Wikipedia:Thông tin kiểm chứng được

Trang này giải thích một quy định chính thức của Wikipedia tiếng Việt.

Nó được đa số các thành viên chấp nhận và được xem là chuẩn mực mà tất cả các thành viên nên tuân thủ. Xin đừng sửa đổi trang này trừ khi sửa đổi của bạn đã được sự đồng thuận. Nếu bạn muốn đề nghị những sửa đổi hoặc hoài nghi về quy định nào đó, xin hãy sử dụng trang thảo luận.

Viết tắt

Tóm tắt trang này: Wikipedia là bách khoa toàn thư tổng hợp kiến thức từ các nguồn tham khảo đáng tin cậy đã xuất bản. Mọi nội dung và thông tin trong bài đều phải lấy từ nguồn, và độc giả phải được quyền kiểm tra để xác nhận các thông tin đó không phải là bịa đặt. Các trích dẫn nguyên văn và các thông tin dễ gây tranh cãi phải có nguồn ngay cạnh.

Tại Wikipedia tiếng Việt, quy định thông tin kiểm chứng được hay "nói có sách, mách có chứng" có nghĩa là mọi thông tin trong bài bách khoa đều phải được lấy từ các nguồn tham khảo đáng tin cậy. Bài viết chỉ phản ánh đúng các thông tin đã xuất bản, không phản ánh suy nghĩ, kiến thức, trải nghiệm cá nhân của người viết, những ý tưởng hay thông tin chưa được xuất bản. Dù bạn có chắc chắn một thông tin nào đó là đúng, thông tin này vẫn phải được xuất bản tại một nguồn tham khảo đáng tin cậy trước khi đưa vào bài.^[a] Nếu các nguồn đáng tin cậy mâu thuẫn nhau, hãy duy trì thái độ trung lập và trình bày quan điểm của những nguồn đó với tỷ lệ tương ứng.

Tất cả nội dung trong không gian chính của Wikipedia, bao gồm mọi thứ trong bài viết, danh sách, chú thích hình, đều phải có nguồn. Ngoài ra, bốn thứ sau đây phải được dẫn nguồn bằng chú thích trong hàng ghi đúng^[b] nội dung đó:

Trích dẫn nguyên văn
Nội dung có người nghi ngờ là không kiểm chứng được
Nội dung có thể sẽ có người nghi ngờ là không kiểm chứng được
Nội dung dễ gây tranh cãi về người đang sống hoặc vừa qua đời

Nội dung nào cần nguồn để kiểm chứng nhưng lại không có nguồn thì có thể bị xóa. Xin hãy lập tức xóa ngay nội dung gây tranh cãi về người đang sống (hoặc tổ chức đang hoạt động) không có nguồn hoặc dẫn nguồn yếu.

Đối với cách viết chú thích, xem chú thích nguồn gốc. Thông tin kiểm chứng được, không đăng nghiên cứu chưa công bố và thái độ trung lập là các quy định cốt lõi về nội dung của Wikipedia. Chúng liên kết với nhau để xác định nội dung nào được chấp nhận tại Wikipedia, nên các thành viên cần hiểu bản chất của cả ba. Bài viết cũng phải tuân thủ quy định về bản quyền.

Nghĩa vụ dẫn chứng

Viết tắt quy định

Mọi thông tin trong bài bách khoa đều phải có nguồn kiểm chứng. Dẫn nguồn là nghĩa vụ của người muốn đưa nội dung đó vào bài hay khôi phục lại nội dung đã bị xóa. Cuối thông tin đó cần có một chú thích nguồn (còn gọi là "chú thích trong hàng") ghi một nguồn tham khảo đáng tin cậy phản ánh đúng^[b] thông tin đó.^[c]

Cần dẫn nguồn xuất bản đáng tin cậy cho:

Trích dẫn nguyên văn
Nội dung bị nghi ngờ là không kiểm chứng được
Nội dung dễ bị nghi ngờ là không kiểm chứng được, bao gồm cả nội dung về người đang sống và mới qua đời

Nguồn của bạn phải hỗ trợ cho nội dung được trình bày trong bài một cách rõ ràng. Bạn hãy chú thích nguồn tham khảo một cách rõ ràng và đầy đủ, cung cấp các thông tin xuất bản nhiều nhất có thể, trong đó có số trang khi dẫn sách (dù đôi khi đề mục, chương, hoặc tương tự có thể hợp lệ; xem hướng dẫn tại Wikipedia:Chú thích nguồn gốc).

Những nội dung thiếu nguồn đáng tin cậy hỗ trợ trực tiếp đều có thể bị xóa và không khôi phục, trừ phi được dẫn từ một nguồn đáng tin cậy bằng chú thích trong hàng. Liệu có nên xóa các nội dung này hay không cũng như thời điểm xóa còn phụ thuộc vào việc đó là nội dung gì và trạng thái chung của bài viết.

Hãy cân nhắc gắn bản mẫu {{cần chú thích}} vào cuối câu hay cuối vế câu đó.^[d] Khi gắn bản mẫu hay xóa những nội dung thiếu nguồn, hãy giải thích rõ rằng bạn quan ngại là sẽ không thể tìm thấy nguồn đã xuất bản đáng tin cậy cho thông tin đó, do đó thông tin đó sẽ không thể kiểm chứng được.^[e] Nếu bạn nghĩ rằng có thể có nguồn cho thông tin đó, khuyến khích bạn tự tìm và kẹp nguồn rồi hẵng gắn bản mẫu hay xóa thông tin ra khỏi bài.

