Mga pambansang sagisag ng Pilipinas

Ang mga pambansang sagisag ng Pilipinas ay binubuo ng mga sagisag na kumakatawan sa mga tradisyon at ideolohiyang Pilipino at nagpapahiwatig ng mga prinsipyo ng soberanya at pambansang pagkakaisa ng mamamayang Pilipino.[1] Ang ilan sa mga simbolo na ito ay ang pambansang watawat, ang Great Seal, ang Sagisag ng Republika ng Pilipinas at pambansang salawikain na nakasaad sa Flag and Heraldic Code of the Philippines, na kilala rin bilang Batas Republika 8491.[1] Sa Saligang Batas ng Pilipinas, ang wikang Filipino ay nakasaad bilang pambansang wika ng Pilipinas.[2] Bukod sa mga nakasaad na mga simbolo sa Saligang Batas at sa Batas Republika 8491, mayroon lamang anim na opisyal na pambansang simbolo ng Pilipinas na ipinatutupad sa pamamagitan ng batas, tulad ng sampaguita bilang pambansang bulaklak, narra bilang pambansang punong kahoy, ang agila ng Pilipinas bilang pambansang ibon, Pilipinas perlas bilang pambansang hiyas, arnis bilang pambansang sining at laro at ang Filipino Sign Language bilang pambansang sign language. Sa kabuuan, may labindalawang opisyal na pambansang simbolo ang isinabatas sa Pilipinas.

May mga simbolo na tulad ng karabao (pambansang hayop), mangga (pambansang prutas) at anahaw (pambansang dahon) na malawak na kilala bilang mga pambansang simbolo ngunit walang mga batas na kumikilala sa mga ito bilang opisyal na pambansang mga simbolo.[3] Ayon sa mga dalubhasa sa kasaysayan, kahit na si Jose Rizal na itinuturing na pambansang bayani ay hindi pa opisyal na nakadeklara bilang isang pambansang bayani sa anumang umiiral na batas ng Pilipinas.[3][4] Bagaman noong 2003, si Benigno Aquino, Jr ay opisyal na idineklara ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo bilang isang pambansang bayani sa pamamagitan ng isang executive order.[5] Ang Pambansang Artist ng Pilipinas ay isang ranggo o isang titulo na iginagawad sa isang mamamayang Pilipino bilang pagkilala sa kanyang mga kontribusyon sa mga sining at literatura ng Pilipinas at hindi sila itinuturing bilang pambansang simbolo na kumakatawan sa mga tradisyon at mithiin.[6]

Sa paglipas ng mga taon, may mga pagtatangka na gawing opisyal ang mga tradisyunal na simbolo. Isa sa mga ito ay House Bill 3926, isang panukalang batas na iminungkahi noong 17 Pebrero 2014 ni Bohol First District Representative Rene Relampagos ng Philippine House of Representative na hinahangad na ideklara, muling magpapahayag o kilalanin ang isang bilang ng mga pambansang simbolo.[7] House Bill 3926 ("Philippine National Symbols Act of 2014"), na naglalayong hikayatin ang nasyonalismo at pagkakaisa; upang masiguro ang paggalang, pangangalaga at pagtataguyod ng mga pambansang simbolo; at upang itama ang "hindi opisyal" na katayuan ng mga simbolo.[7] Kabilang sa mga pambansang simbolo na nakalista sa panukala ay si Jose Rizal bilang ang tanging makasaysayang Pilipino na kinikilala bilang pambansang bayani, adobo bilang pambansang pagkain at dyip bilang pambansang sasakyan. Kasama rin dito ang nakaraang opisyal na pambansang mga simbolo, na labing-isa sa panahon ng pag-file ng panukalang batas.[8] Pebrero 2014, ang panukalang batas ay nakabinbin pa rin sa Committee on Revision Laws ng Kamara ng mga Kinatawan at hindi pa isang batas na gagawin ang mga iminungkahing simbolo bilang opisyal na pambansang mga simbolo.[9]

Pagkakabuo ng mga simbolo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang Gobernador-Heneral na si Frank Murphy ay nagpahayag na ang sampaguita at narra ay pambansang simbolo sa panahon ng Komonwelt.

