Tổ chức Hợp tác Thượng Hải

上海合作组织 Шанхайская организация сотрудничества
Tên bản ngữ 上海合作组织 Шанхайская организация сотрудничества Tổ chức Hợp tác Thượng Hải - SCO
Logo
Tổng quan
Ban thư ký RATS	Bắc Kinh, Trung Quốc Tashkent, Uzbekistan
Các ngôn ngữ làm việc	tiếng Nga, tiếng Trung Quốc
Chính trị
Lãnh đạo
• Tổng thư ký	Trương Minh
Thành lập	15 tháng 6 năm 2001
Thành viên	6 nước thành viên 4 nước quan sát viên
Thông tin khác
Trang web http://www.sectsco.org/

Tổ chức Hợp tác Thượng Hải - SCO (tiếng Trung: 上海合作组织, 上合组织, Hán-Việt: Thượng Hải Hợp tác Tổ chức, Thượng Hợp tổ chức, tiếng Nga: Шанхайская организация сотрудничества, viết tắt là ШОС, tiếng anh: Shanghai Cooperation Organization SCО) là một tổ chức liên chính phủ về chính trị, kinh tế và an ninh Á -Âu, được thành lập năm 2001 bởi lãnh đạo các quốc gia: Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan và Uzbekistan. Về phạm vi địa lý và dân số, đây là tổ chức khu vực lớn nhất thế giới, chiếm khoảng 60% diện tích lục địa Á-Âu, 40% dân số thế giới và hơn 30% GDP toàn cầu.^[1]

SCO là tổ chức kế thừa của Thượng Hải năm, một thỏa thuận an ninh lẫn nhau được thành lập vào năm 1996 giữa Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Nga và Tajikistan. Vào ngày 15 tháng 6 năm 2001, các nhà lãnh đạo của các quốc gia này và Uzbekistan đã gặp nhau tại Thượng Hải để công bố một tổ chức mới với hợp tác chính trị và kinh tế sâu sắc hơn; Điều lệ SCO đã được ký kết vào ngày 7 tháng 7 năm 2002 và có hiệu lực vào ngày 19 tháng 9 năm 2003. Tư cách thành viên của nó đã mở rộng cho thêm 3 quốc gia, với Ấn Độ và Pakistan tham gia vào ngày 9 tháng 6 năm 2017 và Iran tham gia vào ngày 15 tháng 9 năm 2022. Một số quốc gia được thỏa thuận có quyền quan sát hoặc là đối tác đối thoại.

SCO được quản lý bởi những người đứng đầu Hội đồng Nhà nước (HSC), cơ quan ra quyết định tối cao của nó, gặp nhau mỗi năm một lần.

Tên chính thức

Tên làm việc chính thức Tổ chức Hợp tác Thượng Hải là bằng tiếng Trung và tiếng Nga. Do đó, các tên chính thức của tổ chức này bằng hai thứ tiếng, tên viết tắt trong dấu ngoặc đơn.

Tiếng Trung Quốc:

• Tiếng Hoa giản thể: 上海合作组织 [nghe^ⓘ] (上合组织)
• Bính âm: Shànghǎi Hézuò Zǔzhī (Shàng Hé Zǔzhī)
• Kirin hóa: Шанхай Хэцзо Цзучжи (Шанхэ Цзучжи)

Tiếng Nga:

• Tiếng Nga viết bằng chữ Kirin: Шанхайская организация сотрудничества (ШОС)
• Latinh hóa: Shankhayskaya organizatsiya sotrudnichestva (ShOS)

Tiếng Anh: Shanghai Cooperation Organization (SCО)

Quá trình hình thành và phát triển

SCO được hình thành theo sáng kiến của Bắc Kinh với nhiệm vụ ban đầu là giải quyết những vấn đề biên giới giữa Trung Quốc với các nước láng giềng thuộc Liên Xô (cũ) gồm Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan. Chính thức được thành lập sau khi kết nạp thêm Uzbekistan, SCO có thêm nhiệm vụ mới là chống ma túy, chủ nghĩa khủng bố và ly khai trong khu vực. Vào năm 2003, SCO còn hoạt động nhằm hỗ trợ và tăng cường hợp tác kinh tế giữa các nước thành viên. Năm 2005, thông qua việc cấp "Quy chế quan sát viên " cho các nước gồm Ấn Độ, Pakistan, Iran và Mông Cổ, SCO đã mở rộng được ảnh hưởng của mình không chỉ ở Trung Á mà còn cả ở các nước Nam Á. Cuối tháng 2/2015, cuộc gặp tại Bắc Kinh, Trung Quốc chấp thuận đề xuất của Nga, kết nạp Ấn Độ vào Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO). 

