Jean-Paul Marat

Jean-Paul Marat
Jean-Paul Marat
Jean-Paul Marat deur Joseph Boze, 1793
Adjunk van die Nasionale Konvensie
Ampstermyn
20 September 1792 – 24 April 1793
Persoonlike besonderhede
Gebore (1743-05-24)24 Mei 1743
Boudry, Prinsdom van y of Neuchâtel, Pruise (nou deel van Switserland)
Sterf 13 Julie 1793 (op 50)
Parys, Frankryk
Politieke party Jakobynse Klub (1789–1790)
Cordeliers klub (1790–1793)
Kiesafdeling Seine, Parys
Ouers Jean Mara
Louise Cabrol
Eggenoot/-note Simone Evrard
Alma mater Universiteit van St. Andrews, MD
Handtekening

Jean-Paul Marat (24 Mei 1743 - 13 Julie 1793) was 'n Franse politieke teoretikus, geneesheer en wetenskaplike.[1]Hy was 'n joernalis en politikus tydens die Franse rewolusie en 'n kragdadige verdediger van die sans-culottes en is beskou as 'n radikale stem. Hy het sy menings in pamflette, plakkate en koerante gepubliseer. Sy tydskrif L'Ami du peuple (Afrikaans: Vriend van die volk) het hom nie-amptelik verbind met die radikale Jakobynse groep wat na Junie 1793 aan bewind gekom het.

Sy joernalistieke werk was bekend om die heftige toon daarvan, die voorstaan van basiese menseregte vir die armste lede van die samelewing en 'n kompromislose houding teenoor die nuwe leiers en instellings van die rewolusie. Die massamoorde van September word aan hom toegeskryf, maar die kollektiewe mentaliteit wat dit moontlik gemaak het, was die gevolg van omstandighede en het nie plaasgevind vanweë die bedoeling van enige spesifieke individu nie.[2] Marat is om die lewe gebring deur Charlotte Corday, 'n Girdonistiese simpatiseerder, terwyl Marat 'n medisinale bad geneem het vir sy verswakkende veltoestand. Corday is vier dae later op 17 Julie 1793 tereggestel vir die sluipmoord.

Marat het na sy dood 'n ikoon van die Jakobyne geword, en is gehuldig as 'n rewolusionêr martelaar. Hy word uitgebeeld in Jacques-Louis David se beroemde skildery, "Die Dood van Marat".

Vroeë lewe, opvoeding, vroeë skryfwerk

[wysig | wysig bron]

Marat is op 24 Mei 1743 in Boudry, in die Pruisiese Prinsdom van Neuchâtel (nou deel van Switserland) gebore.[3] Hy was die tweede van nege kinders van Jean Mara ("Giovanni Mara"), 'n boorling van Cagliari, Sardinië, en Louise Cabrol, 'n Franse Hugenoot van Castres. Sy vader was 'n godsdienstige vlugteling; hy het hom tot die Calvinisme bekeer in Genève. Marat het op 16-jarige ouderdom die huis verlaat op soek na nuwe geleenthede. Hy was terdeë bewus van die beperkte geleenthede vir diegene wat as buitestaanders beskou word, aangesien sy hoogs opgeleide vader van die hand gewys is vir verskeie onderwysposte.

Opvoeding

[wysig | wysig bron]

Hy het op 17-jarige ouderdom aansoek gedoen om deel te wees van die ekspedisie van Jean-Baptiste Chappe d'Auterochena na Tobolsk om die oorgang van Venus te meet. Sy aansoek is egter van die hand gewys.[4] Hy was 'n beskermling van die welgestelde Nairac-gesin in Bordeaux, waar hy twee jaar gebly het. Daarna verhuis hy na Parys en studeer medies, sonder om enige formele kwalifikasies te verwerf.

