1821 İstanbul katliamı

1821 İstanbul katliamı, Yunan İsyanı'nın (1821-1829) patlak vermesine misilleme olarak Osmanlı İmparatorluğu yetkilileri tarafından İstanbul'daki Rum toplumuna karşı düzenlenmiştir. Yunan ayaklanmasının ilk haberleri Osmanlı başkentine ulaşır ulaşmaz, toplu infazlar, pogrom tipi saldırılar,[1] kiliselerin yıkılması ve şehrin Rum nüfusunun mallarının yağmalanması meydana geldi.[2][2] Olaylar, Ekümenik Patrik 5.Gregorios'un asılması ve Tercüman Konstantinos Moruzi'nin başının kesilmesiyle sonuçlandı.

Arka plan

[değiştir | kaynağı değiştir]
Osmanlı dini fanatikleri ve Yeniçeriler tarafından İstanbul'da Rum mahallesinde işlenen vahşet, Nisan 1821

Mart 1821'in başlarında Aleksandros Ypsilantis Prut nehrini geçerek Boğdan'a yürüdü ve bu olay Yunan İsyanı'nın başlangıcı oldu.[3] Sadrazam, Tuna Prensliklerinde,[4] özellikle de Yaş ve Galaç'da Türklerin Rumlar tarafından katledildiğine dair söylentiler üzerine,[5] İstanbul'daki yedi Rum piskoposun tutuklanmasını emretti. Ayrıca, 2 Nisan akşamı Güney Yunanistan'daki Yunan İsyanı'nın ilk haberleri İstanbul'a ulaştı.[6]

Başta Ekümenik Patrik 5.Gregorios ve Tercüman Konstantinos Mourouzis olmak üzere Rum cemaatinin önde gelen şahsiyetleri Sultan 2. Mahmud tarafından isyandan haberdar olmakla suçlanmış, ancak her ikisi de suçsuz olduklarını savunmuşlardır.

Ekümenik Patrik, Osmanlı makamları tarafından isyancıları aforoz etmeye zorlandı ve bunu 15 Nisan 1821'de Dallar Bayramı'nda yaptı. İsyancılarla bir ilgisi olmamasına rağmen, Osmanlı yetkilileri, Osmanlı İmparatorluğu'nun Ortodoks nüfusunun temsilcisi olarak ayaklanmayı önleyemediği için onu yine de vatana ihanetten suçlu buldular.[7]

Patrik ve Tercüman'ın idamları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Patrik kendisini isyancıları aforoz etmek zorunda bulsa da, Osmanlı yöneticilerini yatıştırmayı başaramadı.[8] Daha sonra, aforozla aynı gün, Sultan, Tercüman Konstantinos Mourouzis'in idam edilmesini emretti. Reîsü'l-küttâb'ın evinde tutuklandı ve cesedi halka teşhir edilirken başı kesildi.[9] Dahası, kardeşi ve Fenerli ailelerinin diğer önde gelen üyeleri de idam edildi,[10] ancak aslında sadece birkaç Fenerli'nin isyancılarla bağlantısı vardı.[11]

Ortodoks Patriği'nin Sultan'a bağlılığını bildirme çabalarına rağmen, Sultan ikna olmamıştır.[9] Aforozdan bir hafta sonra, 22 Nisan 1821 Paskalya günü, ayin sırasında Osmanlı askerleri tarafından yakalanır ve Patrikhanenin merkez kapısında asılır.[12][13] Böylece, isyanla hiçbir ilgisi olmamasına rağmen, bir intikam eylemi olarak ölümü emredilmiştir.[14] Cesedi üç gün boyunca kapıda asılı kaldı ve daha sonra Yahudi bir kalabalığa teslim edilerek (o dönemde İstanbul'daki Rum ve Yahudi cemaatleri arasında düşmanlık vardı) Haliç'e atılmadan önce sokaklarda sürüklendi.[15][16] Ceset sonunda bir Rus gemisinin Yunan mürettebatı tarafından alınarak Odessa'ya getirildi ve elli yıl sonra Yunanistan'a götürülerek ölümünün yüzüncü yıldönümünde 5.Gregorios Yunan Ortodoks Kilisesi tarafından resmen aziz ilan edildi.[16] Gregorios'un idamı Yunanistan ve Avrupa'nın geri kalanında öfkeye neden oldu ve Avrupa'da isyancılara yönelik sempati ve desteğin artmasına yol açtı.[16] Asıldığı kapı bugüne kadar kapalı kalmıştır.

