Wacław Sieroszewski

Wacław Sieroszewski
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 sierpnia 1858
Wólka Kozłowska, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

20 kwietnia 1945
Piaseczno, Polska

Senator IV kadencji (II RP)
Okres

od 4 października 1935
do 13 września 1938

Przynależność polityczna

BBWR

Minister informacji i propagandy
Okres

od 7 listopada 1918
do 11 listopada 1918

Przynależność polityczna

Stronnictwo Niezawisłości Narodowej

podpis
Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Wstęga Wielka Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Niepodległości Krzyż Walecznych (1920–1941) Komandor Orderu Narodowego Legii Honorowej (Francja)
Odznaka 1 Kompanii Kadrowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Wacław Sieroszewski, grudzień 1914
Wacław Sieroszewski. Zdjęcie policyjne z akt Ochrany, 1910
Oficerowie Legionów, Zakopane 16 grudnia 1914. Od lewej Tytus Czaki, Wacław Sieroszewski, Józef Piłsudski, Tadeusz Kasprzycki, Walery Sławek
Grób Wacława Sieroszewskiego na warszawskich Powązkach
Pomnik Wacława Sieroszewskiego w Jakucku (zniszczone w 2023 r)
Tablica pamiątkowa przy ul. Górnośląskiej 16 w Warszawie

Wacław Kajetan Sieroszewski herbu Nabram[1], ps. Wacław Sirko (ur. 24 sierpnia 1858 w Wólce Kozłowskiej, zm. 20 kwietnia 1945 w Piasecznie) – polski działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari, pisarz, tworzący na pograniczu czterech epok: pozytywizmu, Młodej Polski, dwudziestolecia międzywojennego oraz współczesności, zesłaniec na Syberię, podróżnik, badacz, etnograf Syberii i działacz niepodległościowy, poseł III kadencji i senator IV kadencji w II RP.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Młodość i więzienie

[edytuj | edytuj kod]

Po uwięzieniu ojca za udział w powstaniu styczniowym i śmierci matki pozostawał pod opieką rodziny. Za udział w tajnych stowarzyszeniach patriotycznych został wydalony przez władze rosyjskie z V klasy gimnazjum. Praktykował jako terminator ślusarski, uczył się w kolejowej Szkole Technicznej. Związany z ruchem socjalistycznym, zakładał kółka i kasy oporu wśród robotników. Aresztowany w 1878 i osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[2]. W 1879, podczas buntu więźniów, rzucił w generała ramą wyrwaną z okna. Ten czyn został zakwalifikowany jako próba zamachu, groziła mu za niego kara śmierci. Jednak sam poszkodowany, gen. Ulrych podczas procesu, mającego miejsce 22 lipca 1879 r. stwierdził, że okiennica nie została rzucona umyślnie, była źle przymocowana i wypadła z rąk młodemu Wacławowi. Sieroszewskiego skazano na 8 lat twierdzy. Wyrok Wacława został jednak złagodzony przez gubernatora hr gen. Pawła Kotzebue, na zesłanie i osiedlenie na najdalszych krańcach Syberii[3].

Zesłanie

[edytuj | edytuj kod]

W 1880 przybył do Wierchojańska, gdzie spędził 3 lata, zajmując się głównie prowadzeniem warsztatu kowalskiego, myślistwem oraz wyrobem biżuterii. W maju 1880 r. Wacław ożenił się z dwudziestoletnią Jakutką, Ariną Czełba-Kysą, siostrą żony Jana Zaborowskiego, zesłanego za udział w powstaniu styczniowym. Wacław dwukrotnie podejmował próbę ucieczki. W obu przypadkach współorganizatorką była żona Sieroszewskiego. Z pierwszej ucieczki zesłańcy zawrócili sami, natomiast druga – przygotowywana przy wsparciu amerykańskich rozbitków z wyprawy George’a De Longa, a także ze strony finansowej przez Adama Szymańskiego – skończyła się złapaniem uciekających. Uznanemu za przywódcę dezerterów Sieroszewskiemu drugi raz w życiu groziła kara śmierci; skazano go na pięć uderzeń knutem, co mogło spowodować zgon. W Wierchojańsku brakowało kata i wyrok został zamieniony na wieczyste osiedlenie w obszarze oddalonym o ponad „sto wiorst od drogi handlowej, rzeki, i miasta”[4]. Kolejne miejsca zesłania Sieroszewskiego to: Srednie Kołymsk, Andyłach, Bajagantajski Ułus, Namski Ułus[5]. Pobyt w Namskim Ułusie umożliwił spisanie relacji etnograficznych dotyczących Jakutów i ich wierzeń, w tym wielokrotnie cytowanych w literaturze etnologicznej i religioznawczej dotyczącej szamanizmu[6]. Było to możliwe dzięki znajomości z jakuckim szamanem, Tusputem. W 1890 roku zaowocowało to opublikowaniem w rosyjskim czasopiśmie „Sybirskij Sbornik” artykułu „Kak i wo czto wierujut Jakuty”, a z czasem relacje te stały się podstawą dla monografii Dwanaście lat w kraju Jakutów[7]. Po przyjęciu Wacława do gminy Tiuchtiur w 1890 roku, możliwe było nadanie mu w 1892 roku paszportu osiedleńczego, dającego mu możliwość poruszania się po całej Syberii Wschodniej[8]. Umożliwiło mu to osiedlenie się w Irkucku w 1892, dwa lata później przeniósł się do Petersburga. Dzięki dofinansowaniu z Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego mógł zająć się szczegółowymi badaniami nad Jakucją, został włączony do Irkuckiego oddziału tej instytucji. W 1896 roku w Petersburgu wydano dzieło Wacława Sieroszewskiego Jakuty. Opyt etnograficzeskogo issledowanija, tom 1. Książkę nagrodzono złotym medalem Cesarskiego Towarzystwa Geograficznego, a wskutek zabiegów Grigorija Potanina i Piotra Siemionowa pozwolono Wacławowi na powrót do ojczyzny[9].