Hy het informeel as dokter gewerk nadat hy in 1765 na Londen verhuis het. Terwyl hy daar was, het hy bevriend geraak met die kunstenaar Angelica Kauffman. Sy sosiale kring het Italiaanse kunstenaars en argitekte ingesluit wat in koffiehuise rondom Soho bymekaargekom het. Hy was baie ambisieus, maar sonder beskerming of kwalifikasies, en het gepoog om homself te laat geld op die intellektuele toneel.

Politieke, filosofiese en mediese skryfwerk

[wysig | wysig bron]

Omstreeks 1770 verhuis Marat na Newcastle upon Tyne. Sy eerste politieke werk, "Kettings van Slawerny", geïnspireer deur die buite-parlementêre aktiwiteite van die latere burgemeester van Londen, John Wilkes, was waarskynlik in die sentrale biblioteek daar geskryf. Volgens Marat se eie kleurryke weergawe het hy tydens die skryf daarvan vir drie maande lank op swart koffie geleef en slegs twee uur per nag geslaap, en nadat hy dit klaargemaak het, vir 13 dae agtereenvolgens geslaap.[5] Hy het dit die subtitel gegee van: " 'n Werk waarin die klandestiene en boosaardige pogings van Prinse om Vryheid te kniehalter, en die afskuwelike tonele van Despotisme, geopenbaar word". Hierdie werk besorg hom erelidmaatskap van die patriotiese verenigings van Berwick-upon-Tweed, Carlisle en Newcastle. Die Biblioteek van die Newcastle Literary and Philosophical Society[6] beskik oor 'n eksemplaar, en Tyne and Wear Archives Service beskik oor drie wat voorgelê is aan die verskillende gildes van Newcastle.

Marat het " 'n Filosofiese Essay oor die mens" , en sy politieke teorie, "Kettings van Slawerny", in onderskeidelik 1773 en 1774 gepubliseer.[7] Voltaire se skerp kritiek op De l'Homme ('n verkorte vertaling, wat in 1775–76 gepubliseer is), deels ter verdediging van sy protégé Claude Adrien Helvétius, versterk egter Marat se gevoel van 'n groeiende kloof tussen die "filosowe", gegroepeer rondom Voltaire aan die een kant, en hul "teenstanders", losweg gegroepeer rondom Rousseau, aan die ander kant.[7]

Hy publiseer by sy terugkeer na Londen "Ondersoek na die Aard, Oorsaak en Kuur van 'n Enkele Siekte van die Oe". In 1776 verhuis Marat na Parys nadat hy in Genève vertoef het om sy familie te besoek.

In Parys het sy toenemende reputasie as 'n uiters effektiewe dokter saam met die beskerming van die Markies de l'Aubespine (die eggenoot van een van sy pasiënte) sy aanstelling as dokter tot die lyfwagte van die comte d'Artois, Lodewyk XVI van Frankryk se jongste broer wat in 1824 koning Charles X van Frankryk sou word, verseker.[8] Hy begin in hierdie pos te werk in Junie 1777. Sy salaris het jaarliks 2000 livres plus toelaes beloop.

Wetenskaplike skryfwerk

[wysig | wysig bron]

Marat het 'n laboratorium in die marquise de l'Aubespine se huis begin met fondse wat verkry is deur as hofdokter onder die aristokrasie te dien. Sy metode was om die noukeurige reeks eksperimente wat hy onderneem het breedvoerig te beskryf, en sodoende alle moontlike gevolgtrekkings te ondersoek en uit te sluit, behalwe die gevolgtrekking waartoe hy gekom het.

Hy het werke gepubliseer oor vuur, hitte, elektrisiteit en lig. Hy het in 1779 'n opsomming van sy wetenskaplike sienings en ontdekkings gepubliseer as Découvertes de M. Marat sur le feu, l'électricité et la lumière (Afrikaans: Mnr. Marat se Ontdekkings oor Vuur, Elektrisiteit en Lig). Hy het ook drie gedetailleerde werke gepubliseer wat op elk van sy navorsingsgebiede uitgebrei het.

