Fidji

Republiek Fidji
Republic of Fiji (Engels)
Matanitu Tugalala o Viti (Fidjiaans)
रिपब्लिक ऑफ फीजी (Fidjiaanse Hindi)
Ripablik ăph Phījī (Transliterasie)
Vlag van Fidji Wapen van Fidji
Vlag Wapen
Nasionale leuse:
Rerevaka na Kalou ka Doka na Tui
(Fidjiaans vir: "Vrees God en eer die Koningin")
Volkslied: God Bless Fiji
(Engels vir: "God seën Fidji")
Ligging van Fidji
Hoofstad Suva

18°10′S 178°27′O / 18.167°S 178.450°O / -18.167; 178.450

Grootste stad Suva[1]
Amptelike tale Engels, Fidjiaans en Fidjiaanse Hindi[2]
Regering Unitêre parlementêre
grondwetlike republiek
Naiqama Lalabalavu
Sitiveni Rabuka
Onafhanklikheid
• van die Verenigde Koninkryk
• Republiek
• Huidige grondwet
10 Oktober 1970
7 Oktober 1987
6 September 2013
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
18 274[3] km2  (156ste)
7 056 myl2
feitlik geen
Bevolking
 - 2024-skatting
 - 2017-sensus
 - Digtheid 		 
951 611[3] (163ste)
884 887[4]
52,1 / km2 (148ste)
134,9 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2024-skatting

$14,766 miljard[5] (158ste)
$16 003[5] (102de)

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita 		2024-skatting

$5,773 miljard[5] (164ste)
$6 257[5] (106de)

MOI (2022) 0,729[6] (104de)  –  hoog
Gini (2019) 30,7[7] –  medium
Geldeenheid Dollar (FJD)
Tydsone
 - Somertyd 		FJT (UTC+12)
FJST[8] (UTC+13[9])
Internet-TLD .fj
Skakelkode +679

Fidji (Engels: Fiji, [ˈfiːdʒiː], luister (hulp·inligting); Fidjiaans: Viti, [ˈβitʃi]; Fidjiaanse Hindi: फ़िजी, Fijī), amptelik die Republiek Fidji (Engels: Republic of Fiji;[10] Fidjiaans: Matanitu Tugalala o Viti;[11] Fidjiaanse Hindi: फ़िजी गणराज्य,[12] Ripablik ăph Phījī), is 'n eilandstaat in die Stille Oseaan en Oseanië met 'n oppervlakte van 18 274 km². In 2024 het dit 'n bevolking van 951 611 gehad. Fidji bestaan hoofsaaklik uit die twee eilande Viti Levu en Vanua Levu, asook omliggende eilandjies, met die Korosee binne-in.[3]

Nasa-satellietbeeld van Fidji
Kaart van Fidji

Fidji is in die ooste van Vanuatu en Nieu-Kaledonië, in die suidooste van die Salomonseilande, in die suide van Tuvalu en Wallis en Futuna, in die weste van Tonga en in die noorde van Nieu-Seeland geleë. Die hoofstad en grootste stad is Suva.

Die Nederlandse ontdekkingsreisiger Abel Tasman het in 1643 die eerste Europeër geword wat Fidji bereik het. Fidji het in 1874 'n Britse kolonie geword en die Britte het kontrakwerkers vir die suikerplantasies uit Brits-Indië ná Fidji geneem. Op 10 Oktober 1970 het Fidji sy onafhanklikheid verkry van die Verenigde Koninkryk en op 7 Oktober 1987 ná verskeie staatsgrepe 'n republiek geword. Fidji is 'n unitêre parlementêre grondwetlike republiek binne die Britse Statebond met 'n president as staatshoof.

Etimologie

[wysig | wysig bron]

Die Fidjiane noem hul land "Viti" wat afgelei is van die hoofeiland Viti Levu, die naam "Fidji" is egter gebaseer op die naam wat die Tongaanse bure aan dié eilande gegee het, naamlik Fisi.[3] 'n Amptelike weergawe van die naam se ontstaan lui:

Die Fidjiane het eers aan Europeërs bekend geword deur die skriftelike optekeninge deur lede van Cook se ekspedisies wat hulle in Tonga ontmoet het. Hulle is beskryf as gedugte krygers en woeste kannibale, bouers van die beste vaartuie in die Stille Oseaan, maar nie as groot matrose nie. Hulle het ontsag onder die Tongane aangewakker, en al hul vervaardiging, veral basdoeke en stokke, is baie gewaardeer en aangevra. Hulle het hul tuiste Viti genoem, maar die Tongane het dit Fisi genoem, en dit was hierdie vreemde uitspraak, Fidji, vir die eerste keer opgeteken deur kaptein James Cook, waaronder die eilande bekend geword het.[13]

"Feejee", die verengelsde vorm van die Tongaanse uitspraak[14] het verskyn in verslae en ander geskrifte deur sendelinge en ander reisigers wat Fidji tot aan die laat 19de eeu besoek het.[15][16]