Nguồn đáng tin cậy

Viết tắt quy định

WP:NGUON

Nguồn đáng tin cậy

Trên Wikipedia, từ "nguồn" có bốn nghĩa. Yếu tố nào sau đây cũng có thể ảnh hưởng đến độ xác tín của nguồn.

Bản thân tác phẩm (bài báo, cuốn sách, cáo phó…)
Tác giả tạo ra tác phẩm (nhà văn, nhà báo, chuyên gia, nhà nghiên cứu…)
Ấn phẩm (báo, tạp chí, tạp chí khoa học, sách…)
Bên phát hành, xuất bản tác phẩm (ví dụ NXB Khoa học và Kỹ thuật, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, các viện nghiên cứu…)

Bài bách khoa cần dựa trên các nguồn đáng tin cậy, độc lập, đã xuất bản, có uy tín chỉ xuất bản nội dung đã được xác minh kỹ lưỡng, có quy trình kiểm tra thông tin chặt chẽ trước khi công bố. Nội dung trong nguồn phải "được đưa đến công chúng bằng một hình thức nào đó", gọi là xuất bản rồi.^[f] Nội dung chưa xuất bản thì không được coi là đáng tin cậy và không hợp lệ. Hãy lấy những nguồn có thể chứng thực cho các thông tin trong bài. Nếu phải cân nhắc liệu nguồn này có phù hợp để dùng không, hãy quyết định dựa trên ngữ cảnh. Hãy đặc biệt cẩn trọng khi dẫn nguồn cho các thông tin về người đang sống và lĩnh vực y học.

Nguồn hợp lệ:

Các ấn phẩm nghiên cứu khoa học chính thống, có uy tín, có quy trình phản biện khoa học là nguồn mạnh nhất trong các lĩnh vực lịch sử, y học và khoa học.
Nguồn xuất hiện trong các ấn phẩm (có thể không phải hàn lâm) phát hành bởi các tổ chức uy tín, chính thống trên thị trường và trong xã hội (không phải các tổ chức cực đoan)
Giáo trình đại học
Sách của các nhà xuất bản uy tín
Tạp chí, tạp chí chuyên ngành
Báo, tạp chí uy tín

Trang Wikipedia:Search engine test (tiếng Anh) sẽ hướng dẫn bạn cách dùng các bộ máy tìm kiếm để tìm nguồn trực tuyến viết bài.

Nguyên tắc

Các nguồn chất lượng cao nhất đều có cơ chế chuyên nghiệp để kiểm tra, phân tích thông tin, dữ kiện, vấn đề pháp lý, đánh giá chứng cứ, lập luận. Càng có nhiều người tham gia vào các công tác trên thì nguồn đó càng xác tín.

Blog báo và tạp chí

Viết tắt quy định

WP:NEWSBLOG

Các tờ báo, tạp chí, các cơ quan thông tấn báo chí có các chuyên mục tương tác, nội dung ít trang trọng hơn so với bài báo chính thống, gọi là blog hoặc mục Góc nhìn… Chỉ có thể dùng nội dung này làm nguồn nếu người viết là nhà báo, nhà văn chuyên nghiệp, nhưng vẫn cần thận trọng vì loại bài này không phải tuân thủ các tiêu chuẩn khắt khe dành cho các bài báo truyền thống hay trải qua quy trình biên tập phức tạp và được xác minh thông tin chính xác.^[g] Nếu đó là bài đăng quan điểm của chuyên gia, hãy đề thẳng tên tác giả, ví dụ: "theo [nhà báo] Nguyễn Văn A, ..."

Đừng bao giờ sử dụng bình luận của độc giả làm nguồn cho bài viết bách khoa. Khác với blog báo chí, blog cá nhân hoặc nhóm không phải là nguồn hợp lệ và sẽ được giải thích về § Nguồn tự xuất bản bên dưới.

Hướng dẫn về nguồn đáng tin cậy

Wikipedia:Nguồn đáng tin cậy sẽ giải thích chi tiết hơn về các loại nguồn khác nhau. Ngoài ra Wikipedia tiếng Việt cũng tổng hợp một danh sách nguồn tiếng Việt đáng tin cậy tại Wikipedia:Danh sách nguồn đáng tin cậy/Tiếng Việt (lưu ý rằng đây chưa phải là danh sách đầy đủ). Do quy định luôn có hiệu lực cao hơn hướng dẫn nên nếu chẳng may quy định này mâu thuẫn với hướng dẫn thì quy định này sẽ được ưu tiên.

Nguồn không đáng tin cậy

Nguồn khả nghi

Viết tắt quy định

WP:Nguồn đáng nghi

Nguồn khả nghi hay nguồn đáng nghi là những nguồn không đáp ứng tiêu chuẩn về tính xác thực, không kiểm tra kỹ lưỡng thông tin trước khi xuất bản, không có ban biên tập hoặc không tuân thủ quy trình biên tập chặt chẽ, có xung đột lợi ích rõ ràng. Đây thường là các trang web, ấn phẩm được nhiều nguồn khác xem là cực đoan, có thiên hướng quảng bá, tuyên truyền định hướng người đọc, viết bài từ tin đồn, tin giả vô căn cứ và quan điểm cá nhân. Chỉ dùng loại này làm nguồn cho các thông tin về chính các nguồn này, chẳng hạn như trong các bài bách khoa về chính các nguồn này. Không dẫn loại nguồn này cho các thông tin gây tranh cãi về người và tổ chức khác.