Recherches Physiques sur le Feu

[wysig | wysig bron]

Die eerste van Marat se grootskaalse publikasies wat sy eksperimente uiteengesit en gevolgtrekkings daaruit gemaak het was Recherches Physiques sur le Feu (Afrikaans: Navorsing van die Werking van Vuur), wat in 1780 gepubliseer is met die goedkeuring van die amptelike sensors.[9]

Hierdie publikasie beskryf 166 eksperimente wat uitgevoer is om aan te toon dat vuur nie, soos algemeen aanvaar is, 'n wesentlike element was nie, maar 'n stollingsvloeistof. Hy het die Akademie vir Wetenskap gevra om sy werk te beoordeel, waarna die Akademie 'n kommissie benoem het wat in April 1779 hul bevindings gerapporteer het. Die verslag het nie Marat se bevindinge ondersteun nie, maar wel sy "nuwe, presiese en goed uitgevoerde eksperimente, wat toepaslik en vindingryk ontwerp is", geprys. Marat publiseer toe sy werk met die bewering dat die Akademie die inhoud daarvan goedkeur nie. Aangesien die Akademie sy metodes onderskryf het, maar niks oor sy gevolgtrekkings gesê het nie, het hierdie bewering die woede van Antoine Lavoisier teweeggebring, wat geëis het dat die Akademie dit moet repudieer. Toe die Akademie dit wel doen, was dit die begin van verslegtende verhoudinge tussen Marat en baie van die Akademie se voorste lede. 'n Aantal van hulle, onder wie Lavoisier self, sowel as die Markies de Condorcet en Pierre-Simon Laplace, het 'n hekel in Marat ontwikkel. Lamarck en Bernard Germain de Lacépède het egter positief geskryf oor Marat se eksperimente en gevolgtrekkings.[10]

Découvertes sur la Lumière

[wysig | wysig bron]

In Marat se tyd is Newton se sienings oor lig en kleur bykans deur die bank as waar beskou, maar tog was Marat se eksplisiete doel in sy tweede groot werk, Découvertes sur la Lumière, (Ontdekkings oor Lig) om aan te toon dat Newton gefouteer het op sekere sleutelgebiede.[11]

Die fokus van Marat se werk was die studie van hoe lig rondom voorwerpe buig, en sy vernaamste argument was dat hoewel Newton van mening was dat wit lig by wyse van refraksie in verskeie kleure afgebreek word, die kleure eintlik veroorsaak word deur diffraksie. Wanneer 'n sonstraal deur 'n diafragma skyn, en deur 'n prisma gaan en kleur op 'n muur projekteer, het die verdeling van die lig in kleure nie in die prisma plaasgevind nie, soos Newton volhou, maar aan die rand van die diafragma self.[12] Marat het gepoog om aan te toon dat daar slegs drie primêre kleure is, eerder as sewe, soos Newton aangevoer het.[13]

Marat het weereens versoek dat die Akademie sy werk hersien, en dit het 'n kommissie ingestel om dit te doen. Oor 'n tydperk van sewe maande, van Junie 1779 tot Januarie 1780, het Marat sy eksperimente in die teenwoordigheid van die kommissie uitgevoer sodat hulle sy metodes en gevolgtrekkings kon beoordeel. Die opstel van hul finale verslag is toegewys aan Jean-Baptiste Le Roy. Die verslag is uiteindelik na baie vertragings in Mei 1780 vrygestel, en het bestaan uit slegs drie kort paragrawe. Dit is opmerklik dat die verslag tot die gevolgtrekking gekom het dat " hierdie eksperimente veelvuldig is ... [maar] ... dit wil voorkom asof dit nie bewys wat die skrywer glo dit vasstel nie."[11] Die Akademie wou nie die werk van Marat onderskryf nie.[14] Toe dit gepubliseer is, het Découvertes sur la lumière nie koninklike goedkeuring verkry nie. Volgens die titelblad is dit in Londen gedruk, sodat Marat nie die amptelike sensor kon kry om dit goed te keur nie, of omdat hy nie die tyd en moeite wou aangaan om dit te laat goedkeur nie.

