Văn minh Olmec

Tượng Olmex, đầu người khổng lồ thứ 1 tại San Lorenzo Tenochtitlan 1200–900 TCN

"Người đô vật (The Wrestler)", một tượng Olmec,, 1400–400 TCN

Mặt nạ Olmec 1000–600 TCN

Olmec là nền văn minh lớn đầu tiên của Mexico, sau một thời gian phát triển tại Soconusco. Họ sống trong các vùng áp thấp nhiệt đới ở miền trung nam Mexico, tại các khu vực mà ngày nay là các bang Veracus và Tabasco. Đã có giả thuyết cho rằng người Olmec bắt nguồn một phần từ nước láng giềng Mokaya hoặc Mixe-Zoque.

Olmec phát triển mạnh sau thời kỳ tiền cổ đại tại Trung Bộ châu Mỹ, thời kỳ hình thành có niên đại sớm nhất là năm 1500 TCN tới năm 400 TCN. Nền văn hóa trước Olmec đã phát triển mạnh ở khu vực này từ khoảng năm 2500 TCN, nhưng năm 1600-1500 trước công nguyên, văn hóa Olmec sớm đã xuất hiện, tập trung vào các vùng đất của San Lorenzo Tenochtitlán (thuật ngữ gọi chung cho ba trung tâm hành hương Olmec ở bang Veracruz, Mexico, được tìm thấy gần ngôi làng của San Lorenzo Tenochtitlan và Portero Nuevo), gần bờ biển phía đông nam Veracus.^[1] Họ là nền văn minh Trung Mỹ đầu tiên và tạo nền móng căn bản cho các nền văn minh khác sau đó.^[2] Trong số những cái "nhất" khác, Olmec đã thực hành nghi lễ trích máu và chơi các trò chơi bóng Trung Mỹ, điểm nổi bật của gần như tất cả các xã hội Trung Mỹ sau đó.

Ấn tượng nổi bật nhất hiện nay của người Olmec là các tác phẩm nghệ thuật của họ, thường được gọi là "đầu khổng lồ".^[3] Nền văn minh Olmec trước tiên đã được chú ý và xác định rõ qua các hiện vật tạo tác mà người sưu tập mua vào thị trường nghệ thuật thời tiền Côlômbô vào cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Tác phẩm nghệ thuật Olmec được coi là một trong ấn tượng cổ xưa nhất tại Mỹ.^[4]

Từ nguyên

Olmec xuất phát từ tiếng Nahuatl:Ōlmēcatl [oːlˈmeːkat͡ɬ] (số ít) hay là Ōlmēcah [oːlˈmeːkaʔ] (số nhiều). Từ này bao gồm hai từ ōlli [ˈoːlːi], có nghĩa là "cao su", và mēcatl [ˈmeːkat͡ɬ], nghĩa là "sợi dây" và cả cụm từ có nghĩa là "dây cao su hay là dòng dõi".^[5][6]

Olmec

Những dấu hiệu đầu tiên của xã hội phức tạp ở Trung Mỹ là nền văn minh Olmec tiền-Columbian cổ sống ở các vùng đất thấp nhiệt đới phía nam-trung tâm mexico

Tổng quan

Các trung tâm Olmec, nơi Olmec trị vì từ năm 1400 – 400 TCN

Các trung tâm Olmec là ở khu vực vùng đất thấp vùng Vịnh, nơi nó được mở rộng sau khi thời kỳ phát triển sớm tại Soconusco. Đặc trưng của khu vực này là những vùng đầm lầy đất thấp nằm xen kẽ giữa những ngọn đồi thấp, rặng núi, và núi lửa. Dãy núi Tuxtlas cao dần ở phía bắc, dọc theo Vịnh Campeche của Vịnh Mexico. Ở đây, Olmec xây dựng những khu phức hợp thành phố và đền thờ vĩnh viễn tại San Lorenzo Tenochtitlan, La Venta, Tres Zapotes, và Laguna de los Cerros. Trong khu vực này, nền văn minh Trung Mỹ đầu tiên xuất hiện và trị vì từ khoảng 1400-400 TCN..^[7]