Các tạp chí khoa học "săn mồi", thu tiền (predatory journal) cũng không phải là nguồn hợp lệ. Các tạp chí này thu phí xuất bản từ các tác giả mà không thực hiện quy trình biên tập và phản biện khoa học một cách nghiêm túc. Điều này dẫn đến việc xuất bản nhiều nghiên cứu không đảm bảo chất lượng, thiếu tính xác thực, và thậm chí là thông tin sai lệch.

Nguồn tự xuất bản

Viết tắt quy định

Bất cứ ai cũng có thể tự tạo một trang web cá nhân, tự xuất bản một cuốn sách hoặc tự nhận là một chuyên gia. Đó là lý do tại sao Wikipedia không chấp nhận phần lớn các nội dung tự xuất bản như sách, bằng sáng chế, bản tin, trang web cá nhân, wiki mở, blog cá nhân hoặc blog nhóm (hoàn toàn khác với blog báo chí ở trên), trại nội dung, các bài đăng trên diễn đàn Internet cũng như trên mạng xã hội. Các nguồn tự xuất bản của chuyên gia có thể được coi là đáng tin cậy nếu nó thuộc về một chuyên gia có thẩm quyền trong lĩnh vực đó, tức là các tác phẩm trong lĩnh vực đó của chuyên gia này từng được các nhà xuất bản độc lập, đáng tin cậy xuất bản.^[g] Hãy thận trọng khi sử dụng các nguồn này: nếu thông tin trong nguồn thật sự phù hợp để đưa vào bài, có thể nó đã được xuất bản trong các nguồn độc lập đáng tin cậy rồi.^[1] Đừng bao giờ dùng nguồn độc lập tự xuất bản để viết về người đang sống, ngay cả khi tác giả là một chuyên gia, nhà nghiên cứu chuyên nghiệp hoặc nhà văn có tiếng.

Bạn có thể xem danh sách các công ty cung cấp dịch vụ tự xuất bản tại Wikipedia:List of self-publishing companies (tiếng Anh), cũng như đọc hướng dẫn về cách xác định và sử dụng nguồn tự xuất bản tại Wikipedia:Identifying and using self-published works (tiếng Anh).

Khi nói về chính mình

Viết tắt quy định

WP:MANGXAHOI

Có thể dùng các nguồn tự xuất bản và đáng nghi làm nguồn khi viết về chính chủ thể của nguồn (chẳng hạn như trong các bài viết về chính các nguồn này hoặc các hoạt động, công việc của nó). Họ không cần là chuyên gia trong lĩnh vực đó, miễn là:

Nội dung đó không tư lợi mà cũng không phải là một tuyên bố đặc biệt.
Không chứa tuyên bố về các bên thứ ba.
Không chứa tuyên bố về các sự kiện mà không trực tiếp liên quan đến chủ thể.
Không cần phải nghi ngờ về tính xác thực của nó.
Đó không phải là nguồn chủ đạo của bài viết.

Quy định này cũng áp dụng cho nội dung được xuất bản trên các trang web mạng xã hội như Twitter, Tumblr, Reddit, và Facebook.

Wikipedia và nguồn dùng Wikipedia

Viết tắt quy định

Đừng sử dụng các bài viết của Wikipedia làm nguồn, cho dù là của Wikipedia ngôn ngữ nào đi chăng nữa. Cũng đừng sử dụng các trang web chép lại nội dung hay những ấn phẩm đã dùng Wikipedia làm nguồn. Nội dung trong một bài viết Wikipedia không được coi là đáng tin cậy trừ khi có các nguồn đáng tin cậy hỗ trợ cho nội dung đó. Bạn hãy xem coi mình đang cần viết về nội dung gì, hiện đang có những nguồn nào hỗ trợ cho nội dung này trong bài viết Wikipedia rồi sử dụng thẳng các nguồn đó.^[2]

Ngoại lệ duy nhất là khi bài viết đó bàn luận về Wikipedia. Khi đó thì bạn có thể dùng một bài viết, hướng dẫn, thảo luận, thống kê hoặc nội dung khác từ Wikipedia (hoặc một dự án chị em) để làm nguồn hỗ trợ cho một khẳng định về Wikipedia theo quy định dành cho nguồn sơ cấp. Khi đó cần tránh việc phát sinh ra nghiên cứu chưa công bố (chẳng hạn như suy luận hay diễn giải cá nhân), hay nhấn mạnh quá mức vào vai trò hoặc quan điểm của Wikipedia. Nên ghi rõ là nội dung đó được lấy nguồn từ Wikipedia để người đọc nhận thức được sự thiên vị nào nếu có.

Khả năng tiếp cận

Tiếp cận nguồn

Viết tắt quy định

WP:TIEPCANNGUON

Đừng phủ nhận các nguồn đáng tin cậy chỉ vì khó tiếp cận hay tốn kém. Một số loại nguồn có độ khả tín cao nhưng lại không dễ truy cập là các tài liệu giấy, sách giấy chỉ có sẵn ở thư viện hay các nguồn trực tuyến đòi trả phí. Nếu bạn gặp khó khăn tiếp cận một nguồn nào đó, hãy hỏi xem liệu những người khác có thể thực hiện giúp bạn.