Ang Batas Republika 8491, na kilala rin bilang Flag and Heraldic Code of the Philippines, ay nagtatakda ng code para sa pambansang watawat, awit, motto, coat-of-arm at iba pang mga heraldic item at aparato ng Pilipinas.[1] Ayon sa Artikulo XIV Seksyon 6 ng Konstitusyon ng Pilipinas, ang pambansang wika ng Pilipinas ay Filipino .[2] Bukod sa Batas Republika 8491 at Konstitusyon, ang Pilipinas ay may anim na opisyal na pambansang sagisag na isinasagawa alinman sa pamamagitan ng isang proklamasyon ng ehekutibong departamento o sa pamamagitan ng isang Batas Republika ng departamento ng pambatasan, lalo na sampaguita, narra, ang agila ng Pilipinas, perlas ng Pilipinas, arnis at Filipino Sign Language.

Noong 1934, sa panahon ng Komonwelt, ipinahayag ng Gobernador-Heneral na si Frank Murphy na sampaguita [10] at narra [11] bilang pambansang bulaklak at pambansang puno, ayon sa pagkakabanggit, sa pamamagitan ng Proklamasyon Blg. 652. Ipinahayag ng Pangulo ng Pilipinas na si Fidel Ramos ang agila ng Pilipinas bilang pambansang ibon noong 1995 sa pamamagitan ng Proklamasyon Blg 615.[12] Ipininahayag din ni Ramos na South Sea Pearl o Philippine Pearl bilang pambansang hiyas noong 1996 sa pamamagitan ng Proklamasyon Blg. 905.[13] Noong 2009, idineklara ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo na arnis bilang pambansang isport at martial art sa pamamagitan ng Batas Republika 9850.[14] Noong 30 Oktubre 2018, pinirmahan ni Pangulong Rodrigo Duterte ang Batas Republika Bilang 11106, isang batas na nagdeklara ng Filipino Sign Language bilang pambansang senyales ng wikang Pilipino na bingi at opisyal na wikang senyas ng Pilipinas gobyerno na kinasasangkutan ng mga komunikasyon sa bingi.[15][16]

Ang paggawa ng isang opisyal na pambansang simbolo

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Ang isang pambansang simbolo ng Pilipinas ay maituturing na opisyal kapag ito ay idineklara sa pamamagitan ng isang batas o isang pagpapahayag. Ang mga pambansang simbolo tulad ng cariñosa, carabao, bangus (milkfish), at anahaw (yapak sa palad) na nagpapalibot sa iba't ibang mga mapagkukunan ay walang opisyal na katayuan at hindi itinatag ng batas.[3][4] Ayon kay Nestor Castro, isang antropologo sa kultura ng Pilipino, karamihan sa mga hindi opisyal na simbolo na ito ay ipinasa bilang tradisyon sa mga paaralan tuwing pagsisimula ng taon ng paaralan nang ang mga mag-aaral ay hiniling na bumili ng mga poster na naglalaman ng mga dapat na pambansang mga simbolo.[3] Habang ang mga opisyal na pambansang simbolo ay idineklara sa pamamagitan ng batas, Castro at National Historical Commission of the Philippines (NHCP) Section Chief Teodoro Atienza isinasaalang-alang na ang publiko ay dapat na konsulta muna bago ipahayag ang pambansang simbolo.[3]

