierci artystki[16];
  • Rzeźba wykonana w 1934 roku w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński[17].
  • Pomnik z 1951 roku, nad grobami zastrzelonych przez policję w 1936, robotników Semperitu Kraków, Cmentarz Rakowicki.
    Pomnik z 1951 roku, nad grobami zastrzelonych przez policję w 1936, robotników Semperitu
    Kraków, Cmentarz Rakowicki.
  • Fortepian Chopina – projekt Marii Jaremy z 1949 roku, zrealizowany w 2006 przez Wandę Czełkowską. Kraków, Planty przy ul. Franciszkańskiej.
    Fortepian Chopina – projekt Marii Jaremy z 1949 roku, zrealizowany w 2006 przez Wandę Czełkowską.
    Kraków, Planty przy ul. Franciszkańskiej.
  • Mural na elewacji bloku przy ulicy Marii Jaremy w Krakowie. Reprodukcja fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje.
    Mural na elewacji bloku przy ulicy Marii Jaremy w Krakowie.
    Reprodukcja fragmentu obrazu Marii Jaremy z cyklu Penetracje.
  • Rzeźba w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński.
    Rzeźba w kształcie kobiecej głowy, inspirowana wyglądem Marii Jaremy, nad portalem kamienicy przy alei Słowackiego 16 w Krakowie – autor Henryk Wiciński.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Maria Jarema, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2022-03-26].
  2. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 40-42. ISBN 83-01-06177-4.
  3. ↑ a b c d e f g h i Teresa Stanisławska, Jan Adamczewski: Kraków ulica imienia. Kraków: Oficyna Wydawnicza „BIK”, 2000, ISBN 83-87023-08-6
  4. ↑ a b c Maria Jarema. [dostęp 2022-03-26].
  5. ↑ a b c Maria Jarema. [dostęp 2022-03-26].
  6. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 288. ISBN 83-01-06177-4.
  7. ↑ a b c Maria Jarema. [dostęp 2022-03-26].
  8. ↑ „Rytmy” Marii Jaremy. [dostęp 2022-03-26].
  9. ↑ a b c Nowa encyklopedia PWN. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, ISBN 83-01-11966-7.
  10. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 288-289. ISBN 83-01-06177-4.
  11. ↑ Ignacy Witz: Polscy malarze. Polskie obrazy. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1974, s. 509-516.
  12. ↑ Anna Król: O nowej rzeźbie na „starym cmentarzu”. W: 200 lat Cmentarza Rakowickiego. Kraków: Towarzystwo Miłośników Historii i Zabytków Krakowa, 2005, s. 56-57. ISBN 83-89131-02-1.
  13. ↑ Fortepian Chopina na Plantach. [dostęp 2022-03-26].
  14. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 17-29. ISBN 83-01-06177-4.
  15. ↑ W jego zadymionym mieszkaniu czuć było powiew wolności. Spotkanie z autorką biografii Kornela Filipowicza. zwrot.cz, 2 lipca 2022. [dostęp 2024-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu].
  16. ↑ Ulicami do sztuki - reaktywacja!. [dostęp 2022-08-20].
  17. ↑ Agnieszka Dauksza: Jaremianka. Biografia. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2019, s. 14. ISBN 83-01-06177-4.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]