Szybowcowy Zakład Doświadczalny

Szybowcowy Zakład Doświadczalny (SZD) – biuro konstrukcyjne i wytwórnia szybowców będąca centrum polskiego przemysłu szybowcowego po II wojnie światowej z siedzibą w Bielsku-Białej. W swojej historii przeszedł wiele zmian organizacyjnych i nazw.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Instytut Szybownictwa

[edytuj | edytuj kod]

Po zakończeniu działań wojennych, w marcu 1945 roku, grupa harcerzy kierowana przez Tadeusza Puchajdę przystąpiła do zabezpieczania sprzętu lotniczego pozostawionego przez niemieckie lotnictwo[1]. W 1945 roku uruchomiono w Bielsku-Białej Okręgowe Warsztaty Szybowcowe[2], a 1 kwietnia 1945 roku powstał Centralny Harcerski Ośrodek Szybowcowy, który w maju 1945 roku został oficjalnie uznany przez Ministerstwo Komunikacji[3]. Podporządkowano mu całą działalność szybowcową na terenie Śląska[4]. Jego zadaniem było prowadzenie szkół szybowcowych na górze Żar i w Goleszowie[5]. W listopadzie 1945 roku w Jeżowie Sudeckim odbyła się Pierwsza Ogólnopolska Konferencja Szybowcowa poświęcona opracowaniu kierunków rozwoju szybownictwa w Polsce. Podczas tej konferencji inż. Rudolf Weigl wysunął propozycję stworzenia ośrodka badawczego poświęconemu szybownictwu[6]. Centralny Harcerski Ośrodek Szybowcowy został przemianowany na Ośrodek Organizacji Szybownictwa, który miał objąć swą działalnością obszar całej Polski[7].

25 stycznia 1946 roku Minister Komunikacji, na bazie istniejącej infrastruktury, powołał do życia Instytut Szybownictwa (IS) z siedzibą w Bielsku przy ulicy 3 maja. W skład Instytutu weszły: Ośrodek Szkolny Szybownictwa w Goleszowie, Szkoła Szybowcowa na górze Żar, Lotnisko Doświadczalne w Aleksandrowicach, Warsztaty Doświadczalno-Naprawcze w Białej Krakowskiej i Modelarnia Lotnicza w Białej. IS miał kontynuować przedwojenną działalność Instytutu Techniki Szybownictwa i Motoszybownictwa we Lwowie oraz doprowadzić do powstania projektowanej przez Departament Lotnictwa Cywilnego Centralnej Szkoły Szybowcowej w Bielsku. Instytut miał filie we Wrocławiu i Jeżowie Sudeckim[5]. Tworzeniem Instytutu zajął się Włodzimierz Humen, który od stycznia do kwietnia 1946 roku zajmował się sprawami organizacyjnymi[8]. Początkowo Instytut borykał się z problemami lokalowymi, na pracownie konstruktorów zaadaptowano mieszkania prywatne[4].

1 maja zostało powołane pierwsze kierownictwo IS i ustalono jego strukturę, którą stanowiły dwa Wydziały: Wyszkolenia i Techniczny oraz Warsztaty Doświadczalno-Naprawcze[9]. Pierwszym kierownikiem Instytutu został inż. Rudolf Weigl, kierownikiem Wydziału Wyszkolenia Włodzimierz Humen, kierownikiem Wydziału Technicznego Franciszek Kotowski a kierownikiem Warsztatów Doświadczalno-Naprawczych Władysław Janica[8]. Kierownikiem szkoły na Żarze został Piotr Mynarski, student Politechniki Lwowskiej, rekordzista Polski, kierownik Szkoły Szybowcowej w Bezmiechowej do 1939 roku. Kierownikiem Szkoły Szybowcowej w Goleszowie został Franciszek Kępka. Zadaniem Instytutu było prowadzenie prac doświadczalnych z zakresu szybownictwa i motoszybownictwa, włącznie z produkcją seryjną i remontami opracowanych konstrukcji. W Instytucie miano też prowadzić prace badawcze w zakresie osprzętu i wyposażenia oraz prace szkoleniowe[10].

