Bimenes

Bimenes
	Escudu de Bimenes
Alministración
País	España
Autonomía	Principáu d'Asturies
Provincia	Provincia d'Asturies
Partíu xudicial	Siero
Tipu d'entidá	conceyu
Capital	Martimporra
Alcalde de Bimenes	Aitor García Corte
Nome oficial	Bimenes (ast); Bimenes (es)
Nome llocal	Bimenes (ast)
Xeografía
Coordenaes	43°19′31″N 5°34′02″W / 43.3252°N 5.5673°O
Superficie	32.69 km²
Llenda con	Siero, Nava, Llaviana y Samartín del Rei Aurelio
Puntu más altu	Sierra de Peñamayor (es)
Puntu más baxu	Ríu Fuensanta
Demografía
Población	1669 hab. (2023)
Densidá	51,06 hab/km²
Xentiliciu
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	bimenes.es

Bimenes^[1] ye un conceyu d'Asturies, nel centru la comunidá autonoma. Llenda al norte con Siero y Nava, al sur con Llaviana y Samartín del Rei Aurelio, al este con Nava y al oeste de nuevu con Samartín del Rei Aurelio y Siero. En Bimenes los idiomes oficiales son l'Asturianu (de facto por alcuerdu plenariu) y l'Español.

Xeografía

Ta asitiáu na zona centro-oriental d'Asturies. La so capital ye Martimporra, a una distancia de 32 quilómetros d'Uviéu y la so principal vía de comunicación yera l'AS-251, que sigue paralela al cursu fluvial de ríu Pra. A fecha de xunu de 2016, la principal vía ye AS-119.

Los nucleos más poblaos d'esti conceyu son, per esti orde: Martimporra capital del conceyu, Santuyano, Rozaes, Suares, Melendreros y Taballes.

Demografía

Gráfica de población de Bimenes (Asturies)

Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Fechura de la gráfica por Wikipedia

Bimenes, foi de los primeros conceyos que se dedicó a esplotar los sos recursos carboníferos, anque va dellos años vive un periodu de fuerte recesión, non sólu na minería sinón tamién na agricultura. Esto traxo otra consecuencia, que foi un amenorgamientu demográficu de gran tamañu. Si la población a entamos del sieglu XX yera de 2.891 persones, a metanes de sieglu llegó a la so cota máxima de 4.550 persones, descendiendo selemente hasta anguaño que tien alredor de 2.134 persones.

La so población distribúise en caseríos, que tán concentraos nel valle del ríu Pra. Daqué pa rescamplar ye'l grau d'aviayamientu de les sos muyeres, de les qu'una de cada trés tien más de 60 años, pero en xeneral la so población adulta representa'l 50% de la población del conceyu, repercutiendo na so economía, yá que dexaron de trabayar les tierres que yera un motor económicu importante del conceyu. Tou estu foi debíu a una emigración que foi camudando a estremaos sitios según la demanda en cada dómina. Asina dende fines del sieglu XIX, la emigración foi a estremaos países d'América, a entamos del sieglu XX, la demanda taba n'Europa Central, que foi'l so segundu destín, pa camudar llueu nos años caberos, a un destín un poco más favoratible, como foron los conceyos más industrializaos d'Asturies, Xixón, Siero, Navia y otros llugares de les cuenques mineres.

Evolución de la población nos caberos años (INE)

Añu	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2018
Población	2.174	2.134	2.071	2.008	1.977	1.941	1.909	1.929	1.907	1.880	1.894	1742

Idiomes oficiales

Anguaño en Bimenes los idiomes oficiales son l'asturianu (de facto por alcuerdu plenariu) y el castellán.

El 4 de xunetu de 1997, la Casa Conceyu de Bimenes, dirixida por Joaquín García (Izquierda Xunida) protagonizó un fechu históricu al declarar la oficialidá del asturianu dientro del conceyu, orixinando una reaición de diversos conceyos onde tamién salen adelantre mociones que decreten esplícitamente la cooficialidá: Morcín, Castrillón, Casu, Teberga, Llaviana, Llangréu y Llanera. A la fin, el Tribunal Cimeru de Xusticia del Principáu d'Asturies declaró nules toles mociones, estipulando que la competencia llingüística ye únicamente de so. Magar esto, dende entós, tolos branos celebrase en Bimenes la Fiesta de la Oficialidá, n'alcordanza d'aquellos fechos.

Historia

Prehistoria y dómina romana

Los primeros restos d'asentamientos humanos son del Neolíticu, que dexaron los sos testimonios en tumbes tumulares, como son les de Piedrafita, o les de Lancosa. Anteriormente, nun hai vestixos de la ocupación paleolítica.

