Franse letterkunde

Die Franse letterkunde (Frans: littérature française) is in die algemeen literatuur wat in die Franse taal geskryf is, veral deur burgers van Frankryk; dit kan ook verwys na literatuur geskryf deur mense wat in Frankryk woon wat tradisionele tale van Frankryk anders as Frans praat. Literatuur wat in die Franse taal geskryf is deur burgers van ander nasies soos België, Switserland, Kanada, Senegal, Tunisië, Algerië, Marokko, ens. word na verwys as Franstalige literatuur.

Vir eeue was Franse letterkunde 'n voorwerp van nasionale trots vir die Franse mense, en dit was een van die mees invloedryke aspekte van die literatuur van Europa.^[1]^[2] Frankryk beklee die eerste plek op die lys van Nobelpryse vir letterkunde volgens land.

Een van die eerste bekende voorbeelde van Franse letterkunde is die Rolandslied, die eerste groot werk in 'n reeks gedigte bekend as "chansons de geste".^[3]

Die Franse taal is 'n Romaanse taal afgelei van Latyn en sterk beïnvloed deur hoofsaaklik Kelties en Frankies. Vanaf die 11de eeu was literatuur wat in Middeleeuse Frans geskryf is een van die oudste volkstaal (nie-Latynse) letterkundes in Wes-Europa, en dit het 'n sleutelbron van literêre temas in die Middeleeue oor die hele vasteland geword.

Alhoewel die Europese prominensie van Franse letterkunde in die 14de eeu gedeeltelik deur die volksliteratuur in Italië verminder is, het die letterkunde in Frankryk in die 16de eeu 'n groot kreatiewe evolusie ondergaan, en deur die politieke en artistieke programme van die Ancien Régime het die Franse letterkunde die Europese letterkunde in die 17de eeu oorheers.

In die 18de eeu het Frans die literêre lingua franca en diplomatieke taal van Wes-Europa (en tot 'n sekere mate in Amerika) geword, en Franse briewe het 'n diepgaande impak op alle Europese en Amerikaanse literêre tradisies gehad, terwyl dit terselfdertyd sterk beïnvloed is deur die ander nasionale tradisies. Afrika en die Verre-Ooste het die Franse taal na nie-Europese kulture gebring wat besig was om te transformeer en by te dra tot die Franse literêre ervaring van vandag.

Onder die aristokratiese ideale van die Ancien Régime (die "honnête homme"), die nasionalistiese gees van post-revolusionêre Frankryk, en die massa-opvoedkundige ideale van die Derde Republiek en moderne Frankryk, het die Franse 'n diepgaande kulturele gehegtheid aan hul literêre erfenis. Vandag beklemtoon Franse skole die studie van romans, teater en poësie (dikwels uit die kop geleer). Die literêre kunste word sterk deur die staat geborg en literêre pryse is groot nuus. Die Académie française en die Institut de France is belangrike linguistiese en artistieke instellings in Frankryk, en Franse televisie bied programme aan oor skrywers en digters (een van die programme wat die meeste op Franse televisie gekyk is was Apostrophes,^[4] 'n weeklikse geselsprogram oor letterkunde en die kuns). Letterkunde is baie belangrik vir die Franse en speel 'n belangrike rol in hul identiteit.

Met ingang 2022 is vyftien Franse skrywers met die Nobelprys vir Letterkunde bekroon, wat meer is as die romanskrywers, digters en essayiste van enige ander land. In 1964 is Jean-Paul Sartre met die Nobelprys vir Letterkunde bekroon, maar hy het dit van die hand gewys en gesê dat "Dit om't ewe is of ek nou Jean-Paul Sartre teken of Jean-Paul Sartre, Nobelpryswenner. 'n Skrywer moet weier om homself in 'n instelling te laat omskep, al vind dit in die mees eerbare vorm plaas."^[5]

Middeleeue (tot ongeveer 1500)

Die oudste literêre tekste in die Franse letterkunde was epiese heldesange wat in die feodale tye by die land se kastele voorgedra is, die sogenaamde chansons de geste. Die bekendste voorbeeld is die Rolandslied (La chanson de Roland). Na 1137 het die troebadoerliriek van hoë gehalte van die suide (die gebied van die Langue d'Oc) na die gebiede noord van die Loire beweeg.