W okresie od 1 do 30 maja 1946 roku Instytut zorganizował, na polecenie Departamentu Lotnictwa Cywilnego, unifikacyjny kurs instruktorów szybowcowych, podczas którego przeszkolono 67 pilotów (z 77 zgłoszonych)[11]. Organizatorem kursu był Włodzimierz Humen, a jego kierownikiem Piotr Mynarski[12]. Na przełomie lipca i sierpnia IS zorganizował dwutygodniowy kurs treningowo-wyczynowy, który odbył się w Goleszowie, na Żarze i w Aleksandrowicach[13]. Z inicjatywy IS w Technikum Mechaniczno-Elektrycznym w Bielsku-Białej utworzono wydział lotniczy, a w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie zorganizowano na Wydziale Komunikacji sekcję lotniczą. Absolwenci tych szkół stanowili w późniejszym czasie stałe źródło kadry technicznej dla zakładów w Bielsku-Białej[14].

Przy znacznym wkładzie organizacyjnym IS odbyły się w sierpniu 1946 roku na lotnisku w Aleksandrowicach pierwsze po wojnie Krajowe Zawody Samolotowe[15]. W październiku tegoż roku IS urządził na lotnisku pierwszą wyprawę doświadczalną celem zapoznania się ze zjawiskami fal wymuszonych przez teren górski i ruchami falowymi powietrza. W tej wyprawie między innymi wzięła udział Wanda Modlibowska, która w latach 1946–1948 pracowała jako pilot doświadczalny w Instytucie Szybownictwa, będąc jednocześnie instruktorem w Aeroklubie Bielsko-Bialskim[16].

Zespół konstrukcyjny IS przystąpił do realizacji programu opracowanego przez Rudolfa Weigla odbudowy od podstaw polskiego zaplecza szybowcowego. Nastąpiły obloty rekonstrukcji polskich szybowców przedwojennych Salamandra i Komar, powstały nowe konstrukcje: Sęp, Mucha, ABC, Jastrząb i Nietoperz, których twórcami byli lwowiacy Józef Niespał, Władysław Nowakowski, Franciszek Kotowski, Rudolf Matz, Roman Zatwarnicki, Marian Gracz i Marian Wasilewski[17].

W ramach szkolenia krajowej kadry instruktorskiej Instytut zorganizował w dniach 3-28 lutego 1947 roku Wyższy Teoretyczny Kurs Instruktorów Szybowcowych w Bielsku[18], a od 2 do 31 maja kurs praktyczny w Goleszowie[19]. Szybowiec IS-1 Sęp już w sierpniu 1947 roku z pilotem Adamem Zientkiem zadebiutował w międzynarodowych zawodach szybowcowych w Szwajcarii, stanowiąc rewelację, ponieważ był jedyną nowo powstałą po wojnie konstrukcją szybowcową w Europie. Tym sukcesem Instytut Szybownictwa ugruntował swą pozycję faktycznego organizatora odradzającego się w Polsce sportu szybowcowego[20].

W czerwcu 1948 roku Instytut współorganizował pierwsze po II wojnie światowej (VII) Krajowe Zawody Szybowcowe na górze Żar[21][20]. Na przełomie sierpnia i września piloci IS zorganizowali, z użyciem szybowca IS-1 Sęp, tatrzańską wyprawę halniakową, podczas której badali zjawisko fali. Doświadczenia z tych lotów zostały wykorzystane w październiku, kiedy to Adam Zientek i Tadeusz Góra wykonali udane nocne loty falowe po starcie z szybowiska na górze Żar[22].

W Instytucie Szybownictwa wyremontowano kilkanaście samolotów, w tym Heinkel He-72 Kadett oraz zakupione z demobilu samoloty Piper L-4 Cub[23]. Udało się również wyremontować kilka polskich przedwojennych szybowców, które przetrwały okupację: Orlik, WWS-2 Żaba i Wrona. Wyremontowano również wiele niemieckich szybowców, które wykorzystano do celów porównawczych i szkoleniowych[1].

