Francisco Franco

Francisco Franco
Franco in 1964
Hoof van die Spaanse Staat
Ampstermyn 1 April 1939 – 20 November 1975
Voorafgegaan deur	Manuel Azaña (as President)
Opgevolg deur	Juan Carlos I (as Koning)
Eerste Minister van Spanje
Ampstermyn 30 Januarie 1938 – 8 Junie 1973
Voorafgegaan deur	Juan Negrín
Opgevolg deur	Admiraal Luis Carrero Blanco
Persoonlike besonderhede
Gebore	4 Desember 1892 Ferrol, Galicia, Spanje
Sterf	20 November 1975 Madrid, Spanje
Eggenoot/-note	Carmen Polo
Kind(ers)	María del Carmen
Religie	Rooms Katoliek
Handtekening
Militêre diens
Lojaliteit	Spanje
Diens/Tak	Spaanse Gewapende Magte
Jare in diens	1907–1975

Francisco Franco (Francisco Paulino Hermenegildo Teódulo Franco y Bahamonde Salgado Pardo de Andrade; 4 Desember 1892 – 20 November 1975) was 'n Spaanse militêre leier wat Spanje van 1939 tot sy dood in 1975 as 'n diktator regeer het.^[1]

Franco is in Ferrol, Spanje, gebore as die seun van ouers in die hoër klas met 'n sterk verbintenis met die Spaanse vloot. Franco het hom egter in 1907 by die Toledo Infanterie-akademie as kadet by die Spaanse leër aangesluit en in 1910 gegradueer. Hy het daarna in Marokko diens gedoen en het deur die range gevorder vir dapperheid in die geveg en 'n ywerige aandag aan die detail van logistiek, en op 33-jarige ouderdom 'n brigadier-generaal geword, die jongste generaal in die hele Europa.^[2] Twee jaar later is hy ook aangewys as direkteur van die Algemene Militêre Akademie in Zaragoza.^[3]

Die koms van die Tweede Republiek in 1931 het die konstante bevordering van die monargis Franco gestop. Sy geliefde Zaragoza Akademie is gesluit en hy is sonder pos geplaas tot Februarie 1932, toe hy militêre goewerneur van La Coruña gemaak is. In 1933 is die Tweede Republiek vervang deur die sentrum-regse regering en Franco se loopbaan het begin verbeter. In 1934 lei Franco die wrede onderdrukking van die revolusionêre staking van die mynwerkers in Asturië, wat die antagonisme tussen links en regs in die land verskerp. In 1935 word Franco die Leër se stafhoof.

Toe die linkse Populêre Front die verkiesing in 1936 wen, word Franco weer gemarginaliseer, is hy van die stafhoof onthef en na die Kanariese Eilande verplaas. Toe die leier van die opposisie Calvo Sotelo in die somer vermoor is, het samesweerders die oomblik aangegryp en die militêre staatsgreep wat sedert die verkiesing in Februarie beplan is, probeer uitgevoer.

Alhoewel Franco aanvanklik afstand van die intrige gehou het, het hy 'n leier van hierdie staatsgreeppoging geword. Die staatsgreep het misluk, maar die gebeurtenis het die Spaanse Burgeroorlog vlamgevat. Franco is deur fasciste, groot besighede, die kerk, konserwatiewes en die Spaanse nasionaliste ondersteun. Dit volg nadat die Spaanse Republiek 'n sosialistiese regering gehad het wat die mag van besighede en die kerk wou inperk. Die republiek het ook plaaslike parlemente in Spanje se streke ingestel. Spaanse nasionaliste was nie daarmee ingenome nie en het gedink dat dit Spanje swak sou laat.^[4]

Franco het beheer geneem van die Afrika Leër, wat na Spanje gevlieg is. Met die dood van die ander vooraanstaande generaals, word Franco die enigste leier van sy faksie en word hy in die herfs van 1936 as Generalissimo en Staatshoof aangestel. Deur 'n eenwordingbesluit in 1937 het Franco alle nasionalistiese partye saamgesmelt in 'n enkele party, die FET y de las JONS. In 1939 het die nasionaliste die republikeine in die burgeroorlog verslaan, wat byna 'n halfmiljoen lewens geëis het. Die oorwinning het Franco se diktatorskap oor die hele Spanje uitgebrei, en dit is gevolg deur 'n periode van onderdrukking van politieke teenstanders en andersdenkendes. Tussen 30 000 en 50 000 mense het gesterf deur hierdie onderdrukking, wat dwangarbeid, konsentrasiekampe en teregstellings ingesluit het.^[5][6] Gekombineer met die nasionalistiese teregstellings tydens die oorlog, lê die dodetal van die Wit Terreur tussen 100 000 en 200 000.^{[7][8][9][10][11]}