In die hoflike tydperk (1150-1250) het die epiese tekste meer verfynd geraak. Gevoelens betree die toneel, en die vrou kry 'n groot rol in hoflike liefde. Die "chansons de geste" ontwikkel tot die hoflike roman (roman courtois). Die Bretonse siklus van Chrétien de Troyes is welbekend, wat die avonture van koning Arthur en die ridders van die Tafelronde, asook Tristan en Isolde insluit. Daarby is daar ook satiriese letterkunde, waar burgers die adel en geestelikes kan bespot (Le roman de Renart).

Tydens die Honderdjarige Oorlog (1340-1440) is kronieke soos dié van Jean Froissart geskep en het die poësie van die retorici (Rhétoriqueurs) ontstaan, bestaande uit gedigte wat deur streng reëls gebind is. 'n Bekende retorikus was Charles d'Orléans, 'n neef van koning Charles VI. In die teaterveld was daar 'n groot produksie van wonder- en passiespele.

Die belangrikste digter van die laat Middeleeue was François Villon, wie se talle ballades sy avontuurlike lewe weerspieël.

16de eeu

Die beginsels van humanisme oefen 'n diepgaande invloed op die Franse letterkunde uit. In vergelyking met die Middeleeue, sal dit meer fokus op tekste uit die Klassieke Oudheid (Grieks, Latyn en Hebreeus), en word gekenmerk deur 'n begeerte na kennis en vernuwing in vorme en temas.

In poësie is die belangrikste skrywers Clement Marot, Jean de Sponde, Agrippa d'Aubigné, en die digters van die Pléiade, insluitend Ronsard en Du Bellay.

Die belangrikste romans is dié van Rabelais en Marguerite de Navarre.

Montaigne se Essais, 'n outobiografies bedinkte filosofiese werk, berei die weg vir Jean-Jacques Rousseau se Confessions, wat ook die mens met sy kwaliteite en gebreke as onderwerp neem.

17de eeu

Die sewentiende eeu is 'n belangrike eeu vir die Franse taal en letterkunde. Klassisisme het ontstaan as 'n reaksie op Barokletterkunde en het onder die bewind van Lodewyk XIV in die tweede helfte van hierdie eeu oorheers. Die streng klassisistiese teater het hoogtepunte opgelewer met die komedies van Molière en die tragedies van Corneille en Racine, en François de Malherbe se poësie het 'n groot invloed op die Franse letterkunde uitgeoefen. Meesterstukke in ander genres is egter ook vervaardig, soos die fabels van Jean de La Fontaine. Romans in verskeie genres het ook in hierdie tydperk verskyn: die verfynde romans précieux deur Madeleine de Scudéry, komiese vertellings (l'histoire comique) deur Cyrano de Bergerac en andere. Die eerste sielkundige romans het ook verskyn, soos La Princesse de Clèves uit 1678 deur Madame de La Fayette. In hierdie tydperk is barokpoësie naas klassisistiese poësie gepubliseer.

Die twee dominante, mededingende literêre bewegings van die 17de eeu was Barok en Klassisisme, hoewel hierdie twee benaderings ook in die werk van dieselfde skrywer kon voorkom. Dit is dus ietwat te simplisties om te sê dat die literêre skeppings van die eerste helfte van die eeu barok was en dié van die tweede helfte klassisisties.

18de eeu

Franse letterkunde uit die 18de eeu verwys oor die algemeen na letterkunde geskryf tussen 1715 - die jaar van die dood van koning Lodewyk XIV van Frankryk - en 1799 - die jaar van Bonaparte se staatsgreep wat die Konsulaat aan bewind gebring het, die Franse Revolusie geëindig het, en die moderne era van die Franse geskiedenis. In hierdie eeu van enorme ekonomiese, sosiale, intellektuele en politieke transformasies het twee belangrike en baie verskillende bewegings ontstaan: dié van die Verligting van die Filosowe, en dié van die Romantiek. Die eerste is gekenmerk deur geloof in rede en vooruitgang, die tweede het die belangrikheid van emosie in die lewe en kuns beklemtoon.