Nakabinbin at hindi pinagtibay na mga batas

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Sa buong kasaysayan ng batas sa Pilipinas, ang mga pagtatangka ay ginawa upang mapalawak ang listahan ng mga opisyal na simbolo ng nasyonal. Noong Pebrero 2013, ang Senado ng Pilipinas ay pumasa sa isang panukalang batas na nagpapahayag ng waling-waling (Vanda sanderiana) bilang pambansang bulaklak sa tabi ng Sampaguita.[17] Isang katulad na panukalang batas sa Kamara ng mga Kinatawan [18] naipasa noong 2012.[19] Karaniwan, ang batas ay magiging batas pagkatapos na pirmahan ng Pangulo.[20] Gayunman, ito ay inatasan ni Pangulong Benigno Aquino III.[21] Hindi nabigyan ng veto ang waling-waling bilang pangalawang pambansang bulaklak dahil sa pagkalito na lilikha nito.[22]

Pagkalipas ng isang taon, noong 17 Pebrero 2014, si Representative Rene Relampagos, isang kongresista mula sa Unang Distrito ng Bohol, ay nagpakilala ng isang batas sa Philippine House of Representative na hinahangad na ideklara, muling magpapahayag o kilalanin ang isang bilang ng mga pambansang simbolo.[7] House Bill 3926 o "Philippine National Symbols Act of 2014" na naglalayong hikayatin ang nasyonalismo at pagkakaisa; upang masiguro ang paggalang, pangangalaga at pagtataguyod ng mga pambansang simbolo; at upang itama ang "hindi opisyal" na katayuan ng mga simbolo.[7] Nakalista ito ng 26 mga simbolo kabilang ang nakaraang labing isang opisyal na pambansang simbolo.[7][8] Ang panukalang batas ay hindi pa isang batas na gagawing opisyal na mga simbolo dahil pa ito ay nakabinbin pa rin sa Komite ng Pagbabago ng House of Representatives 'on Revision Laws noong Pebrero 2014.[9]

Noong Pebrero 2016, inaprubahan ng House of Representative sa pangwakas na pagbasa ng House Bill 6366, na idineklara ang sinaunang bangka balangay bilang pambansang bangka ng Pilipinas.[23][24] Noong Abril 2018, inaprubahan ng House Committee on Basic Education and Culture ang House Bill 1022, na naglalayong ideklara ang baybayin, isang pre-Hispanic na sistema ng pagsulat na ginamit sa Pilipinas, bilang pambansang sistema ng pagsulat ng bansa.[25][26] Hanggang sa 2019, ang parehong batas ay hindi pa rin nalulutas habang ang pagsang-ayon ng Senado at ang isang pirma ng pangulo ay naghihintay.[20]

Ang mga Pilipino bilang pambansang simbolo

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Si Jose Rizal ay itinuturing na isa sa mga pambansang bayani ng Pilipinas ngunit ayon kay Ambeth Ocampo, walang makasaysayang Filipino personage ang idineklarang opisyal bilang isang Pambansang Bayani sa pamamagitan ng batas.

Ayon kay NHCP Section Chief Teodoro Atienza,[3] at Pilipinong istoryador na si Ambeth Ocampo,[4] walang opisyal na makasaysayang Pilipino na opisyal na nagpahayag ng pambansang bayani sa pamamagitan ng batas o utos ng ehekutibo.[27][28] Bagaman, mayroong mga batas at proklamasyon na pinarangalan ang mga bayani ng Pilipino. Sa Batas ng Rizal na pangunahin na na-sponsor ni Claro M. Recto at ipinatupad noong 1956, si Jose Rizal ay binanggit bilang isang pambansang bayani sa sugnod na "samantalang".[29] Bagaman, samantalang, "samantalang" sugnay ay gumana bilang isang pambungad o pagpapakilala at hindi ito bahagi ng mga probisyon.[30] Noong 15 Nobyembre 1995, ang Komite ng Teknikal ng Pambansang Bayani ng Komite, na nilikha sa pamamagitan ng Executive Order No. 5 ni dating Pangulong Fidel Ramos, inirerekumenda ang siyam na Pilipinong makasaysayang numero upang maging Pambansang Bayani : Jose Rizal, Andres Bonifacio, Emilio Aguinaldo, Apolinario Mabini, Marcelo H. del Pilar, Sultan Dipatuan Kudarat, Juan Luna, Melchora Aquino, at Gabriela Silang.[28] Walang ginawang aksyon para sa mga inirekumendang Pambansang Bayani[28] hanggang sa ito ay muling repasuhin sa isa sa mga paglilitis ng ika-14 na Kongreso noong 2009.