Nguồn gốc

Khởi đầu của nền văn minh Olmec có từ giữa 1400 và 1200 trước Công Nguyên. Phát hiện gần đây của Olmec còn nghi lễ gửi ở đền El Manati (gần San Lorenzo) di chuyển trở lại này "ít nhất" 1600-1500 trước công nguyên.CÓ vẻ như Olmec có gốc từ nền văn hóa nông nghiệp đầu tiên của Tabasco,bắt đầu từ giữa 5100 TCN và 4600 TCN. Chia sẻ các cây lương thực giống nhau và kỹ thuật của nền văn minh Olmec.

Những gì ngày nay được gọi là Olmec đầu tiên xuất hiện đầy đủ trong thành phố San Lorenzo Tenochtitlan, nơi mà tính năng Olmec đặc biệt xảy ra vào khoảng năm 1400 trước Công nguyên. Sự gia tăng của nền văn minh đã được hỗ trợ bởi các hệ sinh thái của địa phương cũng tưới đất phù sa,cũng như của các mạng lưới giao thông được cung cấp bởi lưu vực Coatzacoalcos River. Môi trường này có thể được so sánh với các trung tâm khác của nền văn minh cổ đại:sông Nile, Indus, và thung lũng sông Hoàng Hà, và Lưỡng Hà.môi trường năng suất cao này đã khuyến khích dân tập trung đông, mà lần lượt kích hoạt sự nổi lên của một tầng lớp ưu tú.^[8]

Sắc tộc và ngôn ngữ

Hình ảnh

• 
  Colossal Head
• 
  Olmec colossal head monument
• 
  Monument 3, San Lorenzo Tenochtitlan
• 
  Scultures The "twins" from El Azuzul
• 
  Tuxtla Statuette
• 
  Bird Vessel, 12th–9th century BCE
• 
  Three celts, Olmec ritual objects
• 
  Olmec style bottle, reputedly from Las Bocas, 1100-800 BCE
• 
  Olmec Baby Figure 1200-900 BCE
• 
  Olmec were-jaguar
• 
  Olmec-style painting from the Juxtlahuaca cave
• 
  Olmec-style bas relief "El Rey" from Chalcatzingo

Chú thích

1. Diehl, Richard A. (2004). The Olmecs: America's First Civilization. London: Thames and Hudson. tr. 9–25. ISBN 0-500-28503-9.
2. Xem Pool (2007) trang 2. Mặc dù có sự đồng thuận rộng rãi rằng nền văn hóa Olmec đã giúp đặt nền móng cho các nền văn minh sau đó, có sự bất đồng về mức độ đóng góp của Olmec, và thậm chí một định nghĩa đúng đắn của "văn hóa" Olmec. Xem "ảnh hưởng của nền văn hóa Olmec ở Trung Mỹ" cho một giải thích rõ ràng hơn về câu hỏi này.
3. Xem một trong những hiện vật tại Diehl, trang 11.
4. Xem Diehl, trang 108 so sánh với "thời Mỹ cổ đại". Nghệ sĩ và nhà khảo cổ học Miguel Covarrubias (1957) trang 50, nói rằng các tượng Olmec là một trong những kiệt tác của thế giới.
5. Olmecas (n.d.). Think Quest. Truy cập ngày 20/9/2012, từ nguồn Lưu trữ 2012-10-24 tại Wayback Machine
6. Coe (1968) trang 42
7. Dates from Pool, p. 1. Diehl gives a slightly earlier date of 1500 BCE (p. 9), but the same end-date. Any dates for the start of the Olmec civilization or culture are problematic as its rise was a gradual process, most Olmec dates are based on radiocarbon dating (see e.g. Diehl, p. 10), which is only accurate within a given range (e.g. ±90 years in the case of early El Manati layers), and much is to be learned concerning early Gulf lowland settlements.
8. Beck, Roger B.; Linda Black, Larry S. Krieger, Phillip C. Naylor, Dahia Ibo Shabaka (1999). World History: Patterns of Interaction. Evanston, IL: McDougal Littell. ISBN 0-395-87274-X.