Nguồn không phải tiếng Việt

Viết tắt quy định

WP:KPTV

Chú thích

Wikipedia tiếng Việt cho phép dẫn các nguồn đáng tin cậy không phải ngôn ngữ tiếng Việt vào bài viết. Nhưng nếu như có sẵn nguồn tiếng Việt với chất lượng và mức độ phù hợp tương đương thì người viết bài nên ưu tiên sử dụng các nguồn tài liệu tiếng Việt hơn các nguồn ngôn ngữ khác, để người đọc có thể dễ dàng kiểm chứng các tài liệu đó. Cũng như các nguồn bằng tiếng Việt, khi xảy ra tranh chấp liên quan đến nguồn, người viết cần trích dẫn nguyên văn đoạn văn bản gốc, có thể là dưới dạng văn bản thuần, ghi chú hay đăng bên trang thảo luận bài viết, để những người khác có thể kiểm tra xem nội dung đó có thống nhất với nội dung trong bài hay không.

Trích dẫn

Khi trích dẫn nguyên văn văn bản của một nguồn đáng tin cậy không phải tiếng Việt (ngay trong nội dung bài viết hay tại cước chú), người soạn cần kèm theo một bản dịch sang tiếng Việt. Tuy các bản dịch tiếng Việt do các nguồn đáng tin cậy xuất bản được ưu tiên hơn bản dịch của thành viên Wikipedia, nhưng các bản dịch của các thành viên vẫn được ưu tiên hơn các bản dịch máy. Khi sử dụng bản dịch máy làm nội dung nguồn, bạn phải chắc chắn rằng bản dịch đó chính xác và đó là một nguồn phù hợp. Không nên dựa vào bản dịch máy của các nguồn không phải tiếng Việt trong các bài viết gây tranh cãi về người đang sống cũng như tiểu sử người đang sống. Nếu cần, hãy hỏi xem liệu các thành viên khác có thể dịch giúp bạn.

Trong các bài viết, bản gốc nguyên văn thường đi kèm bản dịch khi được dịch bởi các thành viên và không ghi công người biên dịch. Khi trích dẫn bất kỳ nội dung bằng tiếng Việt hoặc hay ngôn ngữ nào, hãy cẩn thận để không vi phạm bản quyền, bạn có thể xem thêm tại hướng dẫn sử dụng hợp lý.

Vấn đề khác

Điều kiện để đưa vào bài

Đúng là thông tin phải được kiểm chứng thì mới được đưa vào bài, nhưng không có nghĩa là tất cả thông tin thỏa mãn tiêu chí kiểm chứng thì có thể được đưa vào bài viết. Nguyên tắc về đồng thuận của Wikipedia có thể quyết định rằng một số thông tin nhất định không giúp nâng cao chất lượng bài viết, do đó nó cần được lược bỏ hoặc đưa qua bài khác. Nghĩa vụ phải đạt được đồng thuận thuộc về những người muốn đưa nội dung tranh chấp đó vào bài.

Gắn bản mẫu

Viết tắt

WP:KHONGKIEMCHUNGDUOC

Để yêu cầu dẫn nguồn cho một khẳng định thiếu nguồn, bạn có thể đặt bản mẫu {{cần chú thích}} vào cuối câu hoặc cuối vế câu đó. Bạn cũng có thể ghi chú tại trang thảo luận bài viết để yêu cầu nguồn dẫn, hoặc dời nội dung thiếu nguồn đó qua trang thảo luận để yêu cầu nguồn.

Để yêu cầu kiểm chứng rằng nguồn có chứng minh cho nội dung đó hay không, hãy dùng bản mẫu {{verify source}}. Các nội dung không đạt có thể bị gắn bản mẫu {{failed verification}} (nội dung không khớp với nguồn) hoặc bị xóa. Khi dùng các bản mẫu đánh dấu nội dung, sẽ hữu ích cho các biên tập viên khác nếu bạn giải thích lý do của bạn trong bản mẫu, tại tóm lược sửa đổi hoặc tại trang thảo luận.

Một số bản mẫu bạn có thể dùng để yêu cầu dẫn nguồn cho một câu/vế câu bao gồm: {{cần chú thích}}, {{cn}}, {{fact}}, {{citation needed}}.
Wikipedia cũng có các bản mẫu để bạn yêu cầu nguồn cho toàn bộ bài viết hay đề mục, đoạn văn trong bài tại Wikipedia:Danh sách bản mẫu/Nguồn.

Người đang sống

Hãy đặc biệt cẩn trọng với các nội dung gây tranh cãi về người đang sống, người vừa qua đời, cũng như các tổ chức, hội nhóm đang hoạt động. Nội dung gây tranh cãi mà không nguồn hoặc dẫn nguồn không đạt chuẩn, đặc biệt là nội dung mang tính tiêu cực, xúc phạm hay có khả năng gây tổn hại đến danh tiếng của người đó, cần được xóa ngay lập tức. Không cần phải gắn bản mẫu hay dời sang trang thảo luận.