Die skrywers van die 18de-eeuse Frankryk was krities, skepties en innoverend, en hul idees oor vryheid, verdraagsaamheid, humanitarisme, gelykheid en vooruitgang het ook die ideale van moderne Westerse demokrasie geword. Hierdie nuwe idees word hoofsaaklik gevind in Montesquieu (Lettres persanes van 1721), Voltaire (filosofiese romans soos Zadig van 1747 of Candide van 1759), Diderot en Rousseau. Laasgenoemde het ook romans geskryf, net soos Prévost, Jacques-Henri Bernardin de Saint-Pierre, Laclos of die Markies de Sade. In die Franse teater van hierdie tydperk het veral Marivaux en Beaumarchais hul stempel afgedruk.

19de eeu

Franse letterkunde van die negentiende eeu is 'n tydperk in die letterkundegeskiedenis van Frankryk wat deur twee belangrike jare begrens word: 1799 en 1899. In 1799 het Napoleon Bonaparte 'n staatsgreep uitgevoer en die Konsulaat gestig, wat die revolusionêre tydperk beëindig het. Die einde van hierdie literêre tydperk word gekenmerk deur 1899, toe 'n oplossing vir die spanning rondom die Dreyfus-aangeleentheid en die bedreiging van Boulangisme in sig was, en ná al hierdie politieke onrus die waardes van die Franse Derde Republiek afgedwing kon word.

Die negentiende eeu was waarskynlik die tydperk in Frankryk met die meeste verskillende politieke regimes. Die Honderd Dae van 1815 nie ingereken nie, dit was onderskeidelik die Konsulaat, die Eerste Franse Ryk, Herstel, Julie-monargie, Tweede Franse Republiek, Tweede Franse Ryk en Derde Franse Republiek. Te midde van hierdie onstuimige verwikkelinge het treffende literêre bewegings ontstaan wat alle kunste beïnvloed het, soos romantiek, realisme, naturalisme en simboliek. Sommige skrywers soos Flaubert of Maupassant het verkies om hulself buite 'n spesifieke beweging te plaas.

Daar was enorme literêre en artistieke aktiwiteit in hierdie eeu op elke vlak. Veral op die gebied van poësie, insluitend Lamartine, Vigny, Musset, Hugo, Baudelaire, Rimbaud, Verlaine, Mallarmé, en op die gebied van kortverhale en romans, Stendhal, Balzac, Dumas, Hugo, Flaubert, Zola, De Maupassant, Verne et al. Die teater het in hierdie tydperk 'n minder prominente rol gespeel met dramaturge soos Musset, Hugo en Edmond Rostand.

Negentiende-eeuse Franse letterkunde het talle meesterstukke opgelewer en was 'n goue era vir poësie en romanse vir Frankryk.

20ste eeu en later

Franse letterkunde van die twintigste eeu word diep gekenmerk deur historiese, politieke, morele en artistieke krisisse. Die literêre bewegings wat hierdie eeu gekenmerk het, is

surrealisme, wat hoofsaaklik 'n vernuwing van poësie met digters soos André Breton, Robert Desnos en Paul Éluard behels,
eksistensialisme met Gabriel Marcel en Jean-Paul Sartre, wat ook 'n nuwe filosofie verteenwoordig ("L'existentialisme est un humanisme" - Sartre). Die belangrikste bronne waaruit kunstenaars put, is die politieke konflikte van daardie tyd. Oorlog is dus teenwoordig in beide poësie en romans.

Marcel Proust verskyn as die laaste groot Franse skrywer van die vroeë twintigste eeu. Die enigstes wat naby sy vlak kom, is Albert Camus, oftewel Louis-Ferdinand Céline, wat ’n belangrike rol gespeel het om stories te bevraagteken wat te gepoets en dus ver van die werklike lewe is. Sy klem op 'n benadering nader aan die werklikheid van die straat, en sy oorspronklike taalidioom (sy grillige jargon) het ook 'n aantal Angel-Saksiese skrywers soos William S. Burroughs II en Arthur Miller beïnvloed.