We wrześniu 1948 roku kierownikiem Instytutu został Władysław Nowakowski, który kierował zakładem przez niemal 30 lat. W tym samym okresie inżynierowie Rudolf Weigl i Władysław Janica dokonali reorganizacji warsztatów IS[24].

Szybowcowy Zakład Doświadczalny

[edytuj | edytuj kod]

5 października 1948 roku Instytut Szybownictwa został przemianowany na Szybowcowy Zakład Doświadczalny (SZD)[9]. W dniach 13 listopada-15 grudnia 1948 roku odbyła się druga wyprawa szybowcowa SZD. Grupa pilotów, pod kierownictwem Adama Zientka, badała właściwości fali w okolicach Śnieżki[25].

Pracownicy Zakładu mieli na swym koncie liczne opracowania artykułów technicznych i wydań książkowych. W latach 40. Dział Wyszkolenia IS pod kierunkiem mgr Włodzimierza Humena był faktycznym organizatorem działalności szkoleniowo-sportowej szybownictwa w Polsce. Później szkolenie i sport lotniczy przejęły ogólnopolskie organizacje młodzieżowe. Inicjatywą SZD było powołanie w Bielsku w 1948 roku Technikum Mechaniczno-Lotniczego, kuźni kadr fachowców lotnictwa dla kraju[26]. W październiku tego samego roku została powołana Centralna Szkoła Instruktorów Szybowcowych w Bielsku, w której w większości wykładowcami byli pracownicy SZD[9].

Początkowo SZD był podporządkowany Ministerstwu Komunikacji, ale po reorganizacji lotnictwa sportowego w Polsce przeprowadzonej w 1951 roku został podporządkowany Lidze Lotniczej i wszedł w skład Zarządu Zakładów Remontowych Lotnictwa Sportowego. W 1952 roku, po utworzeniu Ministerstwa Transportu Drogowego i Lotniczego, Zakład stał się zapleczem konstrukcyjno rozwojowym Zarządu Zakładów Sprzętu Lotnictwa Sportowego. W 1957 roku został, wraz z tym Zarządem, przekazany Ministerstwu Przemysłu Maszynowego i włączony do Centralnego Zarządu Przemysłu Sprzętu Komunikacyjnego (przemianowanego w późniejszym okresie na Zjednoczenie Przemysłu Lotniczego)[27].

W 1952 roku Zakład zmienił profil z prototypowo-remontowego na prototypowo-seryjny. Opracowywano w nim nowe konstrukcje oraz produkowano krótkie serie informacyjne szybowców. Następnie dokumentacja była przekazywana do Zakładów Szybowcowych w Jeżowie, Wrocławiu i Krośnie[28]. Pionierskie prace prowadzone w SZD zostały docenione i w tym samym roku Rada Państwa przyznała nagrodę państwową z dziedziny postępu technologicznego zespołowi, w skład którego wchodzili Irena Kaniewska, Tadeusz Kostia, Józef Niespał, Władysław Nowakowski oraz Justyn Sandauer[29]. Poprawiła się również sytuacja lokalowa, części zakładu dotychczas rozrzucone po całym mieście, zostały zlokalizowane w nowo wybudowanych budynkach na lotnisku Aleksandrowice[4].