"Tôi KHÔNG BIẾT nhấn mạnh sao cho đủ. Một số thành viên có một khuynh hướng đáng sợ rằng với các thông tin ngụy tạo đoán chừng kiểu 'tôi nghe được ở đâu đó rằng' thì chỉ cần gắn thẻ 'cần dẫn nguồn'. Sai hoàn toàn. Nếu không được dẫn nguồn thì cần phải thẳng tay xóa các thông tin đó đi. Điều này đúng với mọi thông tin, nhưng càng đặc biệt đúng với thông tin tiêu cực về những người đang sống."^[3]
–Jimmy Wales

Khẳng định đặc biệt

Viết tắt quy định

WP:DACBIET

Khẳng định đặc biệt nào cũng cần nhiều nguồn uy tín chất lượng cao.^[4] Các dấu hiệu nhận biết là:

Các khẳng định kỳ lạ hoặc quan trọng nhưng không được các nguồn chính thống nói đến
Ví dụ: "Lâm Đồng là tỉnh đông dân nhất Việt Nam" (mâu thuẫn với các thông tin trên báo chí và kết quả điều tra dân số từ Tổng cục Thống kê)
Khẳng định chỉ có trong các nguồn sơ cấp hoặc nguồn tự xuất bản hoặc nguồn có xung đột lợi ích rõ ràng
Ví dụ: Các nguồn duy nhất ghi nhận "Lâm Đồng là tỉnh đông dân nhất Việt Nam" là blog và các trang web quảng bá du lịch Lâm Đồng
Tin tức rằng ai khẳng định điều gì mâu thuẫn với tính cách của người đó, hoặc đi ngược lại lợi ích họ từng bảo vệ
Khẳng định mâu thuẫn với quan điểm phổ biến trong cộng đồng nghiên cứu của lĩnh vực đó hoặc có thể làm thay đổi đáng kể các quan niệm chính thống, đặc biệt là trong lĩnh vực khoa học, y học, lịch sử, chính trị và tiểu sử người đang sống và vừa mới qua đời. Và đặc biệt đúng khi người đề xuất nghĩ rằng ở đây có âm mưu nhằm bịt miệng họ.
Ví dụ: các thuyết âm mưu, các thuyết ngoài lề (ví dụ, Trái Đất phẳng chứ không phải hình cầu)

Kiểm chứng và các nguyên tắc khác

Bản quyền và đạo văn

Đừng đạo văn hay vi phạm bản quyền khi sử dụng các nguồn tham khảo. Bạn hãy tự tóm tắt lại nội dung trong nguồn bằng lời văn của mình càng nhiều càng tốt. Khi trích dẫn nguyên văn hoặc diễn giải sát sao một nguồn, bạn hãy dùng các chú thích trong hàng và đề tên nguồn/tác giả ngay trong câu văn.

Theo quy định của Wikipedia về quyền và nghĩa vụ của người đóng góp, đừng dẫn liên kết tới những nguồn vi phạm bản quyền của người khác. Bạn có thể liên kết đến các trang web đã được cấp phép để dùng tác phẩm có bản quyền đó, hoặc bạn có thể sử dụng tác phẩm đó theo quy định về sử dụng hợp lý. Cố ý hướng người khác đến nội dung vi phạm bản quyền có thể bị coi là vi phạm bản quyền. Nếu có lý do để cho rằng một nguồn nào đó vi phạm bản quyền thì đừng sử dụng nó. Điều này đặc biệt quan trọng khi liên kết đến các trang web như Scribd hoặc YouTube, bạn cần thận trọng để tránh liên kết đến nội dung vi phạm bản quyền.

Tính trung lập

Ngay cả khi thông tin trong bài đều được dẫn từ các nguồn đáng tin cậy, bạn phải trình bày nó với thái độ trung lập (TDTL). Bạn hãy viết bài sau khi đã nghiên cứu các nguồn kỹ lưỡng. Tất cả bài viết phải tuân thủ TDTL, trình bày tất cả quan điểm đa số và thiểu số được các nguồn đáng tin cậy công bố một cách công bằng, tương ứng với mức độ nổi bật của từng quan điểm trong lĩnh vực đó. Không cần phải thêm các quan điểm thiểu số vào bài bách khoa, ngoại trừ trong các bài viết dành cho chính các quan điểm đó. Nếu các nguồn mâu thuẫn nhau, hãy lập luận phân bổ trong văn bản: "Nguyễn Văn A lập luận X, trong khi Phan Văn B duy trì quan điểm Y" kèm theo các chú thích trong hàng. Bản thân các nguồn không cần phải có thái độ trung lập, và thật sự là luôn có những nguồn tuy khả tín nhưng lại không đứng ở vị trí trung lập. Công việc của người viết bách khoa chỉ đơn giản là tóm tắt lại những gì các nguồn đáng tin cậy nói.

Nổi bật

Nếu không thể tìm ra các nguồn độc lập, đáng tin cậy thì Wikipedia không cần có bài về chủ đề đó. Hay nói cách khác, chủ đề đó không cần phải có mặt trên Wikipedia.

Nghiên cứu chưa công bố

Quy định về không đăng nghiên cứu chưa công bố (NCCCB) liên quan chặt chẽ đến quy định kiểm chứng, trong đó yêu cầu rằng:

Tất cả nội dung trong các bài viết Wikipedia đều phải xuất phát từ một nguồn xuất bản đáng tin cậy, tức là phải có một nguồn đã xuất bản đáng tin cậy cho nội dung đó, cho dù nguồn có được cung cấp trong bài hay không.
Các nguồn phải hỗ trợ nội dung một cách rõ ràng và trực tiếp: quy định về NCCCB nghiêm cấm việc suy luận từ nhiều nguồn để đưa ra các kết luận mới, cách hiểu mới chưa hề tồn tại.
Bạn hãy viết bài bách khoa dựa trên phần lớn là các nguồn thứ cấp đáng tin cậy. Nguồn sơ cấp chỉ phù hợp trong một số trường hợp. Để biết thêm thông tin, hãy đọc phần Nguồn sơ cấp, nguồn thứ cấp, và nguồn hạng ba của quy định NCCCB và đoạn văn về Tránh lạm dụng các nguồn sơ cấp của quy định TSNDS.