Katliamların yayılması (Nisan-Temmuz 1821)

[değiştir | kaynağı değiştir]
"Gazette de Lausanne"ın 13 Kasım 1821 tarihli sayısında yayınlanan, 1821 yılında İstanbul'da Rumların katledilmesi ve köleleştirilmesi ile ilgili haberler. Yazışmalar 16 Ekim 1821 tarihinde Odessa'dan yapılmıştır.[17]

5.Gregorios'un asıldığı gün, Osmanlı yönetiminde üst düzey görevlerde bulunan üç piskopos ve onlarca Rum, Osmanlı başkentinin çeşitli yerlerinde hızla idam edildi.[15] Bunlar arasında metropolit piskoposlar, Efesli Dionysios, Nikomedya'lı Athanasios, Derkoi'li Gregory ve Anchialos'lu Eugenios da vardı.[13]

Dahası, Patriğin idamı, takip eden haftalarda İstanbul'da yaşayan Rumlara karşı bir terör saltanatının sinyallerini verirken, fanatik Müslümanlar da Osmanlı İmparatorluğu'nun dört bir yanındaki Rum topluluklarına saldırmaya teşvik edildi.[18] Böylece, aralarında yeniçerilerin'de bulunduğu fanatik Türk grupları şehrin sokaklarında ve civardaki köylerde dolaşmaya başladı. Rum kiliselerini ve mülklerini yağmalayarak geniş çaplı bir pogrom başlattılar.[19] Yaklaşık 14 Hristiyan kilisesi ağır hasar görmüş, bazıları ise tamamen yıkılmıştır. Patrikhane kompleksi de hedeflerden biri haline geldi. Yeni seçilen Patrik 2.Eugenius, çatıya kaçarak son anda kendini kurtardı.[20] Bu dönemde, Osmanlı yetkilileri İstanbul'un her yerinden devlet hizmetinde, Ortodoks Kilisesi'nde ya da önde gelen ailelerin üyesi olan önde gelen Rumları aramış ve onları asarak ya da başlarını keserek öldürmüştür.[21] Ayrıca şehirdeki birkaç yüz Rum tüccar da katledildi.[22][23]

Mayıs 1821'e gelindiğinde, yerel Rumlara yönelik kısıtlamalar artarken, kiliselere yönelik saldırılar da devam etti.[16] Patrik Eugenius 24 Mayıs'ta Osmanlı yetkililerine bir muhtıra sunarak, tüm ulusun değil sadece birkaç Rum'un isyan ettiğini iddia ederek, Rum halkına ve kilisesine karşı merhametli olmaları için yalvardı.[16] Eugenius'da Gregorios'un isyancılara yönelik aforozunu tekrarladı. Bununla birlikte, Rumların halka açık infazları İstanbul'da hâlâ günlük bir olaydı. 15 Haziran'da beş başpiskopos ve üç piskopos idam edildi. Ayrıca Temmuz ayı başında yetmiş kişi aynı kaderi paylaştı.[21] Ayrıca 450 esnaf ve tüccar toplanarak madenlerde çalışmaya gönderilmiştir.[21]

Osmanlı İmparatorluğu'nun diğer bölgelerinde Yunan karşıtı katliamlar (Mayıs-Temmuz 1821)

[değiştir | kaynağı değiştir]