Recherches Physiques sur L'Électricité

[wysig | wysig bron]

Marat se derde groot werk, getiteld Recherches Physiques sur l'Électricité (Afrikaans: "Navorsing oor die Werking van Elektrisiteit"), het 214 eksperimente behels. Een van sy belangrikste belangstellingsgebiede was elektriese aantrekkingskrag en afstoting. Afstoting was volgens hom nie 'n basiese krag van die natuur nie. Hy het 'n aantal ander ondersoekgebiede in sy werk aangespreek en afgesluit met 'n gedeelte oor weerligafleiers waarin aangevoer is dat diegene met gepunte eindpunte meer effektief was as dié met stomp eindpunte, en waarin die idee van aardbewingstawe wat deur Pierre Bertholon de Saint-Lazare bepleit is, veroordeel is. Hierdie boek is gepubliseer met die keurstempel van die sensor, maar Marat het nie die goedkeuring van die Akademie vir Wetenskappe gevra nie.[15]

In April 1783[8] bedank hy uit sy aanstelling aan die hof en spits hy hom voltyds toe op wetenskaplike navorsing. Afgesien van sy hoofwerke, het Marat gedurende hierdie tydperk korter opstelle gepubliseer oor die mediese gebruik van elektrisiteit (Mémoire sur l'électricité médicale (1783)) en oor optika (Notions élémentaires d'optique (1784) ). Hy publiseer 'n vertaling van Newton se Opticks (1787) wat goed ontvang word, en wat tot onlangs nog in druk was, en later 'n versameling essays oor sy eksperimentele bevindings, insluitend 'n studie oor die effek van lig op seepborrels in sy Mémoires académiques, ou nouvelles découvertes sur la lumière ("Akademiese memoires, of nuwe ontdekkings oor lig", 1788). Benjamin Franklin het hom by verskeie geleenthede besoek en Goethe het sy verwerping deur die Akademie as 'n jammerlike voorbeeld van wetenskaplike despotisme beskryf.

Ander pre-revolusionêre skryfwerk

[wysig | wysig bron]

In 1782 publiseer Marat sy "gunstelingwerk" getiteld Plan de législation criminelle. Dit was 'n polemiek vir strafhervorming wat ingeskryf was vir 'n kompetisie wat aangekondig is deur die Bern-ekonomiese genootskap in Februarie 1777 en wat gesteun is deur Frederik die Grote en Voltaire. Marat is in die skryf daarvan geïnspireer deur Rousseau en Cesare Beccaria.

Marat se inskrywing het baie radikale idees bevat, insluitende die argument dat die samelewing in sekere fundamentele (natuurlike) behoeftes moet voorsien, soos voedsel en skuiling, indien hy van al sy burgers verwag om sy (burgerlike) wette te volg, dat die koning niks meer was as die "eerste landdros"van sy volk is nie, dat daar 'n gemeenskaplike doodstraf moet wees ongeag klas, en dat elke dorp 'n toegewyde avocat des pauvres" moet hê en dat onafhanklike kriminele tribunale ingestel moet word met juries bestaande uit 12 mense ten einde 'n regverdige verhoor te verseker.

L'Ami du peuple

[wysig | wysig bron]

Marat het hom geheel en in die politiek begewe toe die Assemblée des notables in 1788 vir Louis XVI aangeraai het om die State-generaal vir die eerste keer in 175 jaar byeen te roep.

Aan die vooraand van die Franse rewolusie het Marat sy loopbaan as wetenskaplike en dokter vaarwel geroep en sy pen opgeneem namens die Derde Stand.[16] In Januarie 1789 publiseer hy sy Offrande à la Patrie (Afrikaans: "Offerande aan die nasie") wat gefokus het op dieselfde punte as die Abbé Sieyès se beroemde Qu'est-ce que le Tiers État? ("Wat is die Derde Stand?").[16] Dit is gevolg deur Supplément de l'Offrande in Maart, gevolg in Julie deur La Constitution, ou Projet de déclaration des droits de l'homme et du citoyen, wat bedoel was om die opstel van Frankryk se nuwe grondwet te beïnvloed, wat toe in die Nasionale Vergadering bespreek is.[16]

Op 12 September 1789 begin Marat sy eie koerant getiteld Publiciste parisien, voordat hy vier dae later die naam daarvan verander na L'Ami du peuple (Die Vriend van die Mense).[17] : 19 Hy val in hierdie hoedanigheid dikwels die mees invloedryke en magtigste groepe in Parys aan, waaronder die Kommune, die Nasionale Grondwetlike Vergadering, die ministers en die Grand Châtelet.[18] In Januarie 1790 gaan hy oor hy na die radikale Cordeliers-seksie, toe onder leiding van die advokaat Danton,[16] en vermy naelskraap arrestasie vir sy aggressiewe aanvalle op Jacques Necker, Louis XVI se gewilde minister van finansies, waarna hy noodgedwonge na Londen moet vlug.[19] In Mei keer hy terug na Parys om voort te gaan met die publikasie van L'Ami du peuple en waar hy kortstondig in Junie 1790 'n tweede koerant bestuur met die naam Le Junius français, wat vernoem is na die berugte Engelse polemikus Junius.[17] :73 –76 Namakers het egter vervalste weergawes van L'Ami du peuple versprei.[20] Dit het daartoe gelei dat hy om polisie-ingryping gevra het, met Marat wat uiteindelik erken is as die enigste outeur van L'Ami de peuple.[21] : 122

Gedurende hierdie tydperk loods Marat gereeld aanvalle op die meer konserwatiewe rewolusionêre leiers. In 'n pamflet van 26 Julie 1790, getiteld C'en est fait de nous, waarsku hy teen teenrevolusionêre, en gee die volgende advies: "vyf- of seshonderd koppe wat afgesny word sal u rus, vryheid en geluk verseker.[22]

Tussen 1790 en 1792 is Marat dikwels gedwing om weg te kruip, soms in die dreinstelsel van Parys, waar sy verswakkende chroniese velsiekte (moontlik dermatitis herpetiformis) byna sekerlik vererger is.[23] In Januarie 1792 trou hy met sy terugkeer van ballingskap in Londen met die 26-jarige Simone Evrard[24], nadat hy vroeër sy liefde vir haar uitgespreek het. Sy was die skoonsuster van sy tipograaf Jean-Antoine Corne, en het op daardie tydstip reeds verskeie kere geld aan hom geleen beskutting aan hom gebied.

Marat het eers tydens die opstand van 10 Augustus in die openbaar verskyn, toe die Tuileries-paleis binnegeval is en die koninklike familie gedwing is om te skuil in die Wetgewende Vergadering. Die vonk vir hierdie opstand was die Brunswick Manifes, wat versoek het dat die rewolusie verpletter word, en wat daardeur woede en verontwaardiging in Parys aangewakker het.[21]:206[25]

Marat was een van die grootste voorstanders van die September-slagtings (2-7 September 1792) wat plaasgevind het uit vrees dat buitelandse en rojalistiese leërs Parys sou aanval en dat die gevangenes in die stad se gevangenisse bevry sou word en by die leërs sou aansluit. Op 3 September publiseer die waaksaamheidskomitee van die Kommune, waarop Marat op daardie stadium gedien het, 'n omsendbrief waarin provinsiale Patriotte gevra word om Parys te verdedig en waarin versoek word dat hulle, voordat hulle, hulle huise verlaat, teenrevolusionêre moet uitskakel. Die dade is gepleeg deur skares fédérés,[26] en teen 6 September is die helfte van die bevolking in die gevangenisse van Parys summier tereggestel (ongeveer 1200 tot 1400 gevangenes).