Franco het voortgegaan om alleen Spanje te regeer, met meer mag as enige Spaanse leier voor of sedert, en het byna uitsluitlik deur middel van dekrete. Hy het 'n kultus van persoonlikheid gekoester en die Movimiento Nacional het die enigste kanaal van deelname aan die Spaanse openbare lewe geword.

Franco het neutraal gebly tydens die Tweede Wêreldoorlog omdat Hitler nie sy voorwaardes vir Spaanse deelname wou aanvaar nie. Tussen 1941 en 1943 lei hy 'n groep vrywilliger soldate wat saam met die Duitse weermag teen die Russe veg. Die groep het as die División Azul (Blou Afdeling) bekend gestaan.^[12][13]

Na die oorlog is Spanje byna 'n dekade lank deur baie ander lande vermy en geïsoleer. Teen die 1950's het die aard van Franco se bewind verander van openlik totalitêr en onderdrukkend tot 'n outoritêre stelsel met beperkte pluralisme.^[14] Gedurende die Koue Oorlog het Franco een van die wêreld se voorste anti-kommunistiese figure geword en sy bewind is deur die Weste, veral die Verenigde State, bygestaan. Spanje het in die laat veertiger- en vroeë vyftigerjare chroniese ekonomiese depressie beleef, maar deur die outarkie te laat vaar en ekonomiese liberalisering te beywer, het Franco die leiding oor die 'Spaanse wonder' gevoer. Ekonomiese gesag is aan die tegnokrate van die Opus Dei in sy regering afgevaardig, wat tot geweldige ekonomiese groei gelei het.^[15]

Die Francoïstiese diktatorskap het mettertyd versag en Luis Carrero Blanco het Franco se ontluikende protegeerde geword en het die daaglikse optrede van die regering beheer. Dit het toegeneem toe Franco in die 1960's simptome van Parkinson-siekte begin toon. Die instelling van 'n grondwet in 1966 het Franco se magte beperk en duidelik omskryf en die amp van premier ingestel. Franco wou in 1973, as gevolg van bejaardheid en siekte gedeeltelik afstand doen van die las van regering van Spanje, en het bedank as premier. Hy is opgevolg deur Carrero Blanco. Franco het egter as staatshoof en opperbevelvoerder aangebly. Franco is in 1975 in die ouderdom van 82 oorlede en is in die Valle de los Caídos begrawe. Deur die bevoegdheid om 'n koning aan te stel, wat hom toegestaan is deur die 1947 Wet oor Opvolging van die Hoof van die Staat, herstel hy die monargie voor sy dood en stel Juan Carlos I aan as sy opvolger en koning van Spanje aan.^[16] Juan Carlos het die Spaanse oorgang na demokrasie gelei.

Franco bly 'n kontroversiële figuur in die Spaanse geskiedenis en die aard van sy diktatorskap het mettertyd verander. Sy bewind was gekenmerk deur wrede onderdrukking, met duisende gesneuweldes, en ekonomiese welvaart, wat die lewensgehalte in Spanje aansienlik verbeter het. Sy diktatoriale styl was baie aanpasbaar, wat maatskaplike en ekonomiese hervorming kon instel, en die enigste konsekwente punte in Franco se lang bewind was bowenal outoritarisme, Spaanse nasionalisme, Nasionale Katolisisme, anti-vrymesselary en anti-kommunisme.

• 
  Standbeeld van Franco.
• 
  Franco se graf by die Valle de los Caídos in Spanje.