Sport

[wysig | wysig bron]
Krieketwedstryd tussen Fidji en Wes-Indië op Albertpark, Suva, 1950's
Fidji voer die Cibi voor die wedstryd teen Kanada tydens die Rugbywêreldbeker 2007 op

Rugby is verreweg die gewildste sportsoort in Fidji en dit is een van die min lande waar rugby die hoofsport is. Slegs die Cookeilande, Nieu-Seeland, Samoa, Tonga en Wallis kan soortgelyke bewerings maak.[17] Die Fidjiane is in rugbyunie steeds onder die 15 beste spanne wêreldwyd. Die Fidjiaanse nasionale rugbyspan het sedert 1987 vir amper elke rugbywêreldbekertoernooi (behalwe vir dié van 1995) gekwalifiseer. Hulle is veral bekend vir die tradisionele Cibi-oorlogsdans voor elke wedstryd. Daar is ongeveer 80 000 geregistreerde spelers uit 'n totale bevolking van sowat 950 000 wat in meer as 600 klubs aktief is.[18] Fidji ly egter onder 'n groot uitvloei aan talent, aangesien baie spelers in die professionele ligas in Australië, Nieu-Seeland, Europa of Japan speel en deur die onderskeie land ingeburger word. Volgens Wêreldrugby se reëls is 'n tydperk van vyf jaar ononderbroke blyplek genoeg om vir die nasionale span van 'n ander land uit te draf (tot aan die einde van 2020 was dit slegs drie jaar).[19] Verder speel 'n beduidende aantal spelers, wat vir Fidji verkiesbaar is, vir Australië of Nieu-Seeland; noemenswaardige voorbeelde is die Fidjiaans gebore All Blacks Joe Rokocoko en Sitiveni Sivivatu asook die Wallabies Tevita Kuridrani en Lote Tuqiri.

Die Stille Oseaan-eilandstate se beheerliggame is nie sterk genoeg om hierdie uitvloei aan talent stop te sit nie. Soms word die sistematiese stropery in 'n ironiese manier met die 19de eeuse Blackbirding vergelyk.[20] Fidjiane, wat hul eie land verteenwoordig, kan nie altyd vir hul nasionale span verskyn nie, aangesien veral Engelse klubs huiwerig is om spelers vir toetswedstryde beskikbaar te stel. Die professionele span Fijian Drua, wat sedert 2022 aan die internasionale toernooi Superrugby deelneem, sal as 'n oplossing dien.[21]

Hulle is egter nog meer suksesvol in sewesrugby, waarvan die reëls op rugbyunie s'n geskoei is. Die Fidjiaanse nasionale sewesrugbyspan is 'n bekende en internasionale suksesvolle span wat die Hongkong Sewes sedert die eerste toernooi in 1976 18 keer gewen het, meer as enige ander land.[22] Fidji het ook die sewesrugbywêreldbeker drie keer gewen — in 1997, 2005 en 2022.[23] Die Fidjiaanse nasionale sewesrugbyspan is die huidige wêreldkampioen in Wêreldrugby. Tydens die Olimpiese Somerspele 2016 in Rio de Janeiro het hulle Fidji se eerste goue medalje ingepalm, nadat hulle die sewesrugbytoernooi se eindstryd teen Groot-Brittanje met 43–7 gewen het.[24] Dit was die eerste goue medalje vir een van Oseanië se eilandstate.[25] Tydens die Olimpiese Somerspele 2021 in Tokio het hulle daarin geslaag om dié sukses te herhaal. Vir die sewesrugbyspan het spelers verskyn wat voorheen of later ook vir die rugbyuniespan gespeel het. Volgens Wêreldrugby se reëls is dit egter nie moontlik om terselfdertyd vir albei nasionale spanne in aanmerking te kom nie; hierdeur sal veral uitputting van spelers vermy word.[26]

Fidji beskik met die HFC Bank-stadion oor 'n baie moderne rugbystadion, maar dit word die meeste van die tyd nie gebruik nie. Daar is min opponente wat bereid is om die lang rys na Fidji aan te pak. Australië en Nieu-Seeland kom slegs selde teen die eilandstate te staan. Teen einde van meer toetswedstryde is die Stille Oseaan-nasiesbekertoernooi (tot 2006 die Stille Oseaan-drienasies genoem) gestig, waaraan onder andere die nasionale spanne van Fidji, Samoa en Tonga deelneem.