In Frankryk was min skrywers aanvanklik bekommerd oor Alain Robbe-Grillet se nouveau roman. Later het hierdie eksperimentele romanstyl 'n generasie skrywers geïnspireer wat mekaar gevind het en in uitgawes van Editions de Minuit gepubliseer het: insluitend Jean Echenoz, Jean-Philippe Toussaint, Tanguy Viel, Christian Oster, Laurent Mauvignier en Christian Gailly. Daarna slaag geen beweging in die streng sin daarin om hom op 'n vergelykbare wyse te onderskei nie. Die literêre groep Oulipo, wat ook skrywers soos Raymond Queneau en Georges Perec ingesluit het, en later Roubaud Fournel Toy en Le Tellier, is nie soseer as 'n beweging beskou nie, maar as 'n werkgroep. Dieselfde geld vir die romanskrywers van Nouvelle-fiksie, soos Hubert Haddad, Frédérick Tristan en Georges-Olivier Châteaureynaud.

Vandag is daar kritici wat 'n aantal skrywers bymekaar bring rondom die idee van outofiksie soos geskep deur Serge Doubrovsky. Dit is egter soms moeilik om diverse skrywers met verskillende wêreldbeskouings en artistieke benaderings onder dieselfde etiket byeen te bring.

Benewens eksperimentering en innovasie is daar ook kontinuïteit. Na aanleiding van die voorbeeld van negentiende-eeuse streekromans, waarvan George Sand 'n verteenwoordiger was, het die genre in die tweede helfte van die twintigste eeu gewild gebly onder Franse skrywers soos Pierre-Jakez Hélias en Henri Vincenot. Die genre ontwikkel steeds met jonger skrywers soos Jean Anglade of Jean-Paul Malaval.

Die belangrikste literêre bewegings was:

surrealisme (Gaston Leroux, Paul Éluard, André Breton, Robert Desnos);
eksistensialisme (Gabriel Marcel, Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Albert Camus en Maurice Merleau-Ponty);
die nouveau roman (Alain Robbe-Grillet, Nathalie Sarraute);
die teater van die Absurde (Antonin Artaud, Samuel Beckett, Eugène Ionesco, Arthur Adamov).

Sleuteltekste

Franse literêre toekennings

Grand Prix de Littérature Policière – geskep in 1948, vir misdaad en speurfiksie.
Grand Prix du roman de l'Académie française – geskep 1918.
Prix Décembre – geskep in 1989.
Prix Femina – geskep in 1904, wat elke jaar deur 'n eksklusiewe vroulike jurie besluit word, hoewel die skrywers van die wenwerke nie vroue hoef te wees nie.
Prix Goncourt – geskep 1903, gegee aan die skrywer van "die beste en mees verbeeldingryke prosawerk van die jaar".
Prix Goncourt des Lycéens – geskep in 1987.
Prix Littéraire Valery Larbaud – geskep in 1957.
Prix Médicis – geskep 1958, toegeken aan 'n skrywer wie se "roem nog nie ooreenstem met hul talent nie."
Prix Renaudot – geskep in 1926.
Prix Tour-Apollo-toekenning – 1972–1990, gegee aan die beste wetenskapfiksie-roman wat gedurende die voorafgaande jaar in Frans gepubliseer is.
Prix des Deux Magots – geskep in 1933.

Franssprekende wenners van die Nobelprys vir Letterkunde

Verwysings

↑ French literature Geargiveer 19 April 2016 op Wayback Machine Discover France
↑ Romance languages and literatures: why study French ? Geargiveer 19 April 2012 op Wayback Machine Universiteit van Michigan
↑ "Internet History Sourcebooks". sourcebooks.fordham.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Maart 2020. Besoek op 23 Maart 2020.
↑ Roger Cohen, "The Media Business; Books Star on TV, but Only in France" Geargiveer 25 Julie 2016 op Wayback Machine, The New York Times, September 10, 1990.
↑ "Saying 'No thanks' to Nobel | News | al Jazeera". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Augustus 2016. Besoek op 30 Julie 2014.

[1] French literature Geargiveer 19 April 2016 op Wayback Machine Discover France

[2] Romance languages and literatures: why study French ? Geargiveer 19 April 2012 op Wayback Machine Universiteit van Michigan

[:0-3] "Internet History Sourcebooks". sourcebooks.fordham.edu. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 31 Maart 2020. Besoek op 23 Maart 2020.

[Cohen-4] Roger Cohen, "The Media Business; Books Star on TV, but Only in France" Geargiveer 25 Julie 2016 op Wayback Machine, The New York Times, September 10, 1990.

[5] "Saying 'No thanks' to Nobel | News | al Jazeera". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Augustus 2016. Besoek op 30 Julie 2014.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]