Die Nasionale Konvensie

[wysig | wysig bron]
"Marat se Triomf": 'n populêre graveerwerk van Marat wat deur 'n jubelende skare weggedra word na sy onskuldigbevinding.

Marat is in September 1792 tot die Nasionale Konvensie verkies as een van 26 afgevaardigdes in Parys, hoewel hy tot geen party behoort het nie. Toe Frankryk op 22 September tot Republiek verklaar is, het Marat sy L'Ami du peuple herdoop tot Le Journal de la République française("Joernaal van die Franse Republiek"). Sy houding tydens die verhoor van die afgesette koning Lodewyk XVI was uniek. Hy het dit as onregverdig verklaar dat Louis van enigiets beskuldig kan word voor sy aanvaarding van die Franse Grondwet van 1791, en hoewel hy 'n onverbiddelike houding ingeneem het, het hy, in die oortuiging dat die monarg se dood goed sou wees vir die volk, Guillaume-Chrétien de Lamoignon de Malesherbes, die koning se raadgewer, verdedig en bestempel as "sage et respectable vieillard"(Afrikaans: " 'n wyse en gerespekteerde ou man").

Op 21 Januarie 1793 is Lodewyk XVI na die guillotine gestuur, met gevolglike politieke onrus. Van Januarie tot Mei was Marat betrokke in bitter gevegte met die Girondiste, wie hy geglo het verskuilde vyande van die republikanisme was. Marat se haat teenoor die Girondiste het al hoe feller geword, wat daartoe gelei het dat hy 'n oproep gemaak het vir gewelddadige taktieke teen hulle. Die Girondiste het teruggeveg en geëis dat Marat voor die Rewolusionêre Tribunaal verhoor word. Nadat hy vir 'n paar dae inhegtenisneming ontglip het, is Marat uiteindelik gevange geneem. Op 24 April is hy voor die Tribunaal gebring op aanklagte dat hy vir wydverspreide moord sowel as die opskorting van die konvensie in sy pamflette gevra het. Marat het sy optrede beslissend verdedig en gesê dat hy geen slegte bedoelings teen die Konvensie gehad het nie. Marat is vrygespreek van alle aanklagte, wat gelei het tot oproerige vieringe deur sy ondersteuners.

Dood

[wysig | wysig bron]

Die val van die Girondiste op 2 Junie, aangehelp deur die optrede van François Hanriot, die nuwe leier van die Nasionale Wag (politiek party), was een van Marat se laaste prestasies. Vanweë sy verswakkende velsiekte is hy gedwing om uit die konvensie te tree en voort te gaan om van die huis af te werk, waar hy in 'n medisinale bad geweek het. Noudat die Montagnards nie meer sy steun nodig gehad het in die stryd teen die Girondiste nie, het Robespierre en ander vooraanstaande Montagnards hulself van hom begin distansieer, terwyl die Nasionale Konvensie sy briewe grotendeels geïgnoreer het.

