Sưa

Bài này viết về một loài thực vật mang tên Sưa. Đối với loài thực vật khác cùng tên Sưa, xem Dalbergia boniana.

Sưa
Tình trạng bảo tồn
Sắp nguy cấp  (IUCN 2.3)[1]
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Plantae
(không phân hạng)	Angiospermae
(không phân hạng)	Eudicots
(không phân hạng)	Rosids
Bộ (ordo)	Fabales
Họ (familia)	Fabaceae
Phân họ (subfamilia)	Faboideae
Tông (tribus)	Dalbergieae
Chi (genus)	Dalbergia
Loài (species)	D. tonkinensis
Danh pháp hai phần
Dalbergia tonkinensis Prain

Hoa sưa

Hoa sưa

Hoa sưa

Sưa^[2][3] hay còn gọi trắc thối (danh pháp khoa học Dalbergia tonkinensis Prain), là một loài cây thân gỗ thuộc họ Đậu (Fabaceae) được Prain mô tả khoa học lần đầu năm 1901.^[4] Loài này từng có thời gian được xếp làm thứ thực vật của loài Dalbergia rimosa (trắc dây).^[3]

Đặc điểm sinh học

Là cây gỗ nhỡ, rụng lá theo mùa, cao từ 6-12m (cũng có thể cao tới 15m), sinh trưởng trung bình. Thân cây dạng hợp trục, dáng phân tán. Vỏ thân cây màu vàng nâu hay xám, nứt dọc. Cành non màu xanh, có lông mịn thưa. Lá mọc cách, cấu tạo lá dạng kép lông chim lẻ, mỗi là kép có từ 9-17 lá chét đính so-le trên cuống chính. Lá chét hình xoan thuôn, đầu nhọn hoặc có mũi ngọn, đuôi tròn, mặt dưới phiến lá thường có màu tái trắng. Kích thước lá chét dài từ 6–9 cm, rộng từ 3–5 cm, lá ché đính ở đầu cuống kép thường có kích thước lớn hơn các lá còn lại. Cuống chính và các cuống lá chét không lông, phiên lá chét không lông. Có lá kèm nhỏ không lông, sớm rụng.

Hoa mọc ra từ nách lá, thường xuất hiện trước khi lá mọc đầy đủ. Hoa tự tán gồm nhiều bông màu trắng, có kích thước 7-9mm, mùi thơm nhẹ. Mùa hoa vào tháng 2-3. Quả dạng đậu hình trứng thuôn dài, dài 5–7,5 cm, rộng khoảng 2-2,5 cm. Quả chứa 1-2 hạt, mỗi hạt có đường kính khoảng 8-9mm, hình thận dẹp. Quả khi chín không tự nứt.

Sinh thái

Là cây ưa sáng, ưa đất sâu, dày, độ ẩm cao. Phân bố ở đai độ cao tuyệt đối dưới 500m. Trong tự nhiên tìm thấy trong rừng mưa nhiệt đới và rừng mưa nhiệt đới gió mùa. Chủ yếu phân bổ ở Việt Nam và được tìm thấy rải rác tại Hải Nam, Trung Quốc (tại đây gọi nó là 越南黄檀 - Hoàng (huỳnh) đàn Việt Nam).

Sử dụng

Sưa có tán thưa, hoa trắng và thơm, có thể được trồng làm cây cảnh quan đường phố.^[2]

Gỗ Sưa cho mùi thơm quyến rũ thoảng nhẹ kiểu hương trầm. Khi đốt tàn có màu trắng đục, mùi khó chịu nên được gọi là Trắc thối. Gỗ Sưa chỉ dùng phần gỗ lõi cho giá trị kinh tế cao hơn phần gỗ giác. Gỗ sưa thớ mịn, vân thớ gỗ đẹp. Thời phong kiến vua chúa dùng gỗ trắc thối để đóng đồ nội thất cao cấp trong cung đình vì nó vừa là hương liệu vừa là dược liệu. Từ những năm 90 của thế kỉ XX, giá trị thương phẩm của gỗ Sưa trên thế giới tăng đột biến do nhiều người Trung Quốc đổ xô săn lùng gỗ Sưa để đóng quan tài hoặc ướp xác như các vị hoàng đế Trung Quốc trước đây. Người ta cho là quan tài đóng bằng gỗ trắc thối có khả năng giữ được xác lâu, không bị phân hủy.

Tình trạng

Hiện nay, nó là loài đang bị đe dọa do mất môi trường sống. Tại Việt Nam chính phủ xếp vào nhóm cây cần bảo vệ nghiêm ngặt, cho phép trồng khoanh nuôi.

Xem thêm

• Thàn mát
• Trắc dây

Chú thích

1. Ban, N.T. (1998). “Dalbergia tonkinensis”. Sách đỏ IUCN về các loài bị đe dọa. 1998: e.T32819A9732061. doi:10.2305/IUCN.UK.1998.RLTS.T32819A9732061.en. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2021.
2. ^ Trang 288, Thực vật rừng - Giáo trình Đại học Lâm nghiệp Việt Nam; Lê Mộng Chân - Lê Thị Huyên; Nhà xuất bản Nông nghiệp - 2000.
3. ^ Mục loài 3527, Cây cỏ Việt Nam; Phạm Hoàng Hộ; Nhà xuất bản Trẻ - 2000.
4. Flora of China @ efloras.org. “Dalbergia tonkinensis”. Truy cập ngày 15 tháng 4 năm 2016.

Liên kết ngoài

• Ban, N.T. (1998). “Dalbergia tonkinensis”. Sách đỏ IUCN về các loài bị đe dọa. 1998: e.T32819A9732061. doi:10.2305/IUCN.UK.1998.RLTS.T32819A9732061.en. Truy cập ngày 21 tháng 12 năm 2021.
• Sưa trên Sách đỏ Việt Nam^{[liên kết hỏng]} và ảnh^{[liên kết hỏng]}
• Sưa trên trang Sinh vật rừng VN
• Bài "Bùng phát nạn khai thác gỗ trắc thối" Lưu trữ 2007-09-12 tại Wayback Machine trên báo Lao động.
• Mùa hoa sưa Hà Nội
• Sưa tại trang Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học quốc gia Hoa Kỳ (NCBI).
• Dalbergia (TSN 26593) tại Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (ITIS).
• Sưa tại Encyclopedia of Life
• Prain (1998). “Dalbergia tonkinensis”. Sách Đỏ IUCN các loài bị đe dọa. Phiên bản 2016-2. Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế.