Stanisław Tym

Stanisław Tym
Ilustracja
Stanisław Tym (2010)
Imię i nazwisko

Stanisław Aleksy Tym

Data i miejsce urodzenia

17 lipca 1937
Małkinia Górna

Zawód

aktor, felietonista, reżyser, satyryk, komediopisarz

Współmałżonek

Anna Kokozow-Tym
(do 2023; jej śmierć)

Lata aktywności

od 1958

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”
Faksymile

Stanisław Aleksy Tym (ur. 17 lipca 1937 w Małkini Górnej) – polski aktor teatralny, telewizyjny i filmowy, satyryk, reżyser, scenarzysta i literat.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

W 1953 zdał maturę w CLXV Liceum Ogólnokształcącym w Warszawie[1]. Na przełomie lat 50. i 60. XX wieku studiował w Warszawie, m.in. chemię na Politechnice Warszawskiej, przetwórstwo na SGGW, a także na Wydziale Aktorskim PWST, którego jednak nie ukończył, oblewając egzamin z dykcji[2].

W czasie studiów pisał teksty i występował w kabaretach studenckich. Od 1956 pracował w klubach studenckich. Był bramkarzem i szatniarzem w klubie „Stodoła”, gdzie następnie występował w kabarecie. W 1964 zdał w Warszawie eksternistyczny egzamin aktorski. W latach 1960–1972 był aktorem, autorem i reżyserem oraz dyrektorem warszawskiego Studenckiego Teatru Satyryków. W latach 1966–1970 był współautorem tekstów i aktorem kabaretów Owca, Dudek, Lopek i Wagabunda.

Autor wielu sztuk teatralnych, skeczy (jednym ze słynniejszych jest Ucz się Jasiu w wykonaniu Jana Kobuszewskiego, Wiesława Gołasa i Wiesława Michnikowskiego, prezentowany w kabarecie „Dudek”) i słuchowisk radiowych, a także scenariuszy do filmów Stanisława Barei, w których również występował i był współreżyserem. Był odtwórcą improwizowanej roli pasażera bez biletu, mylnie uznanego za kaowca, którą współtworzył w filmie Marka Piwowskiego Rejs. Był odtwórcą postaci Ryszarda Ochódzkiego w filmach Miś, Rozmowy kontrolowane i Ryś. Szeroką popularność przyniosły mu zwłaszcza telewizyjne transmisje występów kabaretowych[3].

W styczniu 1976 podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL przeciwko zmianom w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej[4]. Nazwisko Stanisława Tyma znajdowało się na specjalnej liście, na której umieszczono autorów pod szczególnym nadzorem peerelowskiej cenzury. Tomasz Strzyżewski w swojej książce o cenzurze w PRL publikuje poufną instrukcję cenzorską z 21 listopada 1976 Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk, na której umieszczono nazwisko satyryka oraz następujące wytyczne: „Wszystkie własne publikacje autorów z poniższej listy zgłaszane przez prasę i wydawnictwa książkowe oraz wszystkie przypadki wymieniania ich nazwisk należy sygnalizować kierownictwu Urzędu, w porozumieniu z którym może jedynie nastąpić zwolnienie tych materiałów. Zapis nie dotyczy radia i TV, których kierownictwo we własnym zakresie zapewnia przestrzeganie tych zasad. Treść niniejszego zapisu przeznaczona jest wyłącznie do wiadomości cenzorów”[5].

W latach 1984–1986 był dyrektorem Teatru Dramatycznego w Elblągu. Od 1987 r. pracował jako reżyser teatralny. W latach 1987–1994 był związany z Teatrem Rampa, natomiast w latach 1994–2006 z Teatrem Powszechnym[3].

Jest uznawany za mistrza drobnych, zwłaszcza humorystycznych form literackich[1]. W drugiej połowie lat 90. pisał felietony do tygodnika „Wprost”, dziennika „Rzeczpospolita”, obecnie stały felietonista „Polityki”. Prowadzi także autorski kanał w serwisie YouTube[6].

Laureat wielu nagród, m.in. za najlepszy scenariusz do filmu Rozmowy kontrolowane na FPFF w Gdyni w 1992, Nagrody Kisiela dla najlepszego publicysty w 1998, nagrody telewizyjnego Pegaza „za poczucie humoru i przenikliwość umysłu” w 2002. W 2010 został laureatem nagrody w programie społecznym Mistrz Mowy Polskiej, mającym na celu popularyzację języka polskiego[7].

W 2005 ukazał się zbiór jego tekstów i rysunków pt. Mamuta tu mam (który jest palindromem). Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich[8] oraz członkiem honorowym Stowarzyszenia Autorów ZaiKS[9].

Został członkiem komitetu poparcia Bronisława Komorowskiego przed przyspieszonymi wyborami prezydenckimi 2010[10].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]

Był żonaty z Anną Kokozow-Tym (ur. 13 sierpnia 1943, zm. 4 lipca 2023), która zagrała epizodyczną rolę w filmie Miś[11]. Jego przodek, Daniel Tym, był ludwisarzem królewskim, który na zamówienie Władysława IV Wazy wykonał odlew posągu Zygmunta III Wazy[12]. Jest wegetarianinem[12]. Mieszka w jednej z suwalskich wsi nad jeziorem Wigry[12]. Ma brata, Antoniego, który zagrał epizodyczne role w filmach Miś (1980) i Ryś (2007).