Die sluipmoord op Marat deur Charlotte Corday op 13 Julie 1793

Marat was op 13 Julie in sy bad toe 'n jong vrou van Caen genaamd Charlotte Corday in sy woonstel verskyn en beweer dat sy oor belangrike inligting beskik betreffende die aktiwiteite van die ontsnapte Girondiste wat daarin geslaag het om na Normandië te vlug. Ten spyte van sy vrou, Simone, se betogings, het Marat haar gevra om in te kom sodat hy haar kon aanhoor by sy bad, waaroor 'n bord gelê is om as skryftafel te dien. Hul onderhoud het ongeveer vyftien minute geduur. Hy het haar gevra wat in Caen gebeur, en sy het 'n lys met die gewraakte adjunkte uiteengesit. Nadat hy klaar was met die lys, het Corday beweer dat hy vir haar gesê het: "Hulle koppe sal binne twee weke val", 'n verklaring wat sy later in haar verhoor verander het na: "Binnekort sal ek hulle almal guillotine toe laat stuur in Parys." Op daardie oomblik het Corday uit haar stoel opgestaan en 'n vyf duim kombuismes uit haar korset getrek wat sy vroeër daardie dag gekoop het en dit hard in Marat se bors ingesteek. Die massiewe bloeding wat dit veroorsaak het, het binne sekondes sy dood veroorsaak. Terwyl hy agteroor gesak het, het Marat sy laaste woorde aan Simone uitgeroep: "Aidez-moi, ma chère amie!" ("Help my, my geliefde!") waarna hy gesterf het.

Corday het gesimpatiseer met die Girondiste en was afkomstig uit 'n verarmde rojalistiese familie; haar broers was émigrés wat ontsnap het ten einde by die verbanne prinse aan te sluit. Uit haar eie getuienis is dit duidelik dat sy deur Girondistiese toesprake aangespoor is om die Montagnards en hul vergrype te haat, wat die sterkste uitgebeeld is in die karakter van Marat.[27] Robert Chambers se Chambers Book of Days (The Book of Days: A Miscellany of Popular Antiquities in Connection with the Calendar, Including Anecdote, Biography, & History, Curiosities of Literature and Oddities of Human Life and Character) beweer dat die motief was om "die dood van haar vriend Barboroux te wreek". Marat se sluipmoord het bygedra tot toenemende verdagmakery, wat die terreur gevoed het waartydens duisende van die Jakobyne se teëstanders - sowel rojaliste as Girondiste - tereggestel is op aanklagte van verraad. Charlotte Corday het op 17 Julie 1793 onder die guillotine gesterf vir die moord op Marat. Tydens haar vier-dae lange verhoor het sy getuig dat sy die sluipmoord alleen uitgevoer het, en gesê: "Ek het een man vermoor ten einde 100 000 andere te red."[28]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Isaac Asimov se Biographical Encyclopedia of Science and Technology – Second Revised Edition, 1982, bl. 334.
  2. ↑ Georges Lefebvre, The French Revolution: From its Origins to 1793 (2001) p.236
  3. ↑ Belfort Bax 2008, p. 5.
  4. ↑ Charles Coulston Gillispie (2009). Science and Polity in France: The End of the Old Regime. Princeton University Press. p. 292. ISBN 1-4008-2461-3.
  5. ↑ Les Chaines de l'Esclavage, 1793 ( red. Goetz et de Cock) p. 4167 (6). Getalle tussen hakies verwys na die oorspronklike weergawe.
  6. ↑ "Lit & Phil Home – Independent Library Newcastle". Litandphil.org.uk. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Mei 2010. Besoek op 9 Januarie 2010.
  7. ↑ 7,0 7,1 de Cock, J. & Goetz, C.,' 'Œuvres de Jean-Paul Marat , 10 volumes, Éditions Pôle Nord, Brussel, 1995.
  8. ↑ 8,0 8,1 Conner 1999, bl. 35.
  9. ↑ Conner 1999, p. 71.
  10. ↑ Conner 1999, pp. 77-79.
  11. ↑ 11,0 11,1 Baillon, Jean-François (2009). "Two Eighteenth-Century Translators of Newton's Opticks: Pierre Coste and Jean-Paul Marat" (PDF). Enlightenment and Dissent. 25: 1–28. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 7 November 2018. Besoek op 6 November 2018.
  12. ↑ Conner 1999, pp. 89-95.
  13. ↑ Conner 1999, pp. 105-106.
  14. ↑ Conner 1999, pp. 94–95.
  15. ↑ Conner 1999, p. 132.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 Serge Bianchi (2017). Marat. "L'Ami du peuple". Humensis. ISBN 978-2-410-00662-9.
  17. ↑ 17,0 17,1 De Cock Jacques (2013). Un journal dans la Révolution : "L'Ami du Peuple". fantasques éditions. ISBN 978-2-913846-30-2.
  18. ↑ Albert, Pierre. "Ami du Peuple l'". universalis.fr. Encyclopædia Universalis. Besoek op 23 Mei 2018.
  19. ↑ Gérard Walter (19 September 2012). Marat. Albin Michel. pp. 56–59. ISBN 978-2-226-26096-3.
  20. ↑ E. Belfort Bax (22 Desember 2015). Jean-Paul Marat: The People’s Friend. Krill Press. p. 70. ISBN 978-1-5183-4369-8.[dooie skakel]
  21. ↑ 21,0 21,1 Massin, Jean. Marat. Aix en Provence: Éditions Alinéa. ISBN 2-904631-58-5.
  22. ↑ Gregory Fremont-Barnes (2007). Encyclopedia of the age of political revolutions and new ideologies, 1760–1815: vol 1. Greenwood. pp. 1:450.
  23. ↑ Jelinek, J.E. (1979). "Jean-Paul Marat: The differential diagnosis of his skin disease". American Journal of Dermatopathology. 1 (3): 251–52. doi:10.1097/00000372-197900130-00010. PMID 396805.
  24. ↑ Belfort Bax 2008, p. 191.
  25. ↑ William Simpson; Martin Jones (13 September 2013). Europe 1783–1914. Taylor & Francis. p. 87. ISBN 978-1-134-72088-0.
  26. ↑ François Furet en Mona Ozouf, reds. A Critical Dictionary of the French Revolution (1989), pp. 521–22.
  27. ↑ Andress 2005, p. 189.
  28. ↑ Owen Hulatt. "Aesthetic and Artistic Autonomy". p. 54

