Phan Quang Đông

Phan Quang Đông tên thật là Phan Quang Tùng (1928^[1]-1964) là chỉ huy trưởng Trung tâm Kiểm Thính Huế (thực chất là cơ quan tình báo của chính quyền Ngô Đình Diệm hoạt động phía bắc vĩ tuyến 17). Sau cuộc đảo chính năm 1963, ông bị kết án tử hình.

Hoạt động

Phan Quang Đông nguyên quán tại thôn Lệ Định, Sơn Tiến, Hương Sơn, Hà Tĩnh. Từ 1939 đến 1944, học sinh trường Saint Baptiste de la Salle Nha Trang. Năm 1944-45, học trường Chính Hóa, Vinh.

Sau Cách mạng tháng 8, gia nhập giải phóng quân, đến năm 1946, giải ngũ vì lý do sức khỏe. Từ 9/1946 đến 1950, tiếp tục học tại trường Huỳnh Thúc Kháng, Hà Tĩnh.

Từ 1950 đến 1953, dạy học tại trường Tư Thục Công giáo Thiên Khải đường Nghệ Ạn.

Từ 04/1954 đến tháng 09/1954 học trường sinh viên Sĩ quan Thủ Đức của Quốc gia Việt Nam rồi đào ngũ.

Tháng 2/1955 vào làm việc cho Sở nghiên cứu Chính trị Quốc gia Việt Nam của Bác sĩ Trần Kim Tuyến, sau đó đi học khóa tình báo tại Philippines. Từ 03/1956 đến 10/1956 làm Trưởng ban Phỏng vấn di cư vượt tuyến tại Quảng Trị.

Từ 10/1956 đến 7/1957, tổ chức tình báo tìm hiểu hoạt động Bắc Việt báo cáo cho Sở Nghiên cứu Chính trị Xã hội ở tại Thủ đô Sài Gòn của Việt Nam Cộng hòa.

Từ 07/1957, tổ chức người vượt tuyến để lấy tin tức Bắc Việt. Tháng 05/1961, xây dựng và chỉ huy Trung tâm Kiểm Thính Huế có nhiệm vụ theo dõi việc chuyển quân và các hoạt động quân sự của quân Bắc Việt tại Lào và miền Nam.

Bị kết án

Ngày 1 tháng 11 năm 1963, một nhóm tướng tá quân đội làm đảo chính và hạ sát Ngô Đình Diệm, Ngô Đình Nhu. Phan Quang Đông cho hủy toàn bộ hồ sơ, tài liệu, danh sách nhân viên và máy móc truyền tin liên lạc ngoài Bắc nhằm bảo mật và bảo vệ sinh mạng cho nhân viên, những điệp viên đang hoạt động và đang kẹt lại tại miền Bắc.^[2] Ngày 30 tháng 1 năm 1964, tướng Nguyễn Khánh và Trần Thiện Khiêm lại làm một cuộc đảo chính và bắt giam các tướng Trần Văn Đôn, Lê Văn Kim, Tôn Thất Đính, Mai Hữu Xuân và thành lập Tòa án quân sự đặc biệt đem Phan Quang Đông và Ngô Đình Cẩn ra xét xử. Phiên tòa xử Phan Quang Đông diễn ra 3 ngày tại Huế. Phan Quang Đông bị kết tội làm mật vụ cho chính quyền Ngô Đình Diệm, đàn áp, thủ tiêu, bắt giam và hành hạ dã man, tàn bạo những người đối lập. Ngày 28 tháng 3 năm 1964, Phan Quang Đông bị kết án tử hình và bị tịch thu toàn bộ tài sản. Ngày 9 tháng 5, Phan Quang Đông bị xử bắn tại sân vận động Tự Do tức sân Bảo Long ở Huế. Buổi tử hình ông diễn ra rất ghê rợn. Vợ ông khi ấy đang mang thai và sắp sinh, đã ngất lịm ngay tại pháp trường khi chứng kiến cảnh chồng bị trói vào cọc.