Ý nghĩa

Tại hội nghị của SCO vào tháng 8 - 1999, lãnh đạo hai nước thành viên Nga và Trung Quốc đã bày tỏ mong muốn xây dựng một thế giới đa cực chứ không phải là thế giới đơn cực như tình hình thế giới lúc bấy giờ. Với mong muốn đó thì vào năm 2003, SCO đã hoạch định thêm một hướng ưu tiên là tăng cường hợp tác kinh tế giữa các nước thành viên, một kế hoạch thực chất là nhằm ngăn chặn các công ty dầu lửa của Mỹ và các nước phương Tây xâm nhập vào Trung Á và biến khu vực này thành đối trọng với phương Tây. Cùng ảnh hưởng ngày càng tăng của mình, SCO đã góp một phần nhất định vào việc đảm bảo an ninh quốc tế như trong việc chống nạn buôn bán ma túy (như ở Afghanistan) hay trong cuộc chiến chống khủng bố. ^{[cần dẫn nguồn]}

Phân tích

Quan hệ với phương Tây

Hoa Kỳ đã nộp đơn xin làm quan sát viên trong SCO, nhưng đã bị từ chối vào năm 2005.^[2]

Tại Hội nghị thượng đỉnh Astana vào tháng 7 năm 2005, với các cuộc chiến ở Afghanistan và Iraq đã báo trước sự hiện diện vô thời hạn Các lực lượng của Hoa Kỳ ở Uzbekistan và Kyrgyzstan, SCO đã yêu cầu Hoa Kỳ thiết lập thời biểu rõ ràng để rút quân của mình khỏi các quốc gia thành viên SCO. Ngay sau đó, Uzbekistan đã yêu cầu Hoa Kỳ rời khỏi cơ sở không quân K2.^[3]

Vào năm 2015, một nhà nghiên cứu của Nghị viện châu Âu đã bày tỏ quan điểm của mình rằng "những điểm yếu về tổ chức, việc thiếu các quỹ tài chính chung để thực hiện các dự án chung và các mâu thuẫn về lợi ích quốc gia đã ngăn cản SCO đạt được mức độ hợp tác khu vực cao hơn".^[4]

Các khía cạnh địa chính trị

Hội nghị thượng đỉnh SCO ở UFA, Nga năm 2015

Đã có nhiều cuộc thảo luận và bình luận về bản chất địa chính trị của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải. Matthew Brummer, trong Tạp chí các vấn đề quốc tế, theo dõi ẩn ý của việc mở rộng SCO vào Vịnh Ba Tư.^[5] Cũng theo nhà khoa học chính trị Thomas Ambrosio, một mục tiêu của SCO là đảm bảo rằng nền dân chủ tự do không thể có được chỗ đứng trong các quốc gia thuộc tổ chức.^[6]

Nhà văn Iran Hamid Golpira nói về chủ đề này: "Theo lý thuyết của Zbigniew Brzezinski, kiểm soát được vùng đất Âu Á là chìa khóa cho sự thống trị toàn cầu và kiểm soát Trung Á là chìa khóa để kiểm soát vùng đất Âu Á ... Trung Quốc và Nga đã chú ý đến lý thuyết của Brzezinski, từ khi họ thành lập Tổ chức Hợp tác Thượng Hải vào năm 2001, với vẻ bề ngoài để hạn chế cực đoan trong khu vực và tăng cường an ninh biên giới, nhưng rất có thể với mục tiêu thực sự là đối trọng với các hoạt động của Hoa Kỳ và phần còn lại của Liên minh NATO trong Trung Á ".^[7]

Tại một hội nghị thượng đỉnh năm 2005 ở Kazakhstan, SCO đã ban hành tuyên bố của những người đứng đầu các quốc gia thành viên của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, trong đó giải quyết "mối quan tâm" của họ và gồm có việc cải thiện các nguyên tắc của tổ chức. Cụ thể: "Những người đứng đầu của các quốc gia thành viên chỉ ra rằng, trong bối cảnh của một quá trình mâu thuẫn của toàn cầu hóa, hợp tác đa phương, dựa trên các nguyên tắc của quyền bình đẳng và sự tôn trọng lẫn nhau, không can thiệp vào các vấn đề nội bộ của các quốc gia có chủ quyền, cách suy nghĩ không đối đầu và phong trào tiếp nối theo hướng dân chủ hóa quan hệ quốc tế, góp phần vào hòa bình và an ninh nói chung, và kêu gọi cộng đồng quốc tế, không phân biệt sự khác biệt về hệ tư tưởng và cấu trúc xã hội, để hình thành một khái niệm mới về an ninh dựa trên sự tin tưởng lẫn nhau , lợi ích lẫn nhau, bình đẳng và tương tác. "^[8]

Vào tháng 11 năm 2005, Bộ trưởng Ngoại giao Nga Serge Lavrov đã nhắc lại rằng "Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) đang làm việc để thiết lập một trật tự thế giới hợp lý và công bằng" và "Tổ chức Hợp tác Thượng Hải cung cấp cho chúng ta cơ hội duy nhất để tham gia vào quá trình hình thành một mô hình mới về hội nhập địa chính trị ".^[9]