Soos in ander Stille Oseaan-eilandstate word op Fidji 'n tradisionele plaaslike soort krieket beoefen.[27]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) "Age, Sex and Marital Status by Urban and Rural Enumeration, Fiji 2007". Fidjiaanse Kantoor van Statistiek. Besoek op 17 April 2020.
  2. ↑ (en) "Section 4 of Fiji Constitution". servat.unibe.ch. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 29 April 2020. Besoek op 17 April 2020.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 (en) "Fiji". Central Intelligence Agency. Besoek op 12 November 2024.
  4. ↑ (en) "Fiji Bureau of Statistics Releases 2017 Census Results". Fidjiaanse Regering. 10 Januarie 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Oktober 2019. Besoek op 17 April 2020.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (en) "Fiji". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2024. Besoek op 12 November 2024.
  6. ↑ (en) "Human Development Report 2023/2024" (PDF). United Nations Development Programme. 13 Maart 2024. Besoek op 12 November 2024.
  7. ↑ (en) "Gini Index – Fiji". Wêreldbank. Besoek op 12 November 2024.
  8. ↑ (en) "FJST – Fiji Summer Time". www.timeanddate.com. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Desember 2019. Besoek op 17 April 2020.
  9. ↑ (en) "Fiji Reignites Daylight Saving Time on November 29". timeanddate.com. 10 November 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 22 Junie 2019. Besoek op 17 April 2020.
  10. ↑ (en) "Country is now officially called Republic of Fiji". Fijivillage.com. 3 Februarie 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Mei 2019. Besoek op 17 April 2020.
  11. ↑ (fj) Yavunivakavulewa ni Matanitu Tugalala o Viti Geargiveer 1 November 2013 op Wayback Machine. fiji.gov.fj
  12. ↑ (hi) रिपब्लिक ऑफ फीजी का संविधान Geargiveer 1 November 2013 op Wayback Machine
  13. ↑ (en) "About Fiji". Fidjiaanse Hoëkommissariaat in die Verenigde Koninkryk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Februarie 2010. Besoek op 2 Februarie 2010.
  14. ↑ (en) Albert J. Schutz (Desember 1974). "The Forerunners of the Fijian Dictionary". The Journal of the Polynesian Society. 83 (4): 443–457. JSTOR 20705027. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 8 Februarie 2018. Besoek op 8 Februarie 2018.
  15. ↑ (en) Thomas Barbour (1923). "The Frogs of the Fiji Islands". Proceedings of the Academy of Natural Sciences of Philadelphia. 75: 111–115. JSTOR 4063878.
  16. ↑ (en) Deryck Scarr (1984). Fiji: A Short History. Laie, Hawaii: Institute for Polynesian Studies, Brigham Young University—Hawaii Campus. p. 2. ISBN 978-0-939154-36-4. OCLC 611678101. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 19 Julie 2023. Besoek op 19 Julie 2023.
  17. ↑ (en) "Rugby History in Fiji". Teivovo. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 14 November 2007. Besoek op 6 Oktober 2007.
  18. ↑ (en) "About us". Fidjiaanse Rugbyunie. 2021. Besoek op 12 November 2024.
  19. ↑ (en) "World Rugby raises international eligibility period from three to five years". BBC. 10 Mei 2017. Besoek op 12 November 2024.
  20. ↑ (en) "Pacific's brawn drain is world rugby's gain". North West Star. 7 Oktober 2011. Besoek op 12 November 2024.
  21. ↑ (en) "Next steps in Pacific Island professional teams' journey confirmed by NZ Rugby". All Blacks. 14 April 2021. Besoek op 12 November 2024.
  22. ↑ (en) "Hong Kong Sevens – Past Champions". Hongkong Sewes. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Februarie 2017. Besoek op 30 Maart 2017.
  23. ↑ (en) "History". Fidjiaanse Rugbyunie. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Februarie 2017. Besoek op 30 Maart 2017.
  24. ↑ (en) "Fiji rugby heroes return home from Rio to national celebrations". ABC News. 22 Augustus 2016. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Maart 2017. Besoek op 30 Maart 2017.
  25. ↑ (en) Felix Chaudhary (15 Augustus 2016). "Fiji makes history in Olympic Games medal tally". The Fiji Times. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 13 September 2017. Besoek op 15 Augustus 2016.
  26. ↑ (en) "Regulation 8. Eligibility to play for national representative teams". Wêreldrugby. 2021. Besoek op 12 November 2024.
  27. ↑ (en) South Pacific and Micronesia. Lonely Planet. 2006. p. 53. ISBN 1-74104-304-2.

Bronnelys

[wysig | wysig bron]
Algemeen

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Flag of the Solomon Islands Salomonseilande • Stille Oseaan Stille Oseaan • Vlag van Tuvalu Tuvalu Stille Oseaan • Vlag van Wallis en Futuna Wallis en Futuna (Vlag van Frankryk Frankryk)
Vlag van Vanuatu Vanuatu • Stille Oseaan Stille Oseaan • Vlag van Tonga Tonga
   Vlag van Fidji Fidji    
Vlag van Norfolkeiland Norfolkeiland (Vlag van Australië Australië) • Vlag van Nieu-Kaledonië Nieu-Kaledonië (Vlag van Frankryk Frankryk) • Stille Oseaan Stille Oseaan • Vlag van Nieu-Seeland Nieu-Seeland Stille Oseaan • Vlag van Nieu-Seeland Nieu-Seeland