Przewrotka wielka

Przewrotka wielka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	pieczarkowce
Rodzina	pieczarkowate
Rodzaj	przewrotka
Gatunek	przewrotka wielka
	Nazwa systematyczna
	Disciseda bovista (Klotzsch) Henn.; Hedwigia 42(Beibl.): (128) (1903)
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przewrotka wielka (Disciseda bovista (Klotzsch) Henn.) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)^[1].

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1843 r. J.F. Klotzsch nadając mu nazwę Geastrum bovista. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu P.Ch. Henneberg w 1903 r.^[1]

Gatunkowa nazwa naukowa pochodzi od kurzawki (Bovista). Nazwę polską nadała Wanda Rudnicka-Jezierska w 1991 r^[2].

Morfologia

Owocnik

O średnicy 1,7–3 cm, kształcie kulistym, lub podobnym do żołędzia, tylko czasami ma kształt spłaszczony. Egzoperydium u młodych owocników białawe lub białożółte, u starszych brązowopopielate, podobne do barwy ziemi.Posiada miseczkowatą krustę. Endoperydium sztywne, pergaminowate, matowe, o barwie orzechowej^[3].

Owocnik zaczyna powstawać pod ziemią, jako grzyb podziemny (hypogeiczny). W trakcie dojrzewania wysuwa się ponad ziemię i staje się grzybem nadziemnym (epigeicznym). Egzoperydium pęka wzdłuż linii równikowej, a endoperydium otwiera się postrzępionym otworem w dolnej części, powstałym po oderwaniu się owocnika od sznura grzybniowego. Ciężka krusta powoduje, że owocnik odwraca się otworem do góry. W dojrzałym owocniku gleba jest rdzawobrązowa^[3].

Cechy mikroskopijne

Gleba zawiera kuliste zarodniki i włośnię. Zarodniki o średnicy 5–7,1 μm, o barwie od jasnożółtej do brązowej, wyraźnie brodawkowate (brodawki o wysokości 1–1,5 μm). Włośnia nierozgałęziona, zbudowana z gładkich i falistych strzępek o grubości 2,7–3,5 μm^[3].

Występowanie i siedlisko

Przewrotka wielka znana jest w wielu krajach świata^[3]. W Polsce do 2003 r. podano tylko 6 jej stanowisk^[2]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający^[4]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Niemczech, Holandii i Szwecji^[2].

Saprotrof. Występuje w małych grupkach na suchych i nasłonecznionych murawach kserotermicznych, na siedliskach ruderalnych i trawiastych zbiorowiskach o charakterze stepowym Towarzyszą jej bylica polna, bliźniczka psia trawka, kostrzewa owcza, ostnica włosowata^[2], kubek ołowianoszary i kurzawka drobniutka^[3]. Owocniki pojawiają się od sierpnia do października^[2].

Gatunki podobne

Jest trudna do odróżnienia od przewrotki łysej (Disciseda candida), która ma nieco mniejszy owocnik, nieco inaczej ubarwione endoperydium, zarodniki gładkie lub prawie gładkie. W Szwecji stwierdzono formy przejściowe między tymi gatunkami^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c Index Fungorum. [dostęp 2017-11-06]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[if-1] Index Fungorum. [dostęp 2017-11-06]. (ang.).

[checklist-2] Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.

[rudnicka-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.

[4] Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.

[1]

[2]

[3]

[4]