Tham khảo

Adams, Richard E.W. (1991). Prehistoric Mesoamerica . Norman: University of Oklahoma Press. ISBN 0-8061-2304-4. OCLC 22593466.

Benson, Elizabeth P. (1996). “110. Votive Axe”. Trong Elizabeth P. Benson and Beatriz de la Fuente (biên tập). Olmec Art of Ancient Mexico . Washington D.C.: National Gallery of Art. tr. 262–263. ISBN 0-89468-250-4. OCLC 34357584.

Bruhns, Karen O. (tháng 3 năm 2007). Nancy L. Kelker, Ma. del Carmen Rodríguez Martínez, Ponciano Ortíz Ceballos, Michael D. Coe, Richard A. Diehl, Stephen D. Houston, Karl A. Taube, and Alfredo Delgado Calderón. “Did the Olmec Know How to Write?”. Science. Washington, D.C.: American Association for the Advancement of Science. 315 (5817): 1365–1366. doi:10.1126/science.315.5817.1365b. ISSN 0036-8075. OCLC 206052590. PMID 17347426.

Campbell, Lyle (1976). and Terrence Kaufman. “A Linguistic Look at the Olmec”. American Antiquity. Menasha, WI: Society for American Archaeology. 41 (1): 80–89. doi:10.2307/279044. ISSN 0002-7316. JSTOR 279044. OCLC 1479302.

Carlson, John B. (1975) "Lodestone Compass: Chinese or Olmec Primacy? Multidisciplinary Analysis of an Olmec Hematite Artifact from San Lorenzo, Veracruz, Mexico", Science, New Series, Vol. 189, No. 4205 (Sep. 5, 1975), pp. 753–760 (753).

Clark, John E. (2001). “Gulf Lowlands: South Region”. Trong Susan Toby Evans and David L. Webster (biên tập). Archaeology of Ancient Mexico and Central America: an Encyclopedia. New York: Garland Publishing. tr. 340–344. ISBN 0-8153-0887-6. OCLC 45313588.

Coe, Michael D. (1967). “San Lorenzo and the Olmec Civilization”. Trong Elizabeth P. Benson (biên tập). Dumbarton Oaks Conference on the Olmec, October 28th and 29th, 1967. Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection; Trustees for Harvard University. tr. 41–72. OCLC 52523439. Bản gốc (PDF online reproduction) lưu trữ ngày 8 tháng 11 năm 2011.

Coe, Michael D. (1968). America's First Civilization: Discovering the Olmec. New York: The Smithsonian Library.

Coe, Michael D. (2002). Mexico: from the Olmecs to the Aztecs. with Rex Koontz . London and New York: Thames & Hudson. ISBN 0-500-28346-X. OCLC 50131575.

Covarrubias, Miguel (1977) [1946]. “Olmec Art or the Art of La Venta”. Trong Alana Cordy-Collins and Jean Stern (biên tập). Pre-Columbian Art History: Selected Readings. Robert Pirazzini (trans.) . Palo Alto, CA: Peek Publications. tr. 1–34. ISBN 0-917962-41-9. OCLC 3843930.

Covarrubias, Miguel (1957). Indian Art of Mexico and Central America . New York: Alfred A. Knopf. OCLC 171974.

Cyphers, Ann (1996). “2. San Lorenzo Monument 4 - Colossal Head”. Trong Elizabeth P. Benson and Beatriz de la Fuente (biên tập). Olmec Art of Ancient Mexico . Washington D.C.: National Gallery of Art. tr. 156. ISBN 0-89468-250-4. OCLC 34357584.