Los castros, foron llocalizaos nel Picu Castiello, onde s'alcontraron restos de cerámica romana. Al delláu de les mines de Melendros, foron afayaos otros dos castros, los de La Millar y el de Santa Cristina, rellacionaos con llabores mineres. Nun se pue escartar qu'estos allugamientos siguieren baxo la ocupación romana, pero nun hai restos que lo testifiquen.

Dómina medieval

Na dómina medieval, hai escasez de fontes escrites, anque tenemos referencia d'una donación conservada nel monesteriu de San Vicente n'Uviéu de 1161, pola que Didaco Petri da a la so muyer una heriede de la so propiedá n'Ulimenes. Yá al final del medievu, estes tierres formaben parte de les posesiones de los Noreña, a cuyu llinaxe pertenecía don Rodrigo Álvarez d'Asturies, poderosu magnate d'esta familia, qu'en so testamentu tresfier al monesteriu de San Vicente d'Uviéu la xurisdicción y el dominiu sobre les tierres de Bimenes, sacante les xugueríes de Santu Millanu y Fontoria que pasaríen al monesteriu de Santa María de Vega. El dominiu de San Vicente ye cásique completu sobre'l conceyu, calteniendo'l so predominiu hasta 1583, nel que'l so señoríu foi remíu a los sos habitantes, que pagaron 800.000 maravedinos quedando llibres y pasando a constituyir conceyu independiente y a integrase na Xunta Xeneral del Principáu d'Asturies, dientro del partíu llamáu de la obispalía, anque nunca tuviera baxo'l señoríu episcopal.

Dómina contemporánea

Nel sieglu XIX, el sector llibre formáu pola nobleza cunta con unos cotos importantes, como foron: el cotu de Taballes perteneciente al marqués d'Estrada, con una estensión de 4.000 díes de güe y el cotu de Melendreros, perteneciente al conde de Nava, de más estensión, 4.200 díes de güe. Tou estu camudaría cola entrada del sieglu XX, que trairá grandes tresformaciones, sobre tou alministratives, desapaeciendo tolos cotos señoriales y incorporándose a la xurisdicción ordinaria. Otres tresformaciones foron les económiques, entamando poles actividaes mineres, con pequeñes mines superficiales, esplotaes per aciu de pequeñes galeríes.

Hai nuevos proyeutos, como l'establecimientu del ferrocarril de vía estrecha, que permitirá averar el carbón de Bimenes a los puertos costeros. L'aporte del ferrocarril, trairá un cambéu nes esplotaciones mineres, con apertura de pozos munchu más fonderos, y una complexa rede de galeríes soterrañes, pero non comparables a les mines de les cuenques del Caudal y del Nalón, que llegaron a degradar el so tradicional paisaxe.

Toes estes tresformaciones traxeron munchos cambeos, y ente ellos, los cambeos sociales. Asina, los movimientos obreros arraigonaron con fuercia y nel sieglu XX marcaríen la historia d'esti conceyu. Na Guerra Civil Española, Bimenes quedó na zona republicana del Frente Norte hasta qu'en 1937, esti cayó. Tres la postguerra'l desendolcu del conceyu tuvo venceyáu al de la minería nos conceyos vecinos.

El 4 de xunetu de 1997, la Casa Conceyu de Bimenes, dirixida por Joaquín García (Izquierda Xunida) protagonizó un fechu históricu al declarar la oficialidá del asturianu dientro del conceyu, orixinando una reaición de diversos conceyos onde tamién salen adelantre mociones que decreten esplícitamente la cooficialidá: Morcín, Castrillón, Casu, Teberga, Llaviana, Llangréu y Llanera. A la fin, el Tribunal Cimeru de Xusticia del Principáu d'Asturies declaró nules toles mociones, estipulando que la competencia llingüística ye únicamente de so. Magar esto, dende entós, tolos branos celebrase en Bimenes la Fiesta de la Oficialidá, n'alcordanza d'aquellos fechos.

Arte y patrimoniu

Bimenes tien un importante legáu históricu, partíu ente ilesies, capiyes, palacios, y cases. Ente elles vamos destacar:

-La ilesia de Santuyano, de cruz llatina que taba arrodiada per trés llaos por un pórticu que foi esaniciáu. Foi construyida nel sieglu XIX, coles carauterístiques del templu típicu asturianu. Construcción desornamentada, onde namái destaca'l contraste ente'l muriu revocáu y les moldures de les cornises en piedra.

