Polska Akademia Literatury
Polska Akademia Literatury, PAL, do 1936 Polska Akademja Literatury – państwowa instytucja życia literackiego działająca w latach 1933–1939[1].
Występowała jako oficjalna reprezentacja polskiego piśmiennictwa i ruchu wydawniczego. Do jej statutowych celów należało podniesienie kultury literackiej w Polsce oraz jej promocja poza granicami kraju. Wspierała również rodzimych pisarzy, współdziałała z rządem w jego przedsięwzięciach w obszarze literatury i sztuki. Posiadało prawo wydawania na wniosek władz państwowych opinii w sprawach dotyczących języka, literatury i kultury, przyznawania nagród literackich, wyróżnień i stypendiów. Prowadziła działalność wydawniczą dotyczącą rozwoju literatury w Polsce. We współpracy z Towarzystwem Czytelni Ludowych i Stowarzyszeniem Bibliotekarzy Polskich prowadziła działalność rozwijającą biblioteki publiczne w kraju.
Składała się z 15 dożywotnich członków: pierwszych siedmiu mianował Minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, pozostałych wybierali już sami nominaci[1]. Akademicy otrzymywali wysokie uposażenie, jednak sama PAL nie dysponowała własnym budżetem, właściwie występując jako ciało doradcze ministra.
Opis
[edytuj | edytuj kod]Projekt powołania "Akademii Literatury Polskiej” przedstawił już w lutym 1918 roku Stefan Żeromski. Do końca życia zabiegał o powołanie państwowej instytucji, która miałaby wspierać polskich pisarzy i promować rodzimą literaturę[2]. Kolejny projekt powstał w 1926 roku, już po śmierci Żeromskiego, pod auspicjami Straży Piśmiennictwa Polskiego. Projekt ten został przyjęty w 1929 roku na zjeździe literatów w Poznaniu, głównie w wyniku starań Juliusza Kadena-Bandrowskiego[2].
Formalnie akademia została powołana rozporządzeniem Rady Ministrów RP z 29 września 1933 r.[3] Zajmować się miała uhonorowaniem i promowaniem najwybitniejszych współczesnych utworów literatury polskiej. Zgodnie ze statutem miała za cel podniesienie poziomu literatury polskiej, współdziałając z rządem we wszystkich jego poczynaniach dla dobra kultury i sztuki polskiej. W założeniu miała być najwyższym organem opiniotwórczym w sprawach języka, literatury i kultury polskiej. Zgodnie z ustawą z 2 lipca 1937 r. Akademia otrzymała osobowość prawną[4]. Członków Akademii zaliczano do ówczesnej elity literackiej Polski.
Przyznawała, w latach 1935–1939, dwa najwyższe odznaczenia: Złoty i Srebrny Wawrzyn Akademicki, za wkład w rozwój literatury polskiej. Ceniona była także Nagroda Młodych, będąca swoistym namaszczeniem wschodzących młodych talentów.
Jej struktura wzorowana była na podobnej Akademii Francuskiej. Liczyła 15 członków dożywotnich, z których 7 pierwszych wybierał minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, 8 następnych wybierali już sami członkowie Akademii.
W 1937 wyszedł drukiem Rocznik Akademii 1933/1936[5], w 1939 Rocznik Akademii 1937/1938[6].
Od zakończenia II wojny światowej toczą się dyskusje na temat przywrócenia Akademii[7].
Jej protektorami i członkami honorowymi byli m.in. prezydent Ignacy Mościcki i Marszałek Polski Józef Piłsudski.
Skład
[edytuj | edytuj kod]- Wacław Sieroszewski, prezes
- Leopold Staff, wiceprezes
- Juliusz Kaden-Bandrowski, sekretarz generalny
- Wacław Berent
- Piotr Choynowski
- Zofia Nałkowska
- Zenon Przesmycki
- Karol Irzykowski
- Juliusz Kleiner
- Bolesław Leśmian
- Karol Hubert Rostworowski
- Wincenty Rzymowski
- Tadeusz Boy-Żeleński
- Jerzy Szaniawski
- Tadeusz Zieliński
Skład jej zmienił się po śmierci Choynowskiego (1935) i Leśmiana (1937) i po wycofaniu się Rzymowskiego (1937) i Rostworowskiego (1937). Powołano wówczas nowych członków Akademii, odtąd w jej skład wchodzili:
Nagrody Polskiej Akademii Literatury
[edytuj | edytuj kod]
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b 85 lat temu powstała Polska Akademia Literatury [online], Narodowe Centrum Kultury, 29 września 2018 [dostęp 2023-02-25] (pol.).
- ↑ a b Redakcja, Najgodniejsi pisarze [online], Dziennik Polski, 27 września 2016 [dostęp 2021-11-02] (pol.).
- ↑ M.P. 1933 nr 234, poz. 254.
- ↑ Dz.U. 1937 nr 52, poz. 404.
- ↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury 1933/1936
- ↑ Rocznik Polskiej Akademii Literatury 1937/1938
- ↑ Co z tą Akademią?, Polska Akademia Literatury – potrzebna reaktywacja?
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Biernacki, Andrzej: Polska Akademia Literatury. [W:] Literatura polska: Przewodnik encyklopedyczny. Red. Krzyżanowski, Julian; Hernas, Czesław. T. 2: Warszawa: PWN, 1985, s. 198–199. ISBN 83-01-05369-0.
- Winklowa, Barbara: Polska Akademia Literatury. [W:] O współczesnej kulturze literackiej. Red. Hopfinger, Maryla; Żółkiewski, Stefan. T. 2: Wrocław: Ossolineum, 1973.