Xem thêm

Wikipedia:Khi nào cần chú thích nguồn gốc (trang giải thích bổ sung)

Ghi chú

^ Nguyên tắc này từng nằm trong quy định này dưới dạng "để được đưa vào Wikipedia thì thông tin đó phải có khả năng kiểm chứng được, chứ không nhất thiết phải đúng". Xem bài luận Wikipedia:Kiểm chứng được, không nhất thiết phải đúng.
^ ^a ^b Tức là nguồn phải ghi đúng thông tin đó, vì Wikipedia chỉ là nơi tổng hợp các thông tin từ nguồn và không chứa chấp các thông tin chưa công bố hoặc tự tổng hợp. Quan trọng là có nguồn kiểm chứng cho nội dung trong bài, còn việc có hay không có chú thích nguồn, hay vị trí các chú thích như thế nào lại là chuyện khác.
^ Nếu người viết bài đã cung cấp nguồn rồi và nghĩ rằng vậy là đủ, một cách có thiện chí, thì sau này ai muốn xóa nội dung đó bắt buộc phải giải trình lý do chính đáng (ví dụ, tại sao nguồn đó không đáng tin cậy, thông tin đó không có trong nguồn, bài đang bị nhấn mạnh quá mức, nội dung không bách khoa,...). Nếu cần, tất cả thành viên cần góp sức để giúp đạt được đồng thuận, khắc phục các vấn đề về cách hành văn hay nguồn rồi mới thêm lại nội dung đó.
^ Nếu bài chứa quá ít nguồn tham khảo, bạn có thể xem xét treo biển {{Đoạn thiếu nguồn gốc}} trên đầu đề mục đó, {{Thiếu nguồn gốc}} hoặc {{Chú thích trong bài}} trên đầu bài viết. Nếu đó là thể loại hay trang định hướng đang gây tranh cãi, bạn có thể yêu cầu nguồn tham khảo tại trang thảo luận.
^ Khi gắn bản mẫu hay xóa nội dung, bạn cần lưu ý rằng việc đó sẽ dễ bị hiểu nhầm. Một số người phản đối hành vi xóa hàng loạt các thông tin không nguồn tại nhiều bài, đặc biệt là khi người xóa cũng không làm gì để giúp cải thiện. Đừng chỉ xoáy vào những nội dung của một bên quan điểm vì như vậy là trái với Wikipedia:Thái độ trung lập. Hãy kiểm tra xem biết đâu nguồn tham khảo cho nội dung đó đang nằm ở vị trí khác trong bài. Do đó, bạn cần nói rõ rằng bạn có lý do chính đáng để tin rằng nội dung bạn xóa là không thể kiểm chứng được.
^ Bao gồm cả những tư liệu, tài liệu thuộc văn thư công cộng cũng như các thông tin khắc trên đá/tượng, chẳng hạn như bia mộ.
^ ^a ^b Xin lưu ý rằng khẳng định đặc biệt luôn cần nguồn mạnh.

Tham khảo

^
Đặc điểm của nội dung tự xuất bản là thiếu người đánh giá độc lập (những người không có xung đột lợi ích với tác phẩm đó) có thể xác nhận độ khả tín của nội dung. Ví dụ về nguồn tự xuất bản bao gồm thông cáo báo chí, nội dung được đăng tải trên các trang web của công ty, chiến dịch quảng cáo, nội dung được xuất bản trên phương tiện truyền thông bởi chính chủ sở hữu / nhà xuất bản của nhóm truyền thông đó, album nhạc tự phát hành và bản tuyên ngôn bầu cử:
- Thư viện Đại học California, Berkeley nói rằng: "Most pages found in general search engines for the web are self-published or published by businesses small and large with motives to get you to buy something or believe a point of view. Even within university and library web sites, there can be many pages that the institution does not try to oversee." [Đa số các trang mà bạn tìm được trên các công cụ tìm kiếm trên mạng đều là tự xuất bản hoặc do các doanh nghiệp vừa và nhỏ xuất bản để lôi kéo bạn mua hàng hoặc tin vào một điều gì đó. Ngay cả trong các trang web của trường đại học và thư viện cũng có thể tồn tại nhiều trang như vậy.]
- Ấn phẩm Academic Integrity at Princeton (2011) của Đại học Princeton giải thích rằng: "Unlike most books and journal articles, which undergo strict editorial review before publication, much of the information on the Web is self-published. To be sure, there are many websites in which you can have confidence: mainstream newspapers, refereed electronic journals, and university, library, and government collections of data. But for vast amounts of Web-based information, no impartial reviewers have evaluated the accuracy or fairness of such material before it's made instantly available across the globe." [Không như sách và bài báo hàn lâm phải được bình duyệt và biên tập nghiêm ngặt trước khi xuất bản, nhiều thông tin trên mạng đều là tự xuất bản. Những trang web mà bạn có thể tin tưởng là: báo chí chính thống, bài báo hàn lâm điện tử đã được dùng làm nguồn, bộ sưu tập dữ liệu của trường đại học, thư viện, và chính phủ. Nhưng đa số thông tin trên mạng không có người để đánh giá độ chính xác của các thông tin đó ở vị trí khách quan trước khi nó được lan truyền đi khắp nơi trên thế giới.]
- Cẩm nang biên soạn Chicago, ấn bản thứ 16 nói rằng, "any Internet site that does not have a specific publisher or sponsoring body should be treated as unpublished or self-published work."[Những trang web không có nhà xuất bản hay đơn vị quản lý cần được xem là nội dung chưa xuất bản hoặc tự xuất bản.]
^ Rekdal, Ole Bjørn (1 tháng 8 năm 2014). “Academic urban legends”. Social Studies of Science. 44 (4): 638–654. doi:10.1177/0306312714535679. ISSN 0306-3127. PMC 4232290.
^ Wales, Jimmy. "Zero information is preferred to misleading or false information", WikiEN-l, May 16, 2006: "I can NOT emphasize this enough. There seems to be a terrible bias among some editors that some sort of random speculative 'I heard it somewhere' pseudo information is to be tagged with a 'needs a cite' tag. Wrong. It should be removed, aggressively, unless it can be sourced. This is true of all information, but it is particularly true of negative information about living persons."
^ Nguyên văn tiếng Anh: "Exceptional claims require exceptional sourcing", lấy từ câu "Extraordinary claims require extraordinary evidence" trong loạt phim truyền hình Cosmos: A Personal Voyage của Hoa Kỳ những năm 1980. Câu nói này là kết quả đúc kết của nhiều triết gia, nhà khoa học, học giả từ David Hume, Pierre-Simon Laplace, Marcello Truzzi. Để tìm hiểu tường tận, đọc en:Extraordinary claims require extraordinary evidence (tiếng Anh).