Noong 3 Agosto 2009, pagkaraan ng pagkamatay ni dating Pangulong Corazon Aquino, biyuda ni Benigno Aquino, Jr, ang mga panukalang batas ay isinampa na tumawag sa kanyang opisyal na pagkilala bilang isang pambansang bayani. Congresswoman Liwayway Vinzons-Chato ay nagsampa ng resolusyon sa bahay na nagpahayag na si Corazon Aquino ay isang pambansang bayani. Bagaman, isang linggo pagkatapos niyang isampa ang resolusyon, natanto niya na walang Pilipinong makasaysayang pigura na ipinahayag sa pamamagitan ng batas. Noong 10 Agosto 2009, binanggit niya sa kanyang pribilehiyong talumpati sa Kongreso ang siyam na bayani ng Pilipino na inirerekomenda ng National Heroes Committee noong 1995. Pagkatapos ay hinikayat niya ang Kongreso na pirmahan ang mga resolusyon na ipinahayag ang siyam na Pilipino na inirerekomenda ng National Heroes Committee kasama si Benigno Aquino, Jr. at Corazon Aquino bilang pambansang bayani. Naiugnay ni Congressman Salvador Escudero ang pagsasalita ni Vinzons-Chato at sinabi na ang mga bayani ay ginawa sa mga puso at isipan ng mga tao at hindi sa pamamagitan ng batas. Matapos ang interpellation, inilipat ito ng House of Representative na isangguni ang pribilehiyong pagsasalita ng Vinzons-Chato sa Committee of Basic Education at Culture.

Noong 2013, isinampa ng Bayan Muna Congressmen Neri Colmenares at Carlos Isagani Zarate ang House Bill 3431 na naglalayong ideklara si Andres Bonifacio bilang Pambansang Bayani dahil sa kanyang aktwal na pakikilahok sa Rebolusyong Pilipino laban sa Espanya. Ang isa pang panukala na isinampa ni Congressman Rene Relampagos mula sa Bohol noong Pebrero 2014 ay hinahangad na ideklara si Jose Rizal bilang nag-iisang pambansang bayani ng Pilipinas. Ayon sa panukalang batas, siya ay isang nasyonalista at kilala sa kanyang adbokasiyang reporma sa Pilipinas noong panahon ng kolonyal na Espanya.[7]

Ang mga Pilipinong iginawad na may ranggo o titulong Pambansang Artist ng Pilipinas ay hindi itinuturing na pambansang simbolo sapagkat ang pamagat ay ibinibigay bilang pagkilala sa mga natanggap ng kontribusyon sa mga sining at letra ng Pilipinas at hindi bilang isang simbolo na kumakatawan sa mga tradisyon at ideals at ipinapahiwatig ang mga prinsipyo ng soberanya at pambansang pagkakaisa.[6]

Sa kabila ng pagdeklara mula sa mga dalubhasa sa kasaysayan na walang taong makasaysayang ipinahayag bilang isang pambansang bayani, noong 2003, isang utos ng ehekutibo ni Pangulong Gloria Macapagal-Arroyo ang opisyal na idineklara si Beningno Aquino Jr bilang isa sa pambansang bayani ayon sa ulat ng balita sa The Philippine Star.[5] Ang pagkilala kay Rizal at Bonifactio bilang pambansang bayani ay itinuturing na ipinahiwatig dahil sa mga batas na nagpapahayag ng kanilang kabayanihan ayon sa NHCP.

Listahan ng mga pambansang simbolo

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Opisyal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Narito ang listahan ng mga pambansang simbolo na sumasaklaw sa labindalawa at hindi kasama ang pambansang bayani na ipinatupad sa batas ng Pilipinas.