Prace prowadzone w SZD były ściśle związane z rozwojem polskiego szybownictwa. Na początku lat pięćdziesiątych odchodzono od szkolenia z użyciem szybowców jednomiejscowych na rzecz metody dwumiejscowej. W związku z tym w SZD przystąpiono do prac w tym kierunku. Opracowano od podstaw dokumentację niemieckiego szybowca DFS Kranich II, który został wdrożony do produkcji jako IS-C Żuraw. Siłami konstruktorów SZD stworzono też nowe konstrukcje dostosowane do potrzeb szkoleniowych: SZD-9 Bocian i SZD-10 Czapla. Na potrzeby uprawiania wyczynowego szybownictwa zostały opracowane takie konstrukcje jak SZD-8 Jaskółka i SZD-12 Mucha 100. Te konstrukcje trafiły do produkcji seryjnej i przez wiele lat stanowiły podstawowe wyposażenie aeroklubów oraz były sprzedawane odbiorcom zagranicznym. SZD prowadził też prace badawcze, w ich trakcie testowano nietypowe układy. W latach 1949–1954 powstały takie nietypowe konstrukcje jak: IS-5 Kaczka (szybowiec w układzie kaczki), bezogonowe SZD-6 Nietoperz i SZD-20 Wampir 2 czy SZD-14 Jaskółka M z usterzeniem motylkowym. W układzie tradycyjnym opracowano następujące konstrukcje doświadczalne: SZD-7 Osa, SZD-11 Albatros, SZD-16 Gil[30]. Konstruktorzy SZD zaprojektowali i nadzorowali budowę tunelu aerodynamicznego oraz urządzeń pomocniczych szybownictwa tj. wozy transportowe, wózki startowe czy beczkowozy[31].

Od 1955 roku kadra naukowa SZD uczestniczyła w organizacji szybownictwa w Chińskiej Republice Ludowej. Do Chin wyjechał jedenastoosobowy zespół, którego zadaniem było stworzenie ośrodka szkolenia pilotów i instruktorów szybowcowych oraz budowa zakładów produkujących szybowce. Stronie chińskiej przekazano pomoce naukowe (model tunelu aerodynamicznego, pomoce na temat termiki) oraz szybowce IS-A Salamandra, IS-2 Mucha, IS-3 ABC, SZD-8 Jaskółka i SZD-9 Bocian. Ponadto do Chin trafiły wyciągarki i ściągarki szybowcowe produkcji SZD. Pracownicy SZD, biorący udział w kontaktach polsko-chińskich, zostali odznaczeni wysokimi odznaczeniami państwowymi ChRL[27].

Włączenie SZD w 1957 roku do Centralnego Zarządu Przemysłu Sprzętu Komunikacyjnego zapoczątkowało jego rozwój. Uległ zmianie profil prac prowadzonych w SZD – skupiono się na prowadzeniu prac konstrukcyjno-badawczych i doświadczalnych[32]. Zakład został rozbudowany i doposażony pod względem technicznym. Na jego strukturę składały się Szybowcowy Zakład Doświadczalny w Bielsku-Białej, Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego nr 2 w Jeżowie Sudeckim, Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego nr 3 w Poznaniu, Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego nr 4 we Wrocławiu oraz Zakłady Sprzętu Lotnictwa Sportowego nr 5 w Krośnie[23].

Szybowcowe Mistrzostwa Świata w 1958 roku w Lesznie umożliwiły konstruktorom SZD kontakt z technologiami szybowców zachodnich i wykazały konieczność opracowania nowych konstrukcji. Prowadzono prace nad odejściem od konstrukcji drewnianych na rzecz metalowych. W efekcie prowadzonych prac powstały szybowce SZD-16 Gil oraz SZD-25 Lis, który wyprodukowano w krótkiej serii. Na potrzeby polskiej kadry szybowcowej powstał szybowiec klasy otwartej SZD-19 Zefir będący pierwszą na świecie konstrukcją z leżącą pozycją pilota. Dla klasy standard stworzono szybowiec SZD-24 Foka. Szybowce Zefir i Foka wzięły udział w szybowcowych mistrzostwach świata w Kolonii w 1960 roku i stały się rewelacją tych mistrzostw[33]. Szybowce Zefir zaprezentowano również z doskonałym skutkiem podczas mistrzostw świata w Junínw Argentynie w 1963 roku. Konstrukcje tworzone w tym okresie w Zakładzie charakteryzowały się dążeniem do minimalizacji oporów szkodliwych co starano się uzyskać poprzez użycie profili laminarnych[34].