Wales, Jimmy. "Insist on sources", WikiEN-l, July 19, 2006: "I really want to encourage a much stronger culture which says: it is better to have no information, than to have information like this, with no sources."—referring to a rather unlikely statement about the founders of Google throwing pies at each other.

[1] Nguyên tắc này từng nằm trong quy định này dưới dạng "để được đưa vào Wikipedia thì thông tin đó phải có khả năng kiểm chứng được, chứ không nhất thiết phải đúng". Xem bài luận Wikipedia:Kiểm chứng được, không nhất thiết phải đúng.

[hỗ_trợ_trực_tiếp-2] Tức là nguồn phải ghi đúng thông tin đó, vì Wikipedia chỉ là nơi tổng hợp các thông tin từ nguồn và không chứa chấp các thông tin chưa công bố hoặc tự tổng hợp. Quan trọng là có nguồn kiểm chứng cho nội dung trong bài, còn việc có hay không có chú thích nguồn, hay vị trí các chú thích như thế nào lại là chuyện khác.

[3] Nếu người viết bài đã cung cấp nguồn rồi và nghĩ rằng vậy là đủ, một cách có thiện chí, thì sau này ai muốn xóa nội dung đó bắt buộc phải giải trình lý do chính đáng (ví dụ, tại sao nguồn đó không đáng tin cậy, thông tin đó không có trong nguồn, bài đang bị nhấn mạnh quá mức, nội dung không bách khoa,...). Nếu cần, tất cả thành viên cần góp sức để giúp đạt được đồng thuận, khắc phục các vấn đề về cách hành văn hay nguồn rồi mới thêm lại nội dung đó.

[4] Nếu bài chứa quá ít nguồn tham khảo, bạn có thể xem xét treo biển {{Đoạn thiếu nguồn gốc}} trên đầu đề mục đó, {{Thiếu nguồn gốc}} hoặc {{Chú thích trong bài}} trên đầu bài viết. Nếu đó là thể loại hay trang định hướng đang gây tranh cãi, bạn có thể yêu cầu nguồn tham khảo tại trang thảo luận.

[5] Khi gắn bản mẫu hay xóa nội dung, bạn cần lưu ý rằng việc đó sẽ dễ bị hiểu nhầm. Một số người phản đối hành vi xóa hàng loạt các thông tin không nguồn tại nhiều bài, đặc biệt là khi người xóa cũng không làm gì để giúp cải thiện. Đừng chỉ xoáy vào những nội dung của một bên quan điểm vì như vậy là trái với Wikipedia:Thái độ trung lập. Hãy kiểm tra xem biết đâu nguồn tham khảo cho nội dung đó đang nằm ở vị trí khác trong bài. Do đó, bạn cần nói rõ rằng bạn có lý do chính đáng để tin rằng nội dung bạn xóa là không thể kiểm chứng được.

[6] Bao gồm cả những tư liệu, tài liệu thuộc văn thư công cộng cũng như các thông tin khắc trên đá/tượng, chẳng hạn như bia mộ.

[DACBIET-7] Xin lưu ý rằng khẳng định đặc biệt luôn cần nguồn mạnh.