-La capiya de Santa Bárbara y la so casa rectoral. La capiya ye cuadrada, con portal adintelado y frontón triangular, nun tien ventanes y namái dispón d'una única saetera. Al llau esquierdu ta adosada la casa rectoral, construyida en mampostería y sillares pa puertes y balcones, tando anguaño en bien mala traza de caltenimientu. -El palaciu de Martimporra, ye él edificiu más importante del conceyu. Construyíu pol marquesáu de Villapanes, perteneciendo dempués al marquesáu d'Estrada. Tien planta cuadrada y dos pisos. La fachada principal ta marcada por dos torres nos llaterales, cuatro balcones y una puerta principal con frontón triangular abiertu, onde ta l'escudu familiar. Hai que destacar el corredor de madera nun llateral y que ye de calter popular. La capiya ta asitiada a la entrada de la finca, tien planta rectangular y nave única estremada en dos tramos con bóveda. Nun llateral ta adosada la sacristía, tien dos entraes que son sencielles. El conxuntu ta declaráu Monumentu Históricu Artísticu.

-Conxuntu casa capiya de Careaga. La casa ye de planta cuadrada con dos pisos y áticu. Na fachada principal destaca un corredor de madera con dos cuerpos llaterales, les ventanes son pequeñes, sobro la ventana izquierda ta l'escudu de los Nava. La capiya ye d'un solu buecu y la so construcción ye la clásica rural. -Casar torre, construyida nos sieglos XIV y XV, ye una gran torre maciza a la que depués se añader una vivienda de gruesos murios. Na parte trasera tien un corredor de madera típico rural, esti conxuntu ye Monumentu Históricu Artísticu.

-La casa Consistorial, sustitúi a otra anterior de menor tamañu, ye una amiestu d'estilu funcional y montañés. Construyida en piedra arenisca y madera pa los bistechos del teyáu, tien forma de “L” con una torre alta, con escudu y balcón too ello na fachada principal. Nos llaterales dos cuerpos, unu con dos altores y l'otru con una. Otros edificios a destacar son: la casa Sindical, l'economatu d'HUNOSA y la Biblioteca.

Etimoloxía

Bimenes remanez del llatín vinies.

Economía

Namás qu'esiste una actividá económica de ciertu relieve, que ye la de bienes y servicios, la so misión ye satisfacer les necesidaes de la so población, pero qu'obtien el so dineru n'otros conceyos.

**Emplegaos nos diversos sectores económicos (añu 2015)**
	Númberu de trabayadores	Tantu por cientu
TOTAL	235	100
Agricultura, ganadería y pesca	13	5,53
Industria	34	14,47
Construcción	39	16,60
Servicios	149	63,40
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

**Usos del suelu del conceyu (añu 2014)**
Usu	Superficie (km²)
Tierres de llabrantíu	0,26
Praderíes	16,99
Terrenu forestal	13,66
Otres superficies	1,11
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

**Carauterístiques del sector primariu (añu 2015)**
Ganaderíes de bovín	124
Cabeces de ganáu bovín	1.114
Cabeces de ganáu ovín	489
Cabeces de ganáu cabrín	172
Ganaderos con cuota llechera	1
Quilos de cuota llechera	127.185
Metros cúbicos de madera valtao	740
* Datos tomaos del Anuariu Estadísticu d'Asturies 2015, SADEI

Arte y patrimoniu

Bimenes tien una importante manda histórica, repartida ente ilesies, capielles, palacios, y cases. Ente elles rescamplen:

La ilesia de Santuyano, de cruz llatina que taba arodiada por trés llaos por un pórticu que foi elimináu. Construida nel sieglu XIX, coles carauterístiques del templu típicu asturianu. Construcción desornamentada, onde namás rescampla'l contraste ente la muria revocada y les moldures de les cornises en piedra.

La capiella de Santa Bárbola y la so casa reutoral. La capiella ye cuadrada, con portal adinteláu y frontón triangular, nun tien ventanos y namás dispón d'una única saetera. Al llau izquierdu ta adosada la casa reutoral, construida en mampostería y sillares pa puertes y balcones, tando anguaño en permal estáu de conservación.

El palaciu de Martimporra, ye l'edificiu más importante del conceyu. Construyíu pol marquesáu de Villapanes, perteneciendo depués al marquesáu d'Estrada. Tien planta cuadrada y dos pisos. La fachada principal ta marcada por dos torres nos llaterales, cuatro balcones y una puerta principal con frontón triangular abierto, onde ta l'escudu familiar. Hai de rescamplar el corredor de madera nun llateral y que ye de calter popular. La capiella asitiase a la entrada de la finca, tien planta rectangular y nave única xebrada en dos tramos con bóveda. Nun llateral ta adosada la sacristía, tien dos entraes que son cencielles. El conxuntu ta declaráu Monumentu Histórico Artísticu.

