Udorpie

Udorpie

wieś
Udorpie w okolicy Jeziora Watra
Państwo	Polska
Województwo	pomorskie
Powiat	bytowski
Gmina	Bytów
Liczba ludności (2013)	1 107[2]
Strefa numeracyjna	59
Kod pocztowy	77-100[3]
Tablice rejestracyjne	GBY
SIMC	0741297
Położenie na mapie gminy Bytów Udorpie
Położenie na mapie Polski Udorpie
Położenie na mapie województwa pomorskiego Udorpie
Położenie na mapie powiatu bytowskiego Udorpie
54°08′36″N 17°29′39″E/54,143333 17,494167[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Udorpie (kaszub. Ùdorp^[4]; niem. Hygendorf^[5]; ukr. Удорп'є) – wieś kaszubska w Polsce, położona w województwie pomorskim, w powiecie bytowskim, w gminie Bytów^[6][7], na Pojezierzu Bytowskim, przy trasie nieistniejącej już linii kolejowej (Lębork-Bytów), w pobliżu przebiegającej wschodnimi obrzeżami drogi wojewódzkiej nr 212. Siedziba sołectwa Udorpie w skład którego wchodzą Udorpie, Półczynek^[8]. W południowej części Udorpia leży jezioro Watra, a na wschód od wsi znajduje się jezioro Mądrzechowskie.

Historia

Wieś ulokowana została w 1346 roku na prawie chełmińskim przez Krzyżaków. Wzmianki z ksiąg stwierdzają fakt, że już w 1438 roku Udorpie było majątkiem miejskim Bytowa. Kolejne źródła wspominają, że w 1532 roku wieś posiadała 38 włók ziemi (682,29 ha), a zamieszkiwało w niej 15 rodzin chłopskich. We wsi znajdował się folwark miejski (należący do Bytowa), który od 1638 roku był dzierżawiony.

Okolice Udorpia z 1932. Widać podział na wieś (Dorf) i dwór (Gut). Dodatkowo widoczne są jeziora: Watra (Hygendorfer See) i Mądrzechowskie (Mankwitz See), przysiółek Półczynek (Carlsthal) oraz tzw. Smolarnia^[9] (Schloss Berg)

Po I rozbiorze Polski, pod koniec XVIII wieku, folwark powiększono kosztem ziemi i gospodarstw należących do chłopów. Wówczas przeważającą ludnością byli w dużej mierze ewangeliccy Kaszubi, którzy - ze względu na fakt wyznawania takiej samej wiary jak miejscowi Niemcy - ulegli germanizacji w XIX wieku (w przeciwieństwie do katolickich Kaszubów mieszkających w okolicznych wioskach). W roku 1780 mieszkało we wsi 248 mieszkańców - 245 ewangelików i 3 katolików. Natomiast w roku 1885 liczba ludności wynosiła 494 osoby, w tym 449 ewangelików i 45 katolików^[10].

Ze względu na bliskie położenie Bytowa, wieś była ściśle związana z tym miastem. Od 1815 Udorpie należało administracyjnie do rejencji koszalińskiej (niem. Regierungsbezirk Köslin) w prowincji Pomorze (niem. Provinz Pommern) w Królestwie Prus, a od 1871 w Cesarstwie Niemieckim. Od 1846 roku należało do nowo utworzonego powiatu Bütow (niem. Kreis Bütow). W 1885 roku sumaryczna powierzchnia gruntów wynosiła 1044 ha. W 1900 roku dobra te jako domenę nabył skarb państwa, a w 1932 nastąpiła częściowa parcelacja tych gruntów. Po I wojnie światowej wieś nadal należała do Niemiec, a jej ludność była w większości niemiecka.

Do sołectwa Hygendorf poza samą wsią należał przysiółek (folwark) Karlsthal^[11][12] (inna forma nazwy: Carlsthal), który ze względu na podobne położenie (patrz mapa obok) można identyfikować z Półczynkiem. Częścią wsi odnotowywaną w dokumentach było też Chausseehaus^[11][12] - mała osada (majątek, gospodarstwo) na terenie dawnego domu dróżnika. Dróżnicy, którzy odpowiadali do końca XIX wieku na terenie całych Niemiec za pobieranie opłat za drogi, mieszkali w takich domach przy których istniały też pomocnicze zabudowania oraz budynki gospodarskie (patrz Chausseehaus(inne języki)). Te zabudowania aktualnie są przy ulicy Chełmińskiej 56 i 58 w Udorpiu^[13][14] (charakterystyczny dom blisko skraju jezdni DW 212).

W okresie nazistowskim na terenie dawnego dworu zorganizowany był obóz dla żeńskiej młodzieży w Służbie Pracy Rzeszy (niem. Reichsarbeitsdienst, w skrócie RAD)^[15] o nazwie ewidencyjnej RADwJ-Lager 9/20 Hygendorf^[16][17].

Po II wojnie światowej Udorpie zostało poddane przesiedleniom ludności - m.in. w 1947 roku osiedlono Ukraińców, wysiedlonych z terenów południowo-wschodniej Polski, w ramach Akcji "Wisła". W konsekwencji kolejnych zmian podziału terytorialnego wieś należała kolejno do województw: szczecińskiego, koszalińskiego i słupskiego. Od 1999 roku wieś leży w województwie pomorskim^[18].