Filmografia

[edytuj | edytuj kod]
Stanisław Tym w trakcie występu podczas trzeciego dnia Festiwalu Kabaretu w Zielonej Górze (2007)
Stanisław Tym i Zofia Merle w Loży Ekspertów Festiwalu Kabaretu w Zielonej Górze, w 2007
(Od lewej:) Dariusz Kamys, Stanisław Tym, Zofia Merle i Joanna Kołaczkowska na scenie podczas piątego dnia Festiwalu Kabaretu w Zielonej Górze (2007)
Stanisław Tym – odcisk dłoni i podpis w Alei Gwiazd w Międzyzdrojach
Filmy fabularne
Rok Tytuł Reżyser Rola
1959 Cafe pod Minogą Bronisław Brok powstaniec lejący zupę
1960 Nikt nie woła Kazimierz Kutz
1961 Kwiecień Witold Lesiewicz sanitariusz
1962 Jutro premiera Janusz Morgenstern aktor
1964 Pingwin Jerzy Stefan Stawiński Osetnik
1965 Walkower Jerzy Skolimowski pracownik
1966 Bariera kelner
1967 Paryż – Warszawa bez wizy Hieronim Przybył żołnierz
1970 Rejs Marek Piwowski kaowiec
Dziura w ziemi Andrzej Kondratiuk uczestnik narady
1972 Poszukiwany, poszukiwana Stanisław Bareja urzędnik
1974 Nie ma róży bez ognia Zenek
1975 Niespotykanie spokojny człowiek kapitan Tadeusz Zwoźniak
1976 Brunet wieczorową porą lakiernik Lucek (głos)
Smuga cienia Andrzej Wajda kupiec Jacobus
1978 Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz Stanisław Bareja dwie role:
Tadeusz Dudała;
Szymek
1980 Miś dwie role:
Ryszard Ochódzki;
węglarz Stanisław Paluch
1981 Wojna światów – następne stulecie Piotr Szulkin cenzor
1991 Rozmowy kontrolowane Sylwester Chęciński Ryszard Ochódzki
1993 Uprowadzenie Agaty Marek Piwowski bezdomny
1999 Czy można się przysiąść Tomasz Tryzna mecenas
2003 Baśń o ludziach stąd Władysław Sikora prezes
2004 Iniemamocni Waldemar Modestowicz Gilbert Huph (dubbing)
2007 Ryś on sam Ryszard Ochódzki
2012 Renifer Niko ratuje brata Dariusz Błażejewski renifer Tobiasz (dubbing)
2021 Miasto Marcin Sauter Pijak
Seriale telewizyjne
1970 Przygody psa Cywila Krzysztof Szmagier zbieg (odc.5)
1975 40-latek Jerzy Gruza Stasiek (odc.4-6)
1993 40-latek. 20 lat później ekspert (odc.3-4,6)
1994 Bank nie z tej ziemi Waldemar Dziki mężczyzna
1995 Z pianką czy bez Sylwester Chęciński;
Grzegorz Warchoł
Arden (odc.2-3)
2008–2009 Tylko miłość różni Sztern, ojciec Doroty i Sylwii
2008 Niania Jerzy Bogajewicz Czesław (odc.98, 107, 109)
2010 Spadkobiercy Dariusz Kamys pastor Bishop
2013 Lekarze Marcin Wrona Walery (odc.25)

Reżyseria

[edytuj | edytuj kod]

Scenarzysta

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Stanisław Tym [online], Wywiadowcy.pl, 29 stycznia 2010 [dostęp 2021-02-21] (pol.).
  2. Karolina Prewęcka, Bohdan Łazuka: Przypuszczam, że wątpię. Prószyński i S-ka, 2010, s. 73. ISBN 978-83-7648-468-6.
  3. a b Stanisław Tym | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2021-02-21] (pol.).
  4. Kultura 1976/03/342, Paryż 1976, s. 30.
  5. Strzyżewski 2015 ↓, s. 95.
  6. Stanisław Tym – YouTube [online], youtube.com [dostęp 2021-02-07].
  7. Mistrz Mowy Polskiej 2010 [online], Mistrz Mowy Polskiej [dostęp 2021-04-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-11] (pol.).
  8. Stanisław TYM | Stowarzyszenie Pisarzy Polskich [online], sppwarszawa.pl [dostęp 2023-07-30].
  9. a b Stanisław Tym [online], zaiks.org.pl [dostęp 2023-12-28].
  10. Komitet poparcia Bronisława Komorowskiego [online], onet.pl, 16 maja 2010 [dostęp 2014-04-26] [zarchiwizowane z adresu 2014-04-20].
  11. Mało kto o tym pamięta. Żona Stanisława Tyma zagrała w kultowej scenie w "Misiu" [online], kultura.onet.pl [dostęp 2023-07-12] (pol.).
  12. a b c Stanisław Tym: dowcipny pesymista [online], Onet Kultura, 16 lipca 2020 [dostęp 2022-01-23] (pol.).
  13. Stanisław Tym | Życie i twórczość | Artysta [online], Culture.pl [dostęp 2021-02-07] (pol.).
  14. MKiDN – Medal Zasłużony Kulturze – Gloria Artis [online] [dostęp 2021-05-04] (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]