Conxuntu casa capiella de Careaga. La casa ye de planta cuadrada con dos pisos y áticu. Na fachada principal rescampla un corredor de madera con dos cuerpos llaterales, les ventanes son pequeñes, sobre la ventana izquierda ta l'escudu de los Nava. La capiella ye d'un solu hueco y la so construcción ye la clásica rural.

La casa torre, construyida nos sieglos XIV y XV, ye una gran torre maciza a la que llueu añádese una vivienda de grueses muries. Na parte trasera tien un corredor de madera típicu rural, esti conxuntu ye Monumentu Histórico Artísticu.

La casa Consistorial, sostitúi a otra anterior de menor tamañu, ye una mecedura d'estilu funcional y montés. Construyida en piedra arenisca y madera pa los aleros del teyáu, tien forma de “L” con una torre alta, con escudu y balcón tou ello na fachada principal. Nos llaterales dos cuerpos, ún con dos altures y l'otru con una.

Otros edificios: la casa Sindical, l'economatu d'HUNOSA y la Biblioteca.

Gastronomía

Cabritu a la estaca o guisáu.
Embutíos.
Casadielles.
Sidra.

Cadarma político-alministrativa

Política

Nel conceyu Bimenes, dende 1979, el partíu que más tiempu tien gobernao, ye IX de la mano del alcalde, Joaquín García. (Ver Llista d'alcaldes de Bimenes). L'actual alcalde Aitor García Corte, del PAS.

	BIB	IX-BA	PSOE	PP	BISODE	PAS	Otros	Xente Yerbato	Total
1999	-	3	3	2	-	0	3	-	11
2003	3	1	2	1	3	1	-	-	11
2007	7	1	1	0	-	0	-	-	9
2011	7	1	0	0	-	1	-	-	9
2015	-	1	4	0	-	3	-	1	9

Parroquies

Nᵘ	Nome	Superficie (km²)	% superficie Bimenes	Población	% población Bimenes	Densidá (hab./km²)
1	Santu Medero	15,94	48,7648,76%	712	42,6642,66%	44,67
2	Santuyano	11,82	36,1636,16%	741	44,444,4%	62,69
3	Suares	5,34	16,3416,34%	228	13,6613,66%	42,7

Toponimia

Según el decretu 117/2005 de 17 de payares de 2005, publicao nel BOPA del 2 d'avientu de 2005 el conceyu aprobó'l so espediente de revisión de los nomes de tolos llugares, pasando a ser les formes oficiales na mayoría de los casos la denominación n'asturianu y en dellos la forma bilingüe.

Sociedá

Fiestes

Les sos principales fiestes son:

Tercer domingu de xunu: Feria caballar del Recimuru.
El sábadu más averáu al 24 de xunu: celébrase San Xuan en Taballes.
L'últimu domingu de xunu: Fiesta de Santa María de Suares.
Primer sábadu de xunetu: Fiesta pola Oficialidá.
Tercer fin de selmana de xunetu: San Diego en La Fontanina.
L'últimu domingu de xunetu: la romería del Pastor y el Montañeru que se celebra en Fayacaba (Peña Mayor)
El fin de selmana más averáu al 15 d'agostu: San Cipriano en Rozaes.
El domingu siguiente al 8 setiembre: Virxe de La Velía
El tercer fin de selmana d'ochobre: Nuestra Señora del Rosario en Santuyano.
Primer fin de selmana d'avientu: Xornaes del Gochu y les de Santa Bárbara en Piñera.

Yerbatos célebres

Graciano Canteli Rodríguez (1895-1980) diplomáticu.
Salvador Gutiérrez Ordóñez (1948), miembru de la Real Academia de la Lengua Española
Xulio Vixil (1964), escritor n'asturianu.

Fíos predilectos

Salvador Gutiérrez Ordóñez (1948)

Fíos adoptivos

Jose Emilio González Aller (1950-2012) mineru prexubiláu y alcalde de Bimenes hasta la so muerte.

Ver tamién

Llista d'alcaldes de Bimenes

Referencies

↑ «Espediente colos topónimos oficiales de Bimenes». BOPA.

Enllaces esternos

Páxina oficial del conceyu de Bimenes Archiváu 2009-10-05 en Wayback Machine
Información xeneral sobro'l conceyu (páxina turística) Archiváu 2013-08-18 en Wayback Machine (castellán)

[toponimia-bimenes-1] «Espediente colos topónimos oficiales de Bimenes». BOPA.

[1]