Uri Simbolo Imahe Pinagtibay Batayang legal
Ipinahayag sa pamamagitan ng Batas Republika Bilang 8491 at ng Saligang Batas ng Pilipinas
Coat ng mga armas
Coat ng arm ng Pilipinas
Coat ng arm ng Pilipinas
Coat ng arm ng Pilipinas
 3 Hulyo 1946



(Na-Rofirmed 12 Pebrero 1998) 		Batas ng Komonwelt Blg 731



Na-reperensya ng Batas Republika Bilang 8491 [Note 1]
Mahusay na Selyo
Mahusay na Selyo ng Pilipinas
Mahusay na Selyo
Mahusay na Selyo
 12 Pebrero 1998 Batas Republika Bilang 8491, Kabanata V
Pambansang awit
Lupang Hinirang
Lupang Hinirang (Chosen Land)
May problema sa pakikinig ng file na ito? Maaaring tingnan ang tulong sa midya.
 Music : 12 June 1898



Lyrics : 26 May 1958



(Reaffirmed 12 February 1998) 		Music : Proklamasyon ni dating Presidente Emilio Aguinaldo



Lyrics : Departamento ng Edukasyon Administrative Order



Reaffirmed by Batas Republika Bilang 8491
Pambansang watawat
Watawat ng Pilipinas
12 June 1898



(Reaffirmed 12 February 1998) 		Proklamasyon ng dating Presidente Emilio Aguinaldo



Reaffirmed by Batas Republika Bilang 8491
Pambansang wika
Filipino
 Di-nailalapat 11 February 1987 Article XIV, Sec. 6 of the 1987
Pambansang motto
Pambansang motto ng Pilipinas
"Maka-Diyos, Maka-Tao, Makakalikasan, at Makabansa"



("For God, People, Nature, and Country")
 12 February 1998 Batas Republika Bilang 8491, Chapter III, Section 40
Naideklara sa pamamagitan ng mga executive orders at ng iba pang Batas Republika
Pambansang ibon
Philippine eagle



(Pithecophaga jefferyi)
4 July 1995 Proclamation No. 615
Pambansang bulaklak
Sampaguita



(Jasminum sambac)
1 February 1934 Executive Proclamation No. 652, issued by Governor General Frank Murphy
Pambansang hiyas
Philippine pearl



(Pinctada maxima)
15 October 1996[13] Proclamation No. 905
Pambansang sign language
Filipino Sign Language
 Di-nailalapat 30 October 2018 Batas Republika Bilang 11106
Pambansang laro at martial art
Arnis (Eskrima/Kali)
11 December 2009 Batas Republika Bilang 9850
Pambansang puno
Narra



(Pterocarpus indicus)
1 February 1934 Executive Proclamation No. 652

Hindi opisyal

[baguhin | baguhin ang wikitext]

Narito ang listahan ng mga pambansang simbolo na walang opisyal na katayuan.

