Keiserryk Ethiopië

የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥተ
Mängəstä Ityop'p'ya
Keiserryk Ethiopië
← Flag
←
1137–1936
1941–1974 		→
→
Vlag Wapenskild
Vlag Wapen
Leuse: Ityopia tabetsih edewiha habe Igziabiher
ኢትዮጵያ ታበፅዕ እደዊሃ ሃበ አግዚአብሐር
(Amharies vir: "Ethiopië stuk sy hande na God")
Volkslied: Ityopp'ya Hoy dess yibelish[1]
ኢትዮጵያ ሆይ
(Amharies vir: "Ethiopia, bly gelukkig")
Ligging of Abessinië
Ligging of Abessinië
Die Ethiopiese Ryk gedurende die heerskappy van Menelik II.
Hoofstad Addis Abeba
9°1′N 38°44′O / 9.017°N 38.733°O / 9.017; 38.733
Taal/Tale Ge'ez (amptelik), Amharies, Oromo, Somalies, Tigrinya, Sidamo
Godsdiens Ethiopies-Ortodokse Kerk
Regering Monargie
Keiser
 - 1137 Mara Takla Haimanot (eerste)
 - 1930–1974 Haile Selassie (laaste)
Eerste Minister
 - 1909–1927 Habte Giyorgis (eerste)
 - 1974 Mikael Imru (laaste)
Wetgewer Parlement[2]
Historiese tydperk Middeleeue/Moderne tyd
 - Stigting 1137
 - Italiaans-Ethiopiese Oorlog 1895–1896
 - Verdrag van Addis Abeba 23 Oktober 1896
 - Grondwet aangeneem 16 Julie 1931
 - Italiaanse inval 3 Oktober 1935–Mei 1936
 - Staatsgreep deur Derg 12 September 1857
 - Monargie afgeskaf 21 Maart 1975[3]
Geldeenheid Birr (vanaf 1894)
’n Ou kaart van Abessinië.

Die Keiserryk Ethiopië (Ge'ez: የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት መንግሥተ, Mängəstä Ityop'p'ya), ook bekend as Abessinië, was ’n keiserryk[4] in die Horing van Afrika wat oor die hedendaagse Eritrea en die noordelike helfte van Ethiopië gestrek het. Dit het ontstaan met die stigting van die Salomoniese Dinastie deur Jekoeno Amlak omstreeks 1270 en het geduur tot in 1974, toe die bewind van keiser Haile Selassie in ’n staatsgreep deur die kommunistiese Derg omvergewerp is.

As keiserryk was dit een van die oudste selfstandige lande ter wêreld. Dit is tydens ’n groot deel van sy geskiedenis omring deur vyandelike magte in die Horing van Afrika, maar het daarin geslaag om sy antieke, Christelikgebaseerde vorm van ’n koninkryk te bewaar en ontwikkel.[5] Dit was ook een van slegs twee lande in Afrika wat die Wedloop om Afrika kon weerstaan en hul onafhanklikheid behou het toe al die ander gebiede in die 19de eeu gekoloniseer is.

Teen 1974 was Ethiopië net een van drie lande wêreldwyd wat nog die titel keiser vir sy staatshoof gebruik het, saam met Japan en Iran onder die Pahlavi-dinastie. Dit was die tweede laaste land in Afrika met die titel keiser, want ná hom is die Sentraal-Afrikaanse Keiserryk vir ’n kort rukkie (1976-1979) gestig onder keiser Bokassa I.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Die keiserryk is in 1270 gestig deur die Salomoniese adellike Jekoeno Amlak en het die Agau-volk se Koninkryk Zagwe vervang. Dit was aanvanklik ’n redelik klein en polities onstabiele entiteit, maar dit het onder die kruisvaarte van Amda Sejon I (1314-1344) en Isak I (1414-1429) aansienlik uitgebrei. Dit het vir ’n ruk die oorheersende mag van die Horing van Afrika geword.

Tydens die bewind van Zara Jakob (1434-1468) is ’n rebellie deur die Hadija-sultanaat onderdruk.[6] Moslems in die streek sowel as van die Adal-sultanaat het die oostelike provinsies van Ethiopië onder imam Mahfoez begin plunder.[7] Mahfoez is in ’n geveg deur die Abessiniese bevelvoerder Gabre Enderias gedood. Die Adaliete het ’n reeks Ottomaansgesteunde djihads begin onder imam Ahmad bin Ibrahim, wat in die Slag van Wayna Daga met die hulp van die Portugese verslaan is.[8]

Omdat die keiserryk teen dié tyd taamlik verswak was, het dit baie van sy suidelike grondgebied en vasals verloor weens die Oromo-migrasies. In die noorde, in wat nou Eritrea is, het Ethiopië die Ottomaanse invalle afgeweer, hoewel hy sy toegang tot die Rooisee aan die Ottomane moes afstaan.