Cyphers, Ann (1999). “From Stone to Symbols: Olmec Art in Social Context at San Lorenzo Tenochtitlán” (PDF). Trong David C. Grove and Rosemary A. Joyce (biên tập). Social patterns in pre-classic Mesoamerica: a symposium at Dumbarton Oaks, 9 and ngày 10 tháng 10 năm 1993 (PDF online e-text reproduction) |format= cần |url= (trợ giúp). Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection and Trustees for Harvard University. tr. 155–181. ISBN 0-88402-252-8. OCLC 39229716. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 6 năm 2006. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2014.

Davies, Nigel (1982). The Ancient Kingdoms of Mexico. Pelican Books series. Harmondsworth, England: Penguin Books. ISBN 0-14-022232-4. OCLC 11212208.

Diehl, Richard (2004). The Olmecs: America's First Civilization. Ancient peoples and places series. London: Thames & Hudson. ISBN 0-500-02119-8. OCLC 56746987.

Filloy Nadal, Laura (2001). “Rubber and Rubber Balls in Mesoamerica”. Trong E. Michael Whittington (biên tập). The Sport of Life and Death: The Mesoamerican Ballgame . New York: Thames & Hudson. tr. 20–31. ISBN 0-500-05108-9. OCLC 49029226.

Flannery, Kent V. (2005). Andrew K. Balkansky, Gary M. Feinman, David C. Grove, Joyce Marcus, Elsa M. Redmond, Robert G. Reynolds, Robert J. Sharer, Charles S. Spencer, and Jason Yaeger. “Implications of new petrographic analysis for the Olmec "mother culture" model” (online reproduction). Proceedings of the National Academy of Sciences. Washington, D.C.: National Academy of Sciences. 102 (32): 11219–11223. doi:10.1073/pnas.0505116102. ISSN 0027-8424. OCLC 209632728. PMC 1183595. PMID 16061797. Truy cập ngày 27 tháng 3 năm 2007.

Grove, David C. (1976). “Olmec Origins and Transpacific Diffusion: Reply to Meggers”. American Anthropologist, New Series (JSTOR reproduction) |format= cần |url= (trợ giúp). Arlington, VA: American Anthropological Association and affiliated societies. 78 (3): 634–637. doi:10.1525/aa.1976.78.3.02a00120. ISSN 0002-7294. JSTOR 674425. OCLC 1479294.

Grove, David C. (1981). “Olmec monuments: Mutilation as a Clue to Meaning”. Trong Elizabeth P. Benson (biên tập). The Olmec and their Neighbors: Essays in Memory of Matthew W. Stirling. Michael D. Coe and David C. Grove (organizers). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection; Trustees for Harvard University. tr. 49–68. ISBN 0-88402-098-3. OCLC 7416377.

Guimarães, A.P. (2004). “Mexico and the early history of magnetism”. Revista Mexicana de Física. Mexico D.F.: Sociedad Mexicana de Física. 50 (Enseñanza 1): 51–53. ISSN 0035-001X. OCLC 107737016. Bản gốc (PDF online reproduction) lưu trữ ngày 21 tháng 12 năm 2008. Truy cập ngày 9 tháng 9 năm 2008.

Haughton, Brian (2007). Hidden History. New Page Books. ISBN 978-1-56414-897-1.

Joralemon, Peter David (1996) "[Catalogue #]53. Figure Seated on a Throne with Infant on Lap", in Olmec Art of Ancient Mexico, eds. E. P. Benson and B. de la Fuente, National Gallery of Art, Washington D.C., ISBN 0-89468-250-4, pp. 218.