Mula sa mga nabigo at iminungkahing mga batas

[baguhin | baguhin ang wikitext]
Ang kanin ay nilagyan ng adobong manok. Isinasaalang-alang ang Adobo bilang Pambansang Ulam.
Ang dyip ay isinasaalang-alang bilang Pambansang Sasakyan.
Ayon sa NHCP, si Andres Bonifacio ay ipinahihiwatig na isang pambansang bayani.
  • Ang mga sumusunod na indibidwal ay inirerekomenda ng Technical Committee ng National Bayani Committee bilang pambansang bayani:
  • Noong Agosto 2009, isang panukalang batas na nanawagan para sa opisyal na pagkilala sa Corazon Aquino bilang isang pambansang bayani. Noong 2003, si Benigno Aquino Jr., ay opisyal na idineklara bilang isa sa pambansang bayani ni Pangulong Gloria Arroyo sa pamamagitan ng isang executive order ayon sa ulat ng balita sa The Philippine Star.[5]
  • Waling-waling bilang pambansang bulaklak; naipasa ng Kongreso noong 2013 ngunit hindi pinagtibay ni Pangulong Benigno Aquino III.[18][22]
  • Noong 2013, ang House Bill 3431 ay isinampa na idineklara si Andres Bonifacio bilang pambansang bayani.
  • Ang mga sumusunod ay iminungkahi bilang pambansang simbolo tulad ng bawat House Bill 3926 ni Congressman Rene Relampagos.[7] (Kasama rin sa panukalang batas ang pagkatapos ng labing isang opisyal na simbolo, na wala sa sumusunod na listahan.)[7]
  • Inaprubahan ng Kamara sa Kinatawan sa ikatlo at pangwakas na pagbasa ng House Bill 6366, na nagpapahayag ng balangay bilang pambansang bangka.[23]
  • Inaprubahan ng House of Representative ang House Bill 1022, na idineklara ang baybayin bilang pambansang sistema ng pagsulat.

Mula sa iba't ibang mga sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]


Mga Tala

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. 1 Ang paglalarawan ng amerikana ng arm ng armas ay matatagpuan sa ilalim ng seksyon 14 ng Executive Order No. 292 (Book I / Kabanata 4), na kilala rin bilang Administrative Code of 1987.