Powrót do Polski, wyprawy badawcze na Daleki Wschód

[edytuj | edytuj kod]

W 1900 roku nakładem Karpińskiego ukazało się polskie wydanie monografii o Jakutach, nosi ono tytuł Dwanaście lat w kraju Jakutów[9]. W 1900 za udział w manifestacji w rocznicę odsłonięcia Pomnika Adama Mickiewicza w Warszawie został aresztowany i wydalony z Kongresówki. Dzięki poparciu Rosyjskiego Towarzystwa Geograficznego w latach 1903–1904 odbył wyprawę na Daleki Wschód Rosji (badał życie tamtejszych narodów) i wyprawę badawczą na wyspy japońskie. W 1903 na Hokkaido, w towarzystwie Bronisława Piłsudskiego przeprowadził badania nad Ajnami. W 1904 przez Koreę, Chiny, Cejlon i Egipt powrócił do Warszawy. Swoje doświadczenia z wyprawy na Hokkaido przedstawił w książce Wśród kosmatych ludzi.

Walka o niepodległość i życie w II Rzeczypospolitej

[edytuj | edytuj kod]

W czasie rewolucji w 1905 więziony kolejno na Pawiaku i w X Pawilonie. Wyjechał do Galicji, przebywał głównie w Krakowie i Zakopanem. W latach 1910–1914 mieszkał w Paryżu. Wstąpił do Związku Strzeleckiego.

W 1914 roku wstąpił do Legionów Polskich. Walczył w szeregach 1 pułku ułanów Legionów Polskich, awansował na podoficera. 15 grudnia 1915 roku został zwolniony ze służby „z powodu podeszłego wieku i złego stanu zdrowia”. Dowództwo Legionów Polskich zatwierdziło jego zwolnienie dopiero 7 lipca 1917 roku[10]. Członek Centralnego Komitetu Narodowego w Warszawie (XI 1916 – V 1917)[11].

W 1918 jako przywódca Stronnictwa Niezawisłości Narodowej został ministrem informacji i propagandy w Tymczasowym Rządzie Ludowym Republiki Polskiej w Lublinie.

Był delegatem na zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich 4 lutego 1922 w Warszawie[12]. W latach 1927–1930 był prezesem ZZLP. Od 1927 zasiadał w składzie Kapituły Orderu Odrodzenia Polski[13][14]. 1 lipca 1928 otrzymał godność członka honorowego założonego w tym roku Związku Sybiraków oraz został wybrany na członka zarządu głównego tej organizacji[15]. W 1933 został członkiem Polskiej Akademii Literatury. Pod koniec lat 30. jako prezes PAL był członkiem zarządu Towarzystwa Wyższej Szkole Dziennikarskiej w Warszawie[16].

Sprawował mandat senatora RP IV kadencji (1935–1938), powołany przez prezydenta[17]. W parlamencie 5 grudnia 1935 został wybrany na prezesa klubu dyskusyjnego posłów i senatorów uczestników walk o niepodległość[18]. W czasie okupacji niemieckiej mieszkał w Warszawie. Zmarł 20 kwietnia 1945 w Piasecznie. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 209-2-14)[19].