Verwysings

1. findagrave.com (volgens die webtuiste sterf hy op 19 November)
2. Television documentary from CC&C Ideacom Production, Apocalypse Never-Ending War 1918–1926, part 2, aired at Danish DR K op 22 Oktober 2018
3. Preston 1994, p. 25.
4. Beevor, Antony (2001). The Spanish Civil War. London: Penguin. ISBN 0-14-100148-8.
5. Richards, Michael (1998) A Time of Silence: Civil War and the Culture of Repression in Franco's Spain, 1936–1945, Cambridge University Press. ISBN 0521594014. bl. 11.
6. Jackson, Gabriel (2005) La república española y la guerra civil RBA, Barcelona. ISBN 8474230063. bl. 466.
7. Maestre, F. E., Casanova, J., Mir, C., & Gómez, F. M. (2004). Morir, matar, sobrevivir: La violencia en la dictadura de Franco. Grupo Planeta (GBS). p.8
8. Fontana, J. (Ed.). (1986). España bajo el franquismo: coloquio celebrado en la universidad de Valencia, noviembre de 1984. Universidad; Crítica: Departamento de Historia Contemporánea. p.22
9. Thomas, bl. 900-901
10. Preston, Paul. The Spanish Civil War. Reaction, revolution & revenge. Harper Perennial. 2006. London. bl.202
11. Beevor, Antony. The Battle for Spain; The Spanish Civil War 1936-1939. Penguin Books. 2006. London. bl.94
12. Kleinfeld, Gerald R; Tambs, Lewis A (1979), Hitler's Spanish Legion: The Blue Division in Russia, Southern Illinois University Press, ISBN 0-8093-0865-7 
13. Moreno Juliá, Xavier (2005), La División Azul: Sangre española en Rusia, 1941–1945, Barcelona: Crítica 
14. Payne (2000), bl. 645
15. Reuter, Tim (19 Mei 2014). "Before China's Transformation, There Was The 'Spanish Miracle'". Forbes Magazine (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Desember 2019. Besoek op 22 Augustus 2017.
16. "Biografie van Francisco Franco Bahamonde". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 4 Maart 2016. Besoek op 19 Junie 2014.

Bibliografie

• Hayes, Carlton J.H. (1951). The United States and Spain. An Interpretation. Sheed & Ward; 1ST edition. ASIN B0014JCVS0.
• Jensen, Geoffrey (2005). Franco. Soldier, Commander, Dictador. Dulles, VA: Potomac Books, Inc. ISBN 978-1-57488-644-3. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Jerez Mir, Miguel; Luque, Javier (2014). "State and Regime in Early Francoism, 1936–45: Power Structures, Main Actors and Repression Policy". In António Costa Pinto; Aristotle Kallis (reds.). Rethinking Fascism and Dictatorship in Europe. Palgrave Macmillan. pp. 176–197. doi:10.1057/9781137384416. hdl:10451/15388. ISBN 978-1-349-48088-3. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Payne, Stanley G. (1987). The Franco Regime. Madison, Wisconsin: University of Wisconsin Press. ISBN 978-0299110703.
• Payne, Stanley G. (1999). Fascism in Spain, 1923–1977. University of Wisconsin Press. ISBN 978-0299165642.
• Payne, Stanley G (2000). The Phoenix: Franco Regime 1936–1975. Phoenix Press. ISBN 978-1-84212-046-0.
• Payne, Stanley G.; Palacios, Jesús (2018). Franco: A Personal and Political Biography (4th uitg.). University of Wisconsin Press. ISBN 978-0299302146. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Preston, Paul (1994). "General Franco as Military Leader". Transactions of the Royal Historical Society (in Engels). Cambridge University Press. 4: 21–41. doi:10.2307/3679213. ISSN 1474-0648. Besoek op 8 Januarie 2020.
• Preston, Paul (1995). Franco. ISBN 978-0-00-686210-9.
• Preston, Paul (2006). The Spanish Civil War: Reaction, Revolution and Revenge (3rd uitg.). London: HarperCollins. ISBN 978-0-00-723207-9.
• Thomas, Hugh (1977). The Spanish Civil War. ISBN 978-0060142780..
• Tussell, Javier (1992). Franco en la guerra civil - Una biografia política (in Spanish) (1st uitg.). Editorial Tusquets. ISBN 9788472236486. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Tussell, Javier (1996). La Dictadura de Franco (in Spanish) (1st uitg.). Altaya. ISBN 9788448706371. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)