Społeczność lokalna

Gmina Bytów utworzyła kilkanaście jednostek pomocniczych: 15 sołectw oraz 5 osiedli. W sołectwie Udorpie organem uchwałodawczym jest zebranie wiejskie, które wyłania sołtysa i 5-osobową radę sołecką^[19].

Oświata

W miejscowości mieściła się szkoła podstawowa. Była to filia zamiejscowa Szkoły Podstawowej nr 5 im. mjr Henryka Sucharskiego w Bytowie. W roku 2008 została podjęta decyzja o jej likwidacji^[20]. W ostatnim roku funkcjonowania szkoły (w trzech oddziałach klasowych) uczyło się 31 dzieci^[21]. Obecnie w tym samym budynku działa niepubliczne przedszkole "Bolek i Lolek"^[22]. Na przylegającym do budynku terenie znajduje się plac zabaw i boisko sportowe.

Sport

Miejscowym klubem piłkarskim jest "Urania" Udorpie rozgrywająca mecze w klasie "A" województwa pomorskiego, w grupie Słupsk II^[23][24].

Kultura

Począwszy od 1992 roku w Udorpiu odbywa się coroczna ukraińska impreza kulturalna - Bytowska Watra.

Integralne części wsi

Integralne części wsi Udorpie^[6][7]

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0741305	Półczynek	przysiółek

Przypisy

1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 142477
2. Projekt Rozwoju Gminy Bytów 2015-2025 (Tabela 3, str. 12)
3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1312 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22] .
4. "Polsko-Kaszubski Słownik Nazw Miejscowych i Fizjograficznych" pod. redakcją Andrzeja Chludzińskiego, Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie, Gdańsk 2006 ISBN 978-83-87258-86-3
5. Dr F. Lorentz "Polskie i kaszubskie nazwy miejscowości na Pomorzu Kaszubskiem" (ISBN 83-60437-22-X) (ISBN 978-83-60437-22-3)
6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
7. GUS. Rejestr TERYT
8. Informacje Podstawowe | Urząd Miejski w Bytowie [online], www.bip.bytow.com.pl [dostęp 2017-11-27]  (pol.).
9. Tajemnice „Smolarni” [online], kurierbytowski.com.pl, 28 kwietnia 2014 [dostęp 2021-08-29] .
10. Udorp, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 743 .}
11. Kreis Bütow - Bałtycka Biblioteka Cyfrowa [online], str. 219-220 w pliku pdf, bibliotekacyfrowa.eu [dostęp 2021-08-29]  (niem.).
12. Gemeinde Hygendorf im ehemaligen Kreis Bütow in Pommern [online], web.archive.org, 29 grudnia 2019 [dostęp 2021-08-30] [zarchiwizowane z adresu 2019-12-29] .strona główna serwisu
13. Open Street Map [online], lokalizacja zabudowań przy ul. Chełmińskiej 56 i 58 w Udorpiu, Open Street Map [dostęp 2023-04-09] .
14. Arkusz mapy nr 1870-Bütow z 1941 roku [online], Na południe od Hygendorfer See (jeziora Watra) zabudowania przy drodze opisane jako Chausseehaus, maps.mapywig.org [dostęp 2021-08-29]  (niem.).
15. Kreis Bütow - Bałtycka Biblioteka Cyfrowa [online], opisany na str. 220 w pliku pdf jako Arbeitsdienstlager, bibliotekacyfrowa.eu [dostęp 2021-08-29]  (niem.).
16. Verbände und Truppen der deutschen Wehrmacht und Waffen-SS im Zweiten Weltkrieg 1939-1945 [online], str. 57 w pliku pdf. Obóz widnieje z opisem Arbeitsdienst für die weibliche Jugend, Lager 9/20 czyli Służba pracy dla młodzieży żeńskiej, Obóz nr 9/20 . Brak numerów stron w książce
17. Warmińsko Mazurskie Forum Poszukiwaczy - Zobacz wątek - RAD [online], www.wmfp.pl [dostęp 2021-08-29] .
18. Strona Urzędu Miejskiego w Bytowie - Sołectwo Udorpie http://www.bytow.com.pl/Udorpie,50,17
19. Statut Sołectwa Udorpie
20. Uchwała nr XIX/131/2008 Rady Miejskiej w Bytowie z dnia 27 lutego 2008r
21. Weekend FM [online], weekendfm.petrus.pl [dostęp 2017-11-27]  (pol.).
22. Niepubliczne przedszkole ``Bolek i Lolek``, Udorpie [online], przedszkolebolekilolek.szkolnictwa.pl [dostęp 2017-11-27]  (pol.).strona główna serwisu
23. Klubu Sportowego \"Urania\" Udorpie - Nieoficjalna [online], uraniaudorpie.futbolowo.pl [dostęp 2017-11-27] .strona główna serwisu
24. Klasa A - Sezon 2011/2012 - Pomorski Futbol [online], www.pomorskifutbol.pl [dostęp 2017-11-27]  (pol.).