Wielka Synagoga w Łodzi
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Budulec |
murowana |
| Architekt | |
| Data budowy | |
| Data zburzenia |
10 na 11 listopada 1939 (podpalona) |
| Tradycja |
reformowana |
Położenie na mapie Łodzi  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa łódzkiego  | |
 51°46′12″N 19°27′14″E/51,770000 19,454000
| |
Wielka Synagoga w Łodzi – łódzka synagoga zbudowana z funduszy łódzkich fabrykantów, m.in.: Izraela Poznańskiego, Joachima Silbersteina i Karola Scheiblera przy ulicy Spacerowej 2 (obecnie al. Tadeusza Kościuszki 2). Była największą i najpiękniejszą synagogą przedwojennej Łodzi[1].
Projekt wykonał Adolf Wolff ze Stuttgartu, znany projektant i budowniczy obiektów sakralnych, między innymi: Matthäuskirche w Stuttgarcie (1876–1881) i Starej Synagogi w Stuttgarcie (1859–1861). Będąc architektem niemieckim nie mógł wówczas swobodnie wykonywać swojego zawodu w Polsce, dlatego przedkładane władzom plany sygnował architekt miejski Hilary Majewski. Synagoga była wyraźnie wyższa od otaczających ją budynków, a efekt potęgował cokół pod budynkiem. Ogrodzenie i zieleń wokół synagogi wyodrębniały ją z otoczenia[2][3].
Na czele komitetu budowy świątyni (najpierw tymczasowego, a później właściwego) stanął Izrael K. Poznański[4], a sama budowa rozpoczęła się w maju 1881 roku[5]. Kamień węgielny pod budowlę uroczyście wmurowano 5 czerwca tego samego roku[5]. Budowę ostatecznie ukończono w 1887, a jej całkowity koszt wyniósł 225 tys. rubli[6]. Uroczystego otwarcia dokonał gubernator piotrkowski[7] Aleksandr Komarow.
Świątynia uchodziła za postępową i była określana mianem reformowanej, a w jidysz była nazywana dajcze szil, co miało oznaczać niemiecki rytuał i w ten sposób nawiązywać do Żydów postępowych[8]. Synagoga była przeznaczona dla żydowskiej burżuazji, zasymilowanej z polską kulturą. Wstęp do świątyni umożliwiały tylko specjalne przepustki, wydawane najbogatszym Żydom, przede wszystkim tym, którzy sponsorowali jej budowę. W okresie międzywojennym kazania były w języku polskim, a w narodowe święta polskie odbywały się uroczystości patriotyczne.
Podpaloną przez Niemców z 10 na 11 listopada 1939 budowlę rozebrano w 1940. Po wojnie nie została odbudowana – na jej miejscu znajduje się parking z pamiątkowym kamieniem[2][3].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Podobieństwo Wielkiej Synagogi do świątyń chrześcijańskich spowodowało, że do opisu jej wyglądu stosuje się tę samą co w ich przypadku terminologię, zwykle nie pasującą do opisu miejsc kultu judaizmu[8].
Świątynia była trzynawową, orientowaną, pseudobazyliką z transeptem od wschodu i ryzalitami od frontu na zachodzie. Od wschodu nawy zakończono apsydami – centralną dużą, półkolistą, natomiast bocznymi mniejszymi i wielokątnymi. Dominantą fasady był ryzalit części środkowej mieszczący podwójny, arkadowy otwór drzwiowy wieńczący szerokie schody. Nad drzwiami widniała inskrypcja w języku hebrajskim Przybytek mój jest domem modlitwy wszystkich nacji[8].
-
Rzut parteru synagogi -
Rzut piętra synagogi
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Fasada synagogi -
Synagoga i pałac Hertza -
Wnętrze synagogi -
Obelisk upamiętniający synagogę -
Obelisk z fasadą upamiętniający synagogę
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Wielka Synagoga w Łodzi (dawna) [online], polska-org.pl [dostęp 2022-11-08].
- ↑ a b Virtual Reconstruction of Synagogues in Lodz – Great Synagogue of Lodz (Reform Synagogue) – corner of Kościuszki/Zielona 9 – a „quasi-freestanding” Synagogue; s:187–190. Researchgate.net. [dostęp 2022-11-16].
- ↑ a b Maria Piechotka i inni, Bramy nieba: bożnice murowane na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej, Wydanie 2., zmienione i poszerzone, Sztuka Żydowska w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej, Warszawa: Polski Instytut Studiów nad Sztuką Świata: Muzeum Historii Żydów Polskich Polin, 2017, s. 592, ISBN 978-83-942344-2-3 [dostęp 2024-08-22].
- ↑ Stefański i Szrajber 2009 ↓, s. 27.
- ↑ a b Stefański i Szrajber 2009 ↓, s. 29.
- ↑ Stefański i Szrajber 2009 ↓, s. 32.
- ↑ Stefański i Szrajber 2009 ↓, s. 31.
- ↑ a b c Stefański i Szrajber 2009 ↓, s. 34.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Synagoga przy ul. Promenadowej 2 i Zielonej 8 [online], Wirtualny Sztetl [dostęp 2018-09-25].
- Jacek Walicki, Synagoga przy ulicy Promenadowej (później Kościuszki) 2 i Zielonej 8 – synagoga reformowana i jej poprzedniczki, [w:] Synagogi i Domy Modlitw w Łodzi (do 1939 r.), Łódź 2000, s. 40, ISBN 83-912403-9-8 [dostęp 2018-09-25] [zarchiwizowane z adresu 2016-08-18].
- Krzysztof Stefański, Rafał Szrajber, Łódzkie synagogi: wirtualne dziedzictwo „zaginionej dzielnicy”, Wyd. 1, Łódź: "Księży Młyn" Dom Wydawniczy, 2009, ISBN 978-83-61253-37-2 [dostęp 2024-08-21].