Zakłady Szybowcowe Delta-Bielsko

[edytuj | edytuj kod]
Konstruktorzy SZD w 1966 r. Od lewej: Władysław Okarmus, Marian Gracz, Jan Dyrek, Jerzy Śmielkiewicz, Józef Niespał, Władysław Nowakowski (Dyrektor ZSLS), Zbigniew Badura, Jerzy Trzeciak, Bogumił Szuba oraz Roman Zatwarnicki

W lipcu 1963 roku zakład przeszedł kolejną transformację wynikającą po części z reorganizacji Zakładów Sprzętu Lotnictwa Sportowego. Dyrekcja ZSLS została przeniesiona do Bielska, zakłady zamiejscowe ZSLS nr 2 w Jeżowie i ZSLS nr 4 we Wrocławiu stały się zamiejscowymi filiami na prawach Wydziałów Dyrekcji.

W 1964 roku, za zasługi w rozwoju szybownictwa, zakład został uhonorowany Dyplomem P. Tissandiera FAI. Było to pierwsze przyznanie tego rodzaju dyplomu w Polsce[35]. Zespół inżynierów SZD prowadził prace mające na celu opracowanie konstrukcji mających zastąpić dotychczas używane szybowce. W 1964 roku ukończono projekt szybowca akrobacyjnego SZD-30 Pirat, w którym zastosowano nowatorskie technologie laminatowe. W dalszym ciągu prowadzono prace związane z konstrukcjami metalowymi, które doprowadziły do opracowania i oblatania szybowca SZD-27 Kormoran. Problemy technologiczne doprowadziły do zaniechania kontynuacji prac z konstrukcjami metalowymi, Kormoran pozostał konstrukcją jedynie prototypową. Prace nad szybowcami wyczynowymi doprowadziły do rozwoju rodziny Zefira i stworzenia SZD-29 Zefir 3 oraz SZD-31 Zefir 4. Te szybowce, o konstrukcji mieszanej, nie zostały wdrożone do produkcji seryjnej. Doświadczenia wynikające ze startu polskich szybowników w XI Szybowcowych Mistrzostwach Świata w Lesznie w 1968 roku wykazały, że konieczna jest gruntowna zmiana technologiczna w konstrukcjach opracowywanych w Bielsku.

W maju 1969 roku nastąpiło kolejne przekształcenie Zakładu, powołano Zakład Doświadczalny Rozwoju i Budowy Szybowców. Uległ rozbudowie, wybudowano nową halę produkcyjną i budynek administracyjny[36]. W tym okresie konstruktorzy mieli już pełną świadomość, że naszedł kres wyczynowych konstrukcji drewnianych i konieczne jest opracowanie szybowców wyłącznie w technologiach laminatowych.

W tym okresie powstały w zakładzie ostatnie szybowce wyczynowe o konstrukcji drewnianej: SZD-36 Cobra 15 i SZD-39 Cobra 17 oraz pierwszy o konstrukcji laminatowo-drewnianej SZD-43 Orion. W 1970 roku na Szybowcowych Mistrzostwa Świata w Marfie na szybowcach „Cobra” Jan Wróblewski i Franciszek Kępka zajęli drugie i trzecie miejsce. W 1972 roku na „Orionach” na mistrzostwach w miejscowości Vršac w Jugosławii Jan Wróblewski zdobył tytuł mistrza świata, a Franciszek Kępka zajął trzecie miejsce. W styczniu 1972 r. Zakład Doświadczalny Rozwoju i Budowy Szybowców został przemianowany na Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Szybownictwa.

Zakład, w późniejszym okresie swego funkcjonowania, przechodził kolejne przekształcenia:

Przedsiębiorstwo Doświadczalno-Produkcyjne Szybownictwa PZL Bielsko (PDPSz PZL-Bielsko)

[edytuj | edytuj kod]

W 1975 r. nastąpiło połączenie wszystkich jednostek działających na terenie zakłądu i powołano do funkcjonowania Przedsiębiorstwo Doświadczalno-Produkcyjne Szybownictwa PZL Bielsko (PDPSz PZL-Bielsko). Rozpoczęto produkcję szybowców wykonanych z kompozytów, pierwszą tego typu konstrukcją był SZD-37 Jantar.