Nhật báo Nhân Dân bày tỏ vấn đề về các điều khoản này: "Tuyên bố chỉ ra rằng các quốc gia thành viên SCO có khả năng và trách nhiệm bảo vệ an ninh của khu vực Trung Á và kêu gọi các nước phương Tây rời khỏi Trung Á. Đó là tín hiệu đáng chú ý nhất được đưa ra bởi hội nghị thượng đỉnh cho thế giới ".^[10]

Vấn đề nhân quyền

Trong cuộc bỏ phiếu tại Đại hội đồng Liên Hợp Quốc vào tháng 12 năm 2015, tất cả sáu thành viên của SCO đã bỏ phiếu chống lại tình hình nhân quyền nói chung ở Iran, bày tỏ lo ngại không chỉ về cuộc đàn áp tôn giáo mà cả việc chính phủ thường xuyên sử dụng hình phạt tử hình, không duy trì quy trình pháp lý theo thủ tục pháp lý, Hạn chế về tự do ngôn luận và phân biệt đối xử liên tục với phụ nữ và dân tộc thiểu số.^[11]

Vào tháng 7 năm 2019, năm trong số tám thành viên SCO nằm trong số 50 quốc gia ủng hộ chính sách của Trung Quốc tại Tân Cương, ký một lá thư chung cho UNHRC khen ngợi "thành tích đáng chú ý của Trung Quốc trong lĩnh vực nhân quyền", tuyên bố "bây giờ an toàn và an ninh đã trở lại Đối với Tân Cương và quyền con người cơ bản của người dân của tất cả các nhóm dân tộc được bảo vệ.^[12][13]

Đến tháng 6 năm 2020, bốn trong số tám thành viên SCO nằm trong số 53 quốc gia ủng hộ Luật an ninh quốc gia Hồng Kông tại Liên Hợp Quốc.^[14]

Thành viên

Thành viên Trung Quốc Nga  Iran  Pakistan  Kazakhstan  Kyrgyzstan  Tajikistan  Uzbekistan Ấn Độ

Quan sát viên  Belarus  Afghanistan  Lào Mông Cổ  Bắc Triều Tiên  Việt Nam

Đối tác chiến lược Campuchia  Armenia  Azerbaijan    Nepal  Sri Lanka Thổ Nhĩ Kỳ

Khách mời chiến lược  CIS  ASEAN  Turkmenistan Liên Hợp Quốc

Chú thích

1. “Iran looks east after China-led bloc OKs entry”. France 24. 18 tháng 9 năm 2021. Truy cập ngày 14 tháng 7 năm 2022.
2. Hiro, Dilip (16 tháng 6 năm 2006). “Shanghai surprise: The summit of the Shanghai Cooperation Organisation reveals how power is shifting in the world”. The Guardian. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 9 năm 2014. Truy cập ngày 19 tháng 6 năm 2019.
3. Varadarajan, Siddharth (8 tháng 7 năm 2005). “Central Asia: China and Russia up the ante”. The Hindu. Bản gốc lưu trữ ngày 29 tháng 5 năm 2009. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2007.
4. Grieger, Gisela (26 tháng 6 năm 2015). “The Shanghai Cooperation Organisation” (PDF). European Parliament Think Tank. tr. 1. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 27 tháng 5 năm 2019. Truy cập ngày 14 tháng 1 năm 2018.
5. Journal of International Affairs. 2007. The Shanghai Cooperation Organisation and Iran: A Power-full Union. Matthew Brummer
6. Ambrosio (tháng 10 năm 2008). “Catching the 'Shanghai Spirit': How the Shanghai Cooperation Organization Promotes Authoritarian Norms in Central Asia”. Europe-Asia Studies. 60 (8): 1321–1344. doi:10.1080/09668130802292143. S2CID 153557248.
7. Golpira, Hamid (20 tháng 11 năm 2008). “Iraq smoke screen”. Tehran Times. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 8 năm 2018. Truy cập ngày 4 tháng 8 năm 2018.
8. “The Shanghai Cooperation Organisation”. 13 tháng 7 năm 2005. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 8 năm 2014.
9. UzReport, 28 November 2005
10. People's Daily Online (8 tháng 7 năm 2008), “Opinion: SCO sends strong signals for West to leave Central Asia”, People's Daily, lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 8 năm 2016, truy cập ngày 11 tháng 6 năm 2016
11. “Ongoing human rights violations in Iran spotlighted in UN vote”. 17 tháng 12 năm 2015.
12. “Who cares about the Uyghurs”. The Economist.
13. “Letter to UNHRC”. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights.
14. Lawler, Dave (2 tháng 7 năm 2020). “The 53 countries supporting China's crackdown on Hong Kong”. Axios (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 3 tháng 7 năm 2020.

Liên kết ngoài

• Website chính thức
• Enrico Fels, Assessing Eurasia's Powerhouse. An Inquiry into the Nature of the Shanghai Cooperation Organisation, Winkler Verlag: Bochum (Đức), 2009, ISBN 978-3-89911-107-1. (tiếng Anh)