Bronne

[wysig | wysig bron]
  • Andress, David (2005). The Terror: The Merciless War for Freedom in Revolutionary France, New York: SFG Books.
  • Belfort Bax, Ernest (1901). Jean-Paul Marat; The People's Friend, A Biographical Sketch. Vogt Press; Read Books (2008). ISBN 978-1-4437-2362-6.
  • Conner, Clifford D. (1999). Jean Paul Marat: scientist and revolutionary. Amherst, New York: Humanity Books. ISBN 9781573926072.
  • Furet, Francois, and Mona Ozouf, eds. A Critical Dictionary of the French Revolution (1989) pp. 244–51.
  • Gottschalk, Louis Reichenthal. Jean Paul Marat: a study in radicalism (University of Chicago Press, 1927)
  • Schama, Simon. Citizens: A chronicle of the French Revolution (1989)
Toeskrywing
  • Conner, Clifford D. Jean-Paul Marat: Tribune of the French Revolution (2012) excerpt and text search
  • Conner, Clifford D. Jean Paul Marat: Scientist and Revolutionary (2nd ed. 2012) online review from H-FRANCE 2013; excerpt and text search
  • Fishman, W. J. "Jean-Paul Marat", History Today (1971) 21#5, pp. 329–337; his life before 1789
  • Furet, François and Mona Ozouf, eds. A Critical Dictionary of the French Revolution (1989), pp. 244–51
  • Gottschalk, Louis R. Jean Paul Marat – Study in Radicalism (1927)
  • Palmer, R.R. Twelve Who Ruled: The Year of the Terror in the French Revolution (1941) excerpt and text search
  • 1989–1995: Jean-Paul Marat, Œuvres Politiques (ten volumes 1789–1793 – Teks: 6.600 p. – Guide: 2.200 p.)
  • 2001: Marat en famille – La saga des Mara(t) (2 volumes)
  • 2006: Plume de Marat – Plumes sur Marat (2 volumes) : Bibliografie (3.000 verwysings van boeke en artikels oor Marat)
  • Die Correspondance de Marat is al geredigeer met notas deur Charles Vellay (1908)

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]