7 maja 1999 roku sąd ogłosił upadłość PDPSz PZL-Bielsko. Majątek został wykupiony przez niemiecką spółkę Allstar Leasing sp. z o.o. i wydzierżawiony firmom Allstar PZL Glider i Solaris Aviation, które wznowiły produkcję lotniczą.

Szybowce opracowane i wyprodukowane w SZD

[edytuj | edytuj kod]
Lp Nazwa Typ Konstruktor Data oblotu Pilot oblatywacz Nr rej. prototypu Egzemplarze Zdjęcie
1 IS-A Salamandra szkolno-treningowy Wacław Czerwiński 12 października 1946 Piotr Mynarski SP-320 264
2 IS-B Komar szkolno-treningowy Marian Wasilewski 16 stycznia 1949 r. Piotr Mynarski SP-732 25
3 IS-C Żuraw szkolno-wyczynowy Józef Niespał,

Andrzej Kokot

22 kwietnia 1952 r. Adam Zientek - 51
4 IS-1 Sęp wyczynowy Władysław Nowakowski,

Józef Niespał

2 czerwca 1947 r. Piotr Mynarski SP-443 6
5 IS-2 Mucha szkolno-wyczynowy Franciszek Kotowski,
Irena Kaniewska 		24 kwietnia 1948 r. Piotr Mynarski SP-561 136
6 IS-3 ABC szkolny Rudolf Matz,

Roman Zatwarnicki

31 grudnia 1947 r. Piotr Mynarski SP-462 276
7 IS-4 Jastrząb akrobacyjny Józef Niespał 21 grudnia 1949 r. Piotr Mynarski SP-999 37
8 IS-5 Kaczka doświadczalny Tadeusz Kostia,

Irena Kaniewska

29 marca 1949 r. Piotr Mynarski SP-821 1
9 SZD-6 Nietoperz doświadczalny Władysław Nowakowski,

Justyn Sandauer

12 stycznia 1951 r. Adam Zientek SP-1220 1
10 SZD-7 Osa doświadczalny Tadeusz Kostia,
Irena Kaniewska 		16 sierpnia 1950 r. Adam Zientek SP-1047 1
11 SZD-8 Jaskółka wyczynowy Justyn Sandauer,

Adam Skarbiński

21 września 1951 r. Adam Zientek SP-1222 135
12 SZD-9 Bocian szkolno-wyczynowy Roman Zatwarnicki,

Justyn Sandauer

10 marca 1952 r. Adam Zientek SP-1217 615
13 SZD-10 Czapla szkolny Roman Zatwarnicki,

Irena Kaniewska,

Marian Gracz

23 listopada 1953 r. Adam Zientek SP-1349 157
14 SZD-11 Albatros doświadczalny Justyn Sandauer,
Józef Niespał 		14 września 1954 r. Tadeusz Góra SP-1600 1
15 SZD-12 Mucha 100 szkolno-wyczynowy Władysław Okarmus,

Zbigniew Badura,

Jan Dyrek

15 grudnia 1952 r. Adam Zientek SP-1400 290
16 SZD-13 Wampir doświadczalny (projekt) Irena Kaniewska - - - 0 -
17 SZD-14 Jaskółka M doświadczalny Władysław Okarmus 23 lipca 1954 r. Adam Dziurzyński SP-1223 1
18 SZD-15 Sroka szkolno-treningowy Zbigniew Badura 25 lutego 1956 r. Stanisław Skrzydlewski SP-1598 2
19 SZD-16 Gil doświadczalny Zbigniew Badura 20 października 1958 r. Adam Zientek SP-1880 1
20 SZD-17 Jaskółka L wyczynowy Jan Dyrek,
Tadeusz Kostia 		9 marca 1954 r. Adam Zientek SP-1504 4
21 SZD-18 Czajka szkolny Władysław Okarmus 30 listopada 1956 Adam Zientek SP-1640 1
23 SZD-19 Zefir wyczynowy Bogumił Szuba 31 grudnia 1958 r. Stanisław Skrzydlewski SP-1841 23
24 SZD-20 Wampir 2 doświadczalny Jan Dyrek 9 września 1959 r. Adam Zientek SP-2036 1
25 SZD-21 Kobuz akrobacyjny Jerzy Trzeciak,