Aynı durum, Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli Rum nüfusuna sahip diğer büyük şehirlerine de yayıldı. Edirne'de, 3 Mayıs'ta, eski Patrik 6. Kirillos,[13] dokuz rahip ve yirmi tüccar yerel katedralin önünde asıldı. Sosyal statüsü daha düşük olan diğer Rumlar idam edildi, sürgüne gönderildi ya da hapsedildi.[21]

İzmir'de, Yunanistan'daki isyancılara karşı harekete geçmek üzere emir bekleyen çok sayıda Osmanlı birliği konuşlanmıştı. Şehre girdiler ve yerel Türklerle birlikte şehrin Hristiyan nüfusuna karşı yüzlerce kişinin ölümüyle sonuçlanan genel bir katliam başlattılar.[16] Ağırlıklı olarak Rumların yaşadığı Ayvalık'taki bir başka katliam sırasında, halkın isyan edip Yunanistan'daki isyana katılmasından korkulduğu için kasaba yerle bir edildi.[24] Ayvalık katliamları sonucunda yüzlerce Rum öldürülmüş ve hayatta kalanların çoğu köle olarak satılmıştır.[16]

Bu aylarda Yunan nüfusuna yönelik benzer katliamlar Ege'deki İstanköy ve Rodos adalarında da meydana gelmiştir. Kıbrıs'taki Rum nüfusun bir kısmı da katledilmiştir. Kurbanlar arasında başpiskopos Kiprianos'un yanı sıra beş yerel piskopos daha vardı.[25]

Sonrası

[değiştir | kaynağı değiştir]

İngiliz ve Rus Büyükelçileri, Patriğin idam edilmesine tepki olarak Osmanlı İmparatorluğu'na güçlü protestolarda bulundular.[26] Özellikle Rus Büyükelçisi Baron Stroganov, Ortodoks Hristiyanlara yönelik bu tür muameleyi protesto ederken, Patriğin ölümünden sonra protestosu doruğa ulaştı.[27] Temmuz 1821'de Stroganov, Yunanlılara yönelik katliamların devam etmesi halinde, bunun Babıali tarafından tüm Hristiyan devletlere karşı bir savaş eylemi olacağını ilan etti.[28] Başta Rusya olmak üzere Avrupa ülkelerindeki kamuoyu da bu durumdan etkilenmiştir.[29]

Miras

[değiştir | kaynağı değiştir]

İstanbul'daki olaylar, ayaklanmanın tüm hızıyla sürdüğü bölgelerdeki Türk topluluklarına yönelik katliamları tetikleyen nedenlerden biriydi.[24] Öte yandan, Ekümenik Patriğin 1453 yılında güvence altına alınan yargı yetkisinin bir kısmı iptal edilmiştir.[10] Patrikhane o zamana kadar Osmanlı İmparatorluğu tarafından İmparatorluktaki Ortodoks cemaatlerinin tek temsilcisi olarak yetkilendirilmişti. Ortodoks Patriği, Rum Ortodoks milletinin lideri olmanın yanı sıra, cemaatinin yasal, idari ve eğitim haklarından da sorumluydu.[14] Patrikhane, 1821 yılında şehirde meydana gelen vahşetten sonra bir daha toparlanamadı.[10]

Motivasyon

[değiştir | kaynağı değiştir]