Joyce, Rosemary A. (1991). “Olmec Bloodletting: An Iconographic Study” (PDF; reprinted online by PARI [2003]). Trong Virginia M. Fields (volume ed) (biên tập). Sixth Palenque Roundtable, 1986. Sixth Palenque Round Table Conference, held June 8–14, 1986, at Palenque, Chiapas, Mexico. Palenque Round Table series, vol. 8. Merle Greene Robertson (series ed.). Norman: University of Oklahoma Press. tr. 143–150. ISBN 0-8061-2277-3. OCLC 21230103.

Lawler, Andrew (2007). “Beyond the Family Feud”. Archaeology. 60 (2): 20–25.

Magni, Caterina (1999). Archéologie du Mexique: les Olmèques. Paris: Éditions Artcom'. ISBN 2-912741-24-6. OCLC 43630189. (tiếng Pháp)

Magni, Caterina (2003). Les Olmèques: des origines au mythe. Paris: Éditions du Seuil. ISBN 2-02-054991-3. OCLC 52385926. (tiếng Pháp)

National Science Foundation (2002) Scientists Find Earliest "New World" Writings in Mexico Lưu trữ 2009-11-28 tại Wayback Machine, 2002.

Niederberger Betton, Christine (1987) Paléopaysages et archéologie pré-urbaine du bassin de México. Tomes I & II published by Centro Francés de Estudios Mexicanos y Centroamericanos, Mexico, D.F. (Resume) Lưu trữ 2016-03-03 tại Wayback Machine

Ortíz C., Ponciano; Rodríguez, María del Carmen (1999) "Olmec Ritual Behavior at El Manatí: A Sacred Space" Lưu trữ 2007-02-21 tại Wayback Machine in Social Patterns in Pre-Classic Mesoamerica, eds. Grove, D. C.; Joyce, R. A., Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, D.C., p. 225 - 254.

Ortiz de Montellano, Bernard (1997). Gabriel Haslip-Viera, and Warren Barbour. “They Were NOT Here before Columbus: Afrocentric Hyperdiffusionism in the 1990s”. Ethnohistory. Durham, NC: Duke University Press, issued by the American Society for Ethnohistory. 44 (2): 199–234. doi:10.2307/483368. ISSN 0014-1801. JSTOR 483368. OCLC 42388116.

Pohl, Mary (2002). Kevin O. Pope, and Christopher von Nagy. “Olmec Origins of Mesoamerican Writing”. Science. 298 (5600): 1984–1987. doi:10.1126/science.1078474. PMID 12471256.

Pohl, Mary "Economic Foundations of Olmec Civilization in the Gulf Coast Lowlands of México", Foundation for the Advancement of Mesoamerican Studies, Inc., accessed March 2007.

Pool, Christopher A. (2007). Olmec Archaeology and Early Mesoamerica. Cambridge World Archaeology. Cambridge and New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-78882-3. OCLC 68965709.

Pope, Kevin (2001). et al. “Origin and Environmental Setting of Ancient Agriculture in the Lowlands of Mesoamerica”. Science. 292 (5520): 1370–1373. doi:10.1126/science.292.5520.1370. PMID 11359011.

Reilly III, F. Kent "Art, Ritual, and Rulership in the Olmec World" in Ancient Civilizations of Mesoamerica: a Reader, Blackwell Publishing Ltd, p. 369-395.

Rose, Mark (2005) "Olmec People, Olmec Art", in Archaeology (online), the Archaeological Institute of America, accessed February 2007.

Santley, Robert S. (1991). “The Politicization of the Mesoamerican Ballgame and its Implications for the Interpretation of the Distribution of Ballcourts in Central Mexico”. Trong Vernon L. Scarborough and David R. Wilcox (biên tập). The Mesoamerican Ballgame. Tucson: University of Arizona Press. tr. 3–24. ISBN 0-8165-1180-2. OCLC 51873028.

Scarre, Chris (1999) The Seventy Wonders of the Ancient World, Thames & Hudson, London, ISBN 978-0-500-05096-5.