Marian Gracz

3 czerwca 1961 r. Stanisław Skrzydlewski SP-1990 32
26 SZD-22 Mucha Standard wyczynowy Władysław Nowakowski 10 lutego 1958 r. Adam Zientek SP-1748 288
27 SZD-23 Bocian 2 szkolno-wyczynowy (projekt) Władysław Okarmus - - - 0 -
28 SZD-24 Foka wyczynowy Władysław Okarmus 2 maja 1960 r. Adam Zientek SP-2069 216
29 SZD-25 Lis treningowy Zbigniew Badura 5 marca 1960 r. Stanisław Skrzydlewski SP-1621 30
30 SZD-26 Wilk motoszybowiec (projekt) Borys Puzej,

Bogumił Szuba

- - - 0 -
31 SZD-27 Kormoran szkolno-treningowy Józef Niespał 2 stycznia 1965 r. Adam Zientek SP-2463 2
32 SZD-28 doświadczalny (projekt) Zbigniew Badura - - - 0 -
33 SZD-29 Zefir 3 wyczynowy Bogumił Szuba 26 kwietnia 1965 r. Stanisław Skrzydlewski SP-2465 2
34 SZD-30 Pirat wyczynowy Jerzy Śmielkiewicz 19 maja 1966 r. Adam Zientek SP-2502 813
35 SZD-31 Zefir 4 wyczynowy Bogumił Szuba 7 grudnia 1967 r. Adam Zientek SP-2417 3
36 SZD-32 Foka 5 wyczynowy Władysław Okarmus 2 maja 1960 r. Adam Zientek SP-2069 133
37 SZD-33 Bocian 3 szkolno-wyczynowy (projekt) Tadeusz Łabuć - - - 0 -
37 SZD-34 Bocian 3 szkolno-wyczynowy (projekt) Tadeusz Łabuć - - - 0 -
38 SZD-35 Bekas szkolny Józef Niespał 29 listopada 1970 r. Adam Zientek SP-2443 3
39 SZD-36 Cobra 15 wyczynowy Władysław Okarmus 31 grudnia 1969 r. Adam Zientek SP-2497 290
41 SZD-37 Jantar wyczynowy Adam Kurbiel 14 lutego 1972 r. Jerzy Śmielkiewicz SP-2636 2
42 SZD-38 Jantar 1 wyczynowy Adam Kurbiel 1973 r. Jerzy Śmielkiewicz
Adam Zientek 		- 57
43 SZD-39 Cobra 17 wyczynowy Władysław Okarmus 17 marca 1970 r. Jerzy Śmielkiewicz SP-2539 2
44 SZD-40 Halny doświadczalny Władysław Okarmus 23 grudnia 1972 r. Zdzisław Bylok SP-2645 1
45 SZD-41 Jantar Standard wyczynowy Władysław Okarmus 3 października 1973 r. Adam Zientek SP-2685 159
46 SZD-42 Jantar 2 wyczynowy Adam Kurbiel 2 lutego 1976 Zdzisław Bylok - 144
46 SZD-43 Orion wyczynowy Jerzy Śmielkiewicz,