In reaksie op dié uitdagings het Ethiopië weswaarts begin uitbrei en die Tanameergebied en ’n groot deel van Beta Israel verower. In die 1630's het keiser Fasilides die nuwe hoofstad Gondar gestig; dit was die begin van ’n nuwe goue era. Daar was relatiewe vrede, die geslaagde integrasie van die Oromo en ’n opwelling in kultuur.

Met die dood van keiser Josua II (1755) en veral Joas I (1769) het die ryk eindelik ’n tydperk van desentralisasie binnegegaan, bekend as die "Era van die Prinse". Die Shewa-streek het de facto afgestig en ’n eie koninkryk gestig, terwyl streeksleiers in die land self om mag meegeding het. Die keiser was nie veel meer as ’n marionet nie.

Menelik II hou die Slag van Adoea teen die invallende Italiaanse magte in 1896 dop. Le Petit Journal, 1898.

Keiser Tewodros II (bewind: 1855-1868) het ’n einde aan dié tydperk gemaak, die ryk weer verenig en dit voor sy dood die moderne tyd binnegelei. Sy opvolger, Johannes IV, het hoofsaaklik oorlog gevoer en was suksesvol teen die Egiptenare en die Mahdiste voordat hy in die Slag van Gallabat teen laasgenoemde in 1889 gedood is. Keiser Menelik II, wat nou in die nuutgestigte Addis Abeba gewoon het, het die beleid van uitbreiding van sy voorganger voortgesit en voltooi. Hy het baie volke en koninkryke verenig in wat nou Wes-, Suid- en Oos-Ethiopië is, soos Kaffa, Wolaytta en Aussa. Hy het Ethiopië dus sy huidige geografiese omvang gegee.

In die noorde is hy gekonfronteer deur ’n uitbreidende Italië. Hy het dié land in 1896 in die Slag van Adoea verslaan met die hulp van Rusland en Frankryk. Daarmee het hy Ethiopië se onafhanklikheid verseker en Italië tot Eritrea beperk.

Later, ná die Tweede Italiaans-Ethiopiese Oorlog, het Mussolini se Italië Ethiopië beset en Italiaans-Oos-Afrika gestig, en dit met die naburige Eritrea en met die Italiaanse Somaliland in die suidooste verenig. Ná die Tweede Wêreldoorlog is Italië met die hulp van Brittanje uit Ethiopië verdryf. Die keiser het uit bannelingskap teruggekeer en die land was een van die stigterslede van die Verenigde Nasies. In 1962 het dit Eritrea geannekseer.

Die Ethiopiese Burgeroorlog, binnelandse ontevredenheid en Eritrea se onafhanklikheidsoorlog het egter in 1974 gelei tot die val van die keiserryk.

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) www.nationalanthems.info
  2. ↑ (en) CONSTITUTION OF ETHIOPIA, 4 November 1955, Article 76 (source: Constitutions of Nations: Volume I, Africa by Amos Jenkins Peaslee)
  3. ↑ (en) "Ethiopia Ends 3,000 Year Monarchy", Milwaukee Sentinel, 22 March 1975, bl. 3.; "Ethiopia ends old monarchy", The Day, 22 March 1975, bl. 7.; Henc Van Maarseveen and Ger van der Tang, Written Constitutions: A Computerized Comparative Study (BRILL, 1978) bl. 47.; The World Factbook 1987; Worldstatesmen.org – Ethiopia
  4. ↑ (en) Nathaniel T. Kenney, "Ethiopian Adventure", National Geographic, 127 (1965), bl. 555.
  5. ↑ Hathaway, Jane (30 Augustus 2018). The Chief Eunuch of the Ottoman Harem: From African Slave to Power-Broker. Cambridge University Press. p. 26. ISBN 9781107108295.
  6. ↑ Hassen, Mohammed. Oromo of Ethiopia with special emphasis on the Gibe region (PDF). University of London. p. 22.
  7. ↑ The Cambridge History of Africa, Volume 3. Cambridge University Press. 1975. p. 167. ISBN 9780521209816.
  8. ↑ "Adal". Encyclopædia Britannica.

Skakels

[wysig | wysig bron]