[8] Đặc điểm của nội dung tự xuất bản là thiếu người đánh giá độc lập (những người không có xung đột lợi ích với tác phẩm đó) có thể xác nhận độ khả tín của nội dung. Ví dụ về nguồn tự xuất bản bao gồm thông cáo báo chí, nội dung được đăng tải trên các trang web của công ty, chiến dịch quảng cáo, nội dung được xuất bản trên phương tiện truyền thông bởi chính chủ sở hữu / nhà xuất bản của nhóm truyền thông đó, album nhạc tự phát hành và bản tuyên ngôn bầu cử:
Thư viện Đại học California, Berkeley nói rằng: "Most pages found in general search engines for the web are self-published or published by businesses small and large with motives to get you to buy something or believe a point of view. Even within university and library web sites, there can be many pages that the institution does not try to oversee." [Đa số các trang mà bạn tìm được trên các công cụ tìm kiếm trên mạng đều là tự xuất bản hoặc do các doanh nghiệp vừa và nhỏ xuất bản để lôi kéo bạn mua hàng hoặc tin vào một điều gì đó. Ngay cả trong các trang web của trường đại học và thư viện cũng có thể tồn tại nhiều trang như vậy.]

Ấn phẩm Academic Integrity at Princeton (2011) của Đại học Princeton giải thích rằng: "Unlike most books and journal articles, which undergo strict editorial review before publication, much of the information on the Web is self-published. To be sure, there are many websites in which you can have confidence: mainstream newspapers, refereed electronic journals, and university, library, and government collections of data. But for vast amounts of Web-based information, no impartial reviewers have evaluated the accuracy or fairness of such material before it's made instantly available across the globe." [Không như sách và bài báo hàn lâm phải được bình duyệt và biên tập nghiêm ngặt trước khi xuất bản, nhiều thông tin trên mạng đều là tự xuất bản. Những trang web mà bạn có thể tin tưởng là: báo chí chính thống, bài báo hàn lâm điện tử đã được dùng làm nguồn, bộ sưu tập dữ liệu của trường đại học, thư viện, và chính phủ. Nhưng đa số thông tin trên mạng không có người để đánh giá độ chính xác của các thông tin đó ở vị trí khách quan trước khi nó được lan truyền đi khắp nơi trên thế giới.]

Cẩm nang biên soạn Chicago, ấn bản thứ 16 nói rằng, "any Internet site that does not have a specific publisher or sponsoring body should be treated as unpublished or self-published work."[Những trang web không có nhà xuất bản hay đơn vị quản lý cần được xem là nội dung chưa xuất bản hoặc tự xuất bản.]

[9] Thư viện Đại học California, Berkeley nói rằng: "Most pages found in general search engines for the web are self-published or published by businesses small and large with motives to get you to buy something or believe a point of view. Even within university and library web sites, there can be many pages that the institution does not try to oversee." [Đa số các trang mà bạn tìm được trên các công cụ tìm kiếm trên mạng đều là tự xuất bản hoặc do các doanh nghiệp vừa và nhỏ xuất bản để lôi kéo bạn mua hàng hoặc tin vào một điều gì đó. Ngay cả trong các trang web của trường đại học và thư viện cũng có thể tồn tại nhiều trang như vậy.]

[10] Ấn phẩm Academic Integrity at Princeton (2011) của Đại học Princeton giải thích rằng: "Unlike most books and journal articles, which undergo strict editorial review before publication, much of the information on the Web is self-published. To be sure, there are many websites in which you can have confidence: mainstream newspapers, refereed electronic journals, and university, library, and government collections of data. But for vast amounts of Web-based information, no impartial reviewers have evaluated the accuracy or fairness of such material before it's made instantly available across the globe." [Không như sách và bài báo hàn lâm phải được bình duyệt và biên tập nghiêm ngặt trước khi xuất bản, nhiều thông tin trên mạng đều là tự xuất bản. Những trang web mà bạn có thể tin tưởng là: báo chí chính thống, bài báo hàn lâm điện tử đã được dùng làm nguồn, bộ sưu tập dữ liệu của trường đại học, thư viện, và chính phủ. Nhưng đa số thông tin trên mạng không có người để đánh giá độ chính xác của các thông tin đó ở vị trí khách quan trước khi nó được lan truyền đi khắp nơi trên thế giới.]

[11] Cẩm nang biên soạn Chicago, ấn bản thứ 16 nói rằng, "any Internet site that does not have a specific publisher or sponsoring body should be treated as unpublished or self-published work."[Những trang web không có nhà xuất bản hay đơn vị quản lý cần được xem là nội dung chưa xuất bản hoặc tự xuất bản.]

[9] Rekdal, Ole Bjørn (1 tháng 8 năm 2014). “Academic urban legends”. Social Studies of Science. 44 (4): 638–654. doi:10.1177/0306312714535679. ISSN 0306-3127. PMC 4232290.

[Wales_2006-05_Wikimedia_wikien-l-10] Wales, Jimmy. "Zero information is preferred to misleading or false information", WikiEN-l, May 16, 2006: "I can NOT emphasize this enough. There seems to be a terrible bias among some editors that some sort of random speculative 'I heard it somewhere' pseudo information is to be tagged with a 'needs a cite' tag. Wrong. It should be removed, aggressively, unless it can be sourced. This is true of all information, but it is particularly true of negative information about living persons."

[11] Nguyên văn tiếng Anh: "Exceptional claims require exceptional sourcing", lấy từ câu "Extraordinary claims require extraordinary evidence" trong loạt phim truyền hình Cosmos: A Personal Voyage của Hoa Kỳ những năm 1980. Câu nói này là kết quả đúc kết của nhiều triết gia, nhà khoa học, học giả từ David Hume, Pierre-Simon Laplace, Marcello Truzzi. Để tìm hiểu tường tận, đọc en:Extraordinary claims require extraordinary evidence (tiếng Anh).

[a]

[b]

[c]

[d]

[e]

[f]

[g]

[1]

[2]

[3]

[4]