Sanggunian

[baguhin | baguhin ang wikitext]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 "Republic Act No. 8491 of the Philippines". Official Gazette of the Philippine Government. Philippine government. Inarkibo mula sa orihinal noong 17 Disyembre 2020. Nakuha noong 11 September 2018.
  2. ↑ 2.0 2.1 "THE 1987 CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF THE PHILIPPINES – ARTICLE XIV". Official Gazette of the Republic of the Philippines. Government of the Republic of the Philippines. Inarkibo mula sa orihinal noong 3 Abril 2016. Nakuha noong 26 March 2016.
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 "'Rizal is not our official national hero' and other facts about PHL's national symbols". GMA News Online. 24 April 2012. Nakuha noong 25 September 2019.
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 https://web.archive.org/web/20120215205542/http://opinion.inquirer.net/inquireropinion/columns/view/20090303-192135/What-is-Philippine-or-national
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 https://www.philstar.com/headlines/2003/11/28/229549/ninoy-officially-national-hero
  6. ↑ 6.0 6.1 "Briefer on the Order of National Artists". Official Gazette of the Republic of the Philippines. Government of the Republic of the Philippines. Inarkibo mula sa orihinal noong 4 Marso 2013. Nakuha noong 20 February 2013.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 "House Bill No. 3926 - Philippine National Symbols Act of 2014" (PDF). Philippine House of Representatives. Government of the Republic of the Philippines. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 2 Hulyo 2014. Nakuha noong 1 Abril 2014.
  8. ↑ 8.0 8.1 Bacani, Louis (28 February 2014). "House bill officially declares adobo as national food". The Philippine Star. Philippines: Philstar Daily Inc. Nakuha noong 1 April 2014.
  9. ↑ 9.0 9.1 Calonzo, Andreo (28 February 2014). "House bill wants adobo as national food, jeepney as national vehicle". GMA News Online (sa wikang Ingles). Nakuha noong 18 September 2019.
  10. ↑ "Philippine Fast Facts, National Flower: Sampaguita". National Commission for Culture and the Arts. Inarkibo mula sa orihinal noong 15 September 2008. Nakuha noong 3 March 2009.
  11. ↑ "Philippine Fast Facts, National Tree: Narra". National Commission for Culture and the Arts. Inarkibo mula sa orihinal noong 15 September 2008. Nakuha noong 10 March 2009.
  12. ↑ "Philippine Fast Facts, National Bird: Philippine Eagle". National Commission for Culture and the Arts. Inarkibo mula sa orihinal noong 15 September 2008. Nakuha noong 10 March 2009.
  13. ↑ 13.0 13.1 "Philippine Fast Facts, National Gem: Philippine Pearl". National Commission for Culture and the Arts. Inarkibo mula sa orihinal noong 20 August 2010. Nakuha noong 20 February 2013.
  14. ↑ Lizares, George (20 December 2009). "Arnis now a national sport". inquirer.net. Philippine Daily Inquirer. Inarkibo mula sa orihinal noong 9 September 2015. Nakuha noong 13 January 2010.
  15. ↑ Kabiling, Genalyn (13 November 2018). "Filipino Sign Language declared as nat'l sign language of Filipino deaf". Manila Bulletin (sa wikang Ingles). Inarkibo mula sa orihinal noong 20 Nobiyembre 2018. Nakuha noong 18 January 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (tulong)
  16. ↑ "Republic Act No. 11106 | GOVPH". Official Gazette of the Republic of the Philippines (sa wikang Ingles). Government of the Republic of the Philippines. 12 November 2018. Inarkibo mula sa orihinal noong 13 Nobiyembre 2018. Nakuha noong 18 January 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (tulong)
  17. ↑ "Senate passes bill declaring Waling-waling nat'l flower alongside Sampaguita". Philippine Daily Inquirer. 4 February 2013. Nakuha noong 5 February 2013.
  18. ↑ 18.0 18.1 Christina Mendez (30 January 2013). "Waling-waling soon a national flower". Philippine Star. Nakuha noong 5 February 2013.
  19. ↑ "From the BIS Online Query of the Philippine Congress". Philippine Congress. Inarkibo mula sa orihinal noong 18 Mayo 2013. Nakuha noong 5 Pebrero 2013.
  20. ↑ 20.0 20.1 "Legislative Process". Official Website of the Senate of the Philippines. Philippine government.
  21. ↑ Calonzo, Andreo (4 June 2013). "For PNoy, 66 bills not good enough to become laws". GMA News. Philippines: GMA Network. Nakuha noong 1 April 2014.
  22. ↑ 22.0 22.1 "Veto Message of President Aquino on House Bill No. 5655". Official Gazette of the Philippines. Philippine Government. 26 March 2013. Inarkibo mula sa orihinal noong 7 Nobiyembre 2021. Nakuha noong 25 September 2019. {{cite web}}: Check date values in: |archive-date= (tulong)
  23. ↑ 23.0 23.1 "'Balangay' to be declared national boat". The Philippine Star. 2 February 2016. Nakuha noong 25 September 2019.
  24. ↑ Rosario, Ben; Quismorio, Ellson (1 March 2014). "Bill pushes declaration of National Symbols". Manila Bulletin. Nakuha noong 4 February 2016.
  25. ↑ "House committee approves Baybayin as national writing system". ABS CBN News. April 23, 2018. Nakuha noong April 25, 2018.
  26. ↑ "House committee OKs Baybayin as national writing system; netizens disapprove". CNN Philippines. April 24, 2018. Inarkibo mula sa orihinal noong April 17, 2020. Nakuha noong April 24, 2018.
  27. ↑ "Philippine Fast Facts". gov.ph. National Commission for Culture and the Arts. Inarkibo mula sa orihinal noong 6 December 2008. Nakuha noong 3 March 2009.
  28. ↑ 28.0 28.1 28.2 "Selection and Proclamation of National Heroes and Laws Honoring Filipino Historical Figures". National Commission for Culture and the Arts. Inarkibo mula sa orihinal noong 18 April 2015. Nakuha noong 10 March 2009.
  29. ↑ "Republic Act No. 1425". Official Gazette of the Republic of the Philippines. Government of the Republic of the Philippines. Inarkibo mula sa orihinal noong 24 Hunyo 2012. Nakuha noong 20 February 2013.
  30. ↑ "The "whereas" clause". TransLegal. 23 November 2009. Inarkibo mula sa orihinal noong 25 September 2019. Nakuha noong 26 March 2016.