Serra Puche, Mari Carmen and Fernan Gonzalez de la Vara, Karina R. Durand V. (1996) "Daily Life in Olmec Times", in Olmec Art of Ancient Mexico, eds. E. P. Benson and B. de la Fuente, National Gallery of Art, Washington D.C., ISBN 0-89468-250-4, pp. 262–263.

Skidmore, Joel (2006). “The Cascajal Block: The Earliest Precolumbian Writing” (PDF). Mesoweb Reports & News. Mesoweb. Truy cập ngày 20 tháng 6 năm 2007.

Stevenson, Mark (2007) "Olmec-influenced city found in Mexico", Associated Press, accessed ngày 8 tháng 2 năm 2007.

Stirling, Matthew W. (1968). “Early History of the Olmec Problem”. Trong Elizabeth P. Benson (biên tập). Dumbarton Oaks Conference on the Olmec, October 28th and 29th, 1967 (PDF online reproduction) |format= cần |url= (trợ giúp). Washington D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection; Trustees for Harvard University. tr. 1–8. OCLC 52523439. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 11 năm 2011.

Stoltman, J.B. (2005). et al. “Petrographic evidence shows that pottery exchange between the Olmec and their neighbors was two-way”. PNAS. 102 (32): 11213–11218. doi:10.1073/pnas.0505117102. PMC 1183596. PMID 16061796.

Taube, Karl (2004). Olmec Art at Dumbarton Oaks (PDF). Pre-Columbian Art at Dumbarton Oaks, No. 2. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection; Trustees of Harvard University. ISBN 0-88402-275-7. OCLC 56096117. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 24 tháng 1 năm 2012.

VanDerwarker, Amber (2006) Farming, Hunting, and Fishing in the Olmec World, University of Texas Press, ISBN 0-292-70980-3.

von Nagy, Christopher (1997). “The Geoarchaeology of Settlement in the Grijalva Delta”. Trong Barbara L. Stark and Philip J. Arnold III (biên tập). Olmec to Aztec: Settlement Patterns in the Ancient Gulf Lowlands. Tucson: University of Arizona Press. tr. 253–277. ISBN 0-8165-1689-8. OCLC 36364149.

Wichmann, Søren (1995). The Relationship Among the Mixe–Zoquean Languages of Mexico. Salt Lake City: University of Utah Press. ISBN 0-87480-487-6.

Wichmann, Søren (2008 [in press]). Dmitri Beliaev, and Albert Davletshin. “Posibles correlaciones lingüísticas y arqueológicas involucrando a los olmecas” (PDF). Proceedings of the Mesa Redonda Olmeca: Balance y Perspectivas, Museo Nacional de Antropología, México City, March 10–12, 2005. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 2 tháng 10 năm 2008. Truy cập ngày 18 tháng 9 năm 2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |year= (trợ giúp) (tiếng Tây Ban Nha)

Wilford, John Noble (ngày 15 tháng 3 năm 2005). “Mother Culture, or Only a Sister?”. The New York Times. Truy cập ngày 19 tháng 9 năm 2008.

Williams, Howel (1965). and Robert F. Heizer. “Sources of Rocks Used in Olmec Monuments” (PDF online facsimile). Contributions of the University of California Archaeological Research Facility. Berkeley: University of California Department of Anthropology. 1 (Sources of Stones Used in Prehistoric Mesoamerican Sites): 1–44. ISSN 0068-5933. OCLC 1087514.

Liên kết ngoài

• Drawings and photographs of the 17 colossal heads
• Stone Etchings Represent Earliest New World Writing Scientific American; Ma. del Carmen Rodríguez Martínez, Ponciano Ortíz Ceballos, Michael D. Coe, Richard A. Diehl, Stephen D. Houston, Karl A. Taube, Alfredo Delgado Calderón, Oldest Writing in the New World, Science, Vol 313, ngày 15 tháng 9 năm 2006, pp1610–1614.
• BBC audio file. Discussion of Olmec culture (15 mins) A History of the World in 100 Objects.