Dorobek literacki i naukowy

[edytuj | edytuj kod]

Napisał wiele powieści, nowel i książek opisujących życie na Dalekim Wschodzie. Głównie znany jest jako autor powieści. Napisał także kilka książek o charakterze naukowym, opisujących życie takich społeczności azjatyckich jak Jakuci, Koreańczycy oraz Ajnowie. Sieroszewski nie patrzył na krajowców, tak jak zwykli to niejednokrotnie czynić antropolodzy z krajów kolonizatorskich, nawiązywał on wśród syberyjskiego ludu przyjaźnie, zawierał znajomości, nawet założył rodzinę, udało mu się więc wniknąć do opisywanego społeczeństwa, poznać je od środka[20].

Twórczość

[edytuj | edytuj kod]

Prace etnograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Beletrystyka

[edytuj | edytuj kod]

Sztuki teatralne

[edytuj | edytuj kod]

Scenariusze filmowe (współautor)

[edytuj | edytuj kod]
  • Na Sybir i Wiatr od morza K. Czyńskiego (1930)
  • Rok 1914 H. Szaro (1932)
  • Dziewczyna szuka miłości R. Gantkowskiego (1938)

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Nagrody

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Wielka Genealogia Minakowskiego – M.J. Minakowski [online], wielcy.pl [dostęp 2024-04-19].
  2. ↑ O kawalerii polskiej XX wieku, s. 23.
  3. ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, 2008, s. 12–13.
  4. ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. Wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, 2008, s. 14–16.
  5. ↑ Wacław Sieroszewski: Dzieła, t.XVI. Kraków: BIBLJOTEKA POLSKA, 1959, s. 269, 316, 401.
  6. ↑ Mircea Eliade: Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, s. 232–239. ISBN 83-01-11354-5.
  7. ↑ Andrzej Sieroszewski: Jak powstała księga Wacława Sieroszewskiego o Jakutach i ich krainie?. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 144–145. ISBN 978-83-88976-52-0.
  8. ↑ Andrzej Sieroszewski: Słowo i czyn. Życie i twórczość Wacława Sieroszewskiego. wrocław: Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”, 2008, s. 24–25.
  9. ↑ a b Andrzej Sieroszewski: Jak powstała księga Wacława Sieroszewskiego o Jakutach i ich krainie?. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 147–149. ISBN 978-83-88976-52-0.
  10. ↑ Odprawy Komendy Legionów Polskich, Centralne Archiwum Wojskowe, sygn. I.120.1.295b, s. 458 [1].
  11. ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915–1917), Kielce 2003, s. 246.
  12. ↑ Wiadomości bieżące. Z miasta. O byt literatów. „Kurjer Warszawski”, s. 4, nr 39 z 8 lutego 1922. 
  13. ↑ Kapituła Orderu „Polonia Restituta”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 141 z 23 czerwca 1927. 
  14. ↑ Nowa Kapituła Orderu „Odrodzenia Polski”. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 221 z 26 września 1936. 
  15. ↑ Ze zjazdu sybiraków. „Kurier Warszawski”. Nr 181, s. 4, 2 lipca 1928. 
  16. ↑ Wyższa Szkoła Dziennikarska w Warszawie. Sprawozdanie za XXI Rok Szkolny 1937-1938 oraz Program na Rok 1938-1939. Warszawa: 1938, s. 44.
  17. ↑ Album-skorowidz Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz Sejmu Śląskiego. Kadencja 1935/1940, 1936, s. 241.
  18. ↑ Parlamentarna grupa legionowa. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 282 z 8 grudnia 1935. 
  19. ↑ Cmentarz Stare Powązki: ROMUALD MIANOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2020-02-03].
  20. ↑ Franciszkanek Rosiński: Szamanizm jakucki w ujęciu Wacława Sieroszewskiego. W: Antoni Kuczyński: Polacy w nauce, gospodarce i administracji na Syberii w XIX i na początku XX wieku. Wrocław: Wydawnictwo Silesia Dolnośląskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, 2007, s. 151–166. ISBN 978-83-88976-52-0.
  21. ↑ Wacław Sieroszewski, Miłość samuraja [online], rękopis utworu z roku 1924, polona.pl [dostęp 2019-02-11].
  22. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 3 z 11 stycznia 1923, s. 32.
  23. ↑ Księga Jazdy Polskiej 1938 ↓, s. 420.
  24. ↑ a b c Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 664–665.
  25. ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 277 „za wybitne zasługi na polu literatury i życia narodowego”
  26. ↑ M.P. z 1927 r. nr 100, poz. 244 „za wybitną działalność na polu społecznem i literackiem”.
  27. ↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 103 z 6 maja 1927. 
  28. ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 20.
  29. ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  30. ↑ 6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 18.
  31. ↑ Nagrody i stypendia dla literatów. „Kalendarz Literacki”, s. 122, 1917. Warszawa. 

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Rząd Ignacego Daszyńskiego (1918)
  • Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej
Późniejsi członkowie rządu

Członkowie Polskiej Akademii Literatury
Członkowie honorowi
Protektorzy