Katliamlar, Yunanistan'ın güneyinde patlak veren Yunan İsyanı'na bir tepki olarak Osmanlı yetkilileri tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu eylemlerin kurbanlarının isyanla neredeyse hiç ilgisi olmadığı gibi, Osmanlı tarafı da idam edilen kişilerin herhangi bir şekilde olayla ilgisi olduğunu kanıtlamak için ciddi bir soruşturma yürütmedi.[21]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Moltke, Helmuth (1984). Unter dem Halbmond: Erlebnisse in der alten Türkei 1835-1839. Thienemann Edition Erdmann. s. 17. ISBN 9783522603102. 6 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2024. 
  2. ^ a b Seewald, Berthold (1994). Karl Wilhelm v. Heideck: ein bayerischer General im befreiten Griechenland (1826-1835). Oldenbourg Verlag. s. 40. ISBN 9783486560589. [ölü/kırık bağlantı]
  3. ^ Schröder Felix, Bernath Mathias (1979). Biographisches Lexikon zur Geschichte Südosteuropas. München: Oldenburg. s. 72. ISBN 9783486489910. 
  4. ^ Gábor Ágoston, Bruce Alan Masters (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. s. 240. ISBN 9781438110257. 
  5. ^ History of the Balkans, Barbara Jelavich, page 212, 1983
  6. ^ Frazee, 1969: 27
  7. ^ Weithmann, Michael W. (1994). Griechenland : vom Frühmittelalter bis zur Gegenwart. Regensburg: Pustet. s. 167. ISBN 9783791714257. 
  8. ^ Binns, John (2002). An introduction to the Christian Orthodox churches. 1. publ. Cambridge, UK: Cambridge University Press. s. 12. ISBN 9780521667388. 
  9. ^ a b Frazee, 1969: 29
  10. ^ a b c Runciman, 1985: 405-406
  11. ^ Frazee, 1969: 28
  12. ^ Binns, John (4 Temmuz 2002). An Introduction to the Christian Orthodox Churches. Cambridge University Press. ss. 12-13. ISBN 9780521667388. 
  13. ^ a b c Angold, Michael (2006). The Cambridge history of Christianity. 1. publ. Cambridge: Cambridge Univ. Press. s. 230. ISBN 9780521811132. 
  14. ^ a b Weithmann, Michael W. (1994). Griechenland : vom Frühmittelalter bis zur Gegenwart. Regensburg: Pustet. s. 167. ISBN 9783791714257. 
  15. ^ a b Clair, William St. (2008). That Greece might still be free. New ed., rev., corr., and with additional ill. and updated bibliography. Cambridge: Open Book Publ. s. 3. ISBN 9781906924003. massacred+1821+constantinople+greeks. 
  16. ^ a b c d e f g Richard Clogg (20 Haziran 2002). A Concise History of GreeceÜcretsiz kayıt gerekli. Cambridge University Press. s. 36. ISBN 978-0-521-00479-4. Erişim tarihi: 4 Mart 2013.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: ":0" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  17. ^ Gazette de Lausanne, digital archive available online[ölü/kırık bağlantı]
  18. ^ editor, Alexander Mikaberidze (31 Temmuz 2011). Conflict and Conquest in the Islamic World a Historical Encyclopedia. Santa Barbara: ABC-CLIO. s. 349. ISBN 9781598843378. 
  19. ^ Arndt, Helmuth v. Moltke ; herausgegeben von Helmut (1984). Unter dem Halbmond : Erlebnisse in der alten Türkei 1835-1839. 3. Aufl. Stuttgart: Thienimann. s. 17. ISBN 9783522603102. 
  20. ^ Frazee, 1969: 33
  21. ^ a b c d e Clair, 2008: 4
  22. ^ Kossok, Manfred (1989). In tyrannos : Revolutionen der Weltgeschichte : von den Hussiten bis zur Commune. 1. Aufl. [Leipzig]: Edition Leipzig. s. 7240. ISBN 9783361002067. 
  23. ^ Eichheim, Hubert (2006). Griechenland. Orig.-Ausg., 2., aktualisierte und erg. Aufl. München: Beck. s. 116. ISBN 9783406398773. 
  24. ^ a b Clair, 2008: 5
  25. ^ Clair, 2008: 5
  26. ^ Frazee, 1969: 32
  27. ^ Frazee, 1969: 36
  28. ^ Webster, Daniel (2006). Great speeches. Teddington, U.K.: Echo Library. s. 54. ISBN 9781846375798. 
  29. ^ Cycon, Dieter (1991). Die glücklichen Jahre : Deutschland und Russland. Herford: Busse Seewald. s. 373. ISBN 9783512030376. 


Kaynaklar

[değiştir | kaynağı değiştir]