Tadeusz Łabuć,

Jan Knapik

30 grudnia 1971 r. Adam Zientek SP-2635 2
47 SZD-44 wyczynowy (projekt) Adam Meus - - - 0 -
48 SZD-45 Ogar motoszybowiec Tadeusz Łabuć 13 maja 1973 r. January Roman SP-0001 66
49 SZD-46 Ogar 2 motoszybowiec (projekt) Tadeusz Łabuć - - - 0 -
50 SZD-47 wyczynowy (projekt) Adam Meus - - - 0 -
51 SZD-48 Jantar Standard 2/3 wyczynowy Władysław Okarmus 10 grudnia 1977 r. January Roman - 634
52 SZD-48M Brawo wyczynowy Stanisław Zientek 13 kwietnia 1985 r. January Roman SP-3333 3 -
53 SZD-49 Jantar Standard K wyczynowy Władysław Okarmus 10 października 1978 r. Adam Zientek SP-2583 1 -
54 SZD-50 Puchacz szkolno-treningowy Adam Meus 21 grudnia 1976 r. Adam Zientek SP-3067 300
55 SZD-51 Junior szkolno-treningowy Stanisław Zientek 31 grudnia 1980 r. January Roman SP-3211 259
56 SZD-52 Krokus wyczynowy Adam Kurbiel 28 lutego 1981 r. Jerzy Śmielkiewicz SP-3214 8 -
57 SZD-53 wyczynowy (projekt) Adam Kurbiel - - - 0 -
58 SZD-54 Perkoz szkolno-wyczynowy Adam Meus 8 maja 1991 r. Jerzy Śmielkiewicz - -
59 SZD-55 Promyk wyczynowy Tadeusz Łabuć 15 sierpnia 1988 r. January Roman SP-P501 121
60 SZD-56 Diana wyczynowy Bogumił Bereś 29 listopada 1990 Jacek Żak - 4
61 SZD-59 Acro wyczynowy Jan Knapik 9 sierpnia 1991 r. January Roman - 40

Poza szybowcami skonstruowano w SZD również wyciągarki szybowcowe "Żubr" i "Tur", ściągarkę "Ryś" oraz uniwersalne przyczepy szybowcowe do transportu samochodowego[37], a także samochód amatorski Volkswagen SAM z laminatów.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Szybowcowy Zakład Doświadczalny (SZD). samolotypolskie.pl. [dostęp 2019-09-27]. (pol.).
  2. ↑ Szydłowski 1986 ↓, s. 253.
  3. ↑ Babiejczuk, Grzegorzewski 1974 ↓, s. 111.
  4. ↑ a b c Skrzydlata Polska i 39'1955 ↓, s. 4.
  5. ↑ a b Brodzki, Górski, Lewandowski 1979 ↓, s. 249-250.
  6. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 148.
  7. ↑ Skrzydlata Polska i 50'1966 ↓, s. 3.
  8. ↑ a b Skarbiński 2015 ↓, s. 149.
  9. ↑ a b c Babiejczuk, Grzegorzewski 1974 ↓, s. 112.
  10. ↑ Kocent-Zalewski 2010 ↓, s. 53.
  11. ↑ Szydłowski 1986 ↓, s. 251.
  12. ↑ Skrzydlata Polska i 7'1946 ↓, s. 12-13.
  13. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 151.
  14. ↑ Grzegorzewski 2018 ↓, s. 219.
  15. ↑ Szydłowski 1986 ↓, s. 202.
  16. ↑ Skrzydlata Polska i 12'1946 ↓, s. 14-15.
  17. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 151-152.
  18. ↑ Skrzydlata Polska i 3'1947 ↓, s. 15.
  19. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 161.
  20. ↑ a b Skarbiński 2015 ↓, s. 163.
  21. ↑ Szydłowski 1986 ↓, s. 265.
  22. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 155-156.
  23. ↑ a b Skrzydlata Polska i 36'1958 ↓, s. 3.
  24. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 164.
  25. ↑ Skrzydlata Polska i '1949 ↓, s. 9.
  26. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 169.
  27. ↑ a b Grzegorzewski 2018 ↓, s. 220.
  28. ↑ Kostia 1998 ↓, s. 68.
  29. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 171.
  30. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 171-172.
  31. ↑ Skrzydlata Polska i 39'1955 ↓, s. 7.
  32. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 165-167.
  33. ↑ Skarbiński 2015 ↓, s. 174-175.
  34. ↑ Glass, Murawski 2012 ↓, s. 48.
  35. ↑ Babiejczuk, Grzegorzewski 1974 ↓, s. 116.
  36. ↑ Babiejczuk, Grzegorzewski 1974 ↓, s. 113.
  37. ↑ Kostia 1998 ↓, s. 69.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]