Cintruénigo

Cintruénigo
Alministración
País	España
Comunidá foral	Navarra
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcaldesa de Cintruénigo ^(es)	Raquel Garbayo Berdonces
Nome oficial	Cintruénigo (es)[1]
Nome llocal	Citruénigo (es) Zinderuheinigo, Zinderoneko (eu)[2]
Códigu postal	31592
Xeografía
Coordenaes	42°04′48″N 1°48′18″W / 42.08°N 1.805°O / 42.08; -1.805
Cintruénigo Cintruénigo (España)
Superficie	35.4 km²
Altitú	393 m
Llenda con	Tudela, Fitero y Corella
Demografía
Población	8333 hab. (2024) - 4071 homes (2019) - 3832 muyeres (2019)
Porcentaxe	1.26% de Navarra
Densidá	235,4 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
cintruenigo.com

Cintruénigo ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Tudela, na Ribera de Navarra, na contorna de Tudela, nel cursu baxu del ríu Alhama y a 92 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 8333 habitantes (2024)^[3][4], siendo'l segundu conceyu más pobláu de La Ribera.

Xentiliciu

El xentiliciu de Cintruénigo ye cirbonero y cirbonera, aplicable al masculín y femenín respeutivamente. Esti xentiliciu provién del sieglu XVI en que Cintruénigo tuvo una gran espansión, cuando unos habitantes del pueblu sorianu de Cerbón, próximu a Fontes de Magaña y riberanos tamién del ríu Alhama, establecer en Cintruénigo, y crearon un barriu que se llamaba El barriu de los Cirboneros, esti barriu col tiempu integrar nel cascu del pueblu, y el xentiliciu estender a tolos habitantes de Cintruénigo y derivó nel de cirboneros que ye'l que llegó hasta los nuesos díes.^{[ensin referencies]}

Heráldica

L'escudu d'armes de la villa de Cintruénigo tien el siguiente blasón:

Trai d'oru y un árbol de sínople en terrén de lo mesmo. Nel centru del xefe una cruz de gules d'ocho puntes. Del lladral diestru del centru arrinca una cinta de gules que traviesa'l tueru del árbol y sobre ella un lleón contornáu y lampasado de gules.

El lleón y la cinta podríen venir de dalgún sellu o escudu antiguu de la villa, ente que l'árbol y la cruz, elementos propios de les armes de Sobrarbe, podríen ser introducíos escontra'l sieglu XVI.^[5]

Xeografía física

Situación

La llocalidá de Cintruénigo ta asitiada al sur de la Comunidá Foral de Navarra dientro de la Ribera de Navarra y a una altitú de 391 msnm. El so términu municipal tien una superficie de 35,4 km² y llenda al norte y Noroeste col conceyu de Corella, al este y sur col de Tudela y al oeste col de Fitero.

Barrios

Nesta llocalidá hai dellos barrios que fueron evolucionando col tiempu.

Dende'l cascu vieyu, onde Conceyu ya Ilesia fueron estendiendo a la llocalidá, foise espandiendo escontra los 4 puntos cardinales: Escontra'l Norte, diendo pela antigua carretera de Pamplona, les Bodegues de Julián Chivite y Cirbonera, llevaron a formar un barriu denomináu "La Xamaica", que ta formáu por delles cais de viviendes unifamiliares; anguaño, esta zona ta en gran espansión. Xubiendo escontra la carretera Madrid atopa'l barriu llamáu "Corella" denomináu asina pola importante presencia de vecinos de la citada llocalidá, asina mesmu en direición opuesta esiste'l Barriu denomináu "Korea" na parte sur ónde a los trés calles orixinales formaes hai más de 50 años añadiéronse una nueva barriada de viviendes de proteición oficial y unes pistes deportives.

Demografía

Cintruénigo ocupa'l 13º puestu como conceyu de mayor población de Navarra, con una población de 7839 habitantes en 2017 de los que 3.997 son homes y 3.780 muyeres.^[6]

Pirámide de población

Pirámide de población 2010[7]
%	Homes	Edá	Muyeres	%
0,66		85+		1,83
0,87		80-84		1,46
1,5		75-79		1,74
1,58		70-74		1,46
2,07		65-69		2,08
2,35		60-64		2,45
2,57		55-59		2,34
3,26		50-54		2,61
3,54		45-49		3,09
3,98		40-44		3,68
5,8		35-39		3,91
5,25		30-34		4,47
4,04		25-29		3,66
2,76		20-24		2,67
2,26		15-19		2,47
2,7		10-14		2,78
2,96		5-9		2,55
3,54		0-4		3,06

Los datos de la pirámide de población de 2010 puen resumise asina:

• La población menor de 20 años ye'l 22,31 % del total.
• La que ta ente 20 y 40 años ye'l 32,57 %.
• La que ta ente 40 y 60 años ye'l 25,06 %.
• La mayor de 60 años ye'l 20,05 %.

El conceyu tien una estructura, típica nel réxime demográficu modernu, que caracterízase pola evolución escontra l'avieyamientu progresivu de la población.^[8]

Evolución de la población

Gráfica d'evolución demográfica de Cintruénigo ente 1900 y 2017

Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.      Población según el padrón municipal de 2017 del INE.

Política y alministración

Alministración municipal

L'alministración política realizar dende 1979 al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos nella mayores de 18 años con nacionalidá española y de los otros países miembros de la Xunión Europea. Según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,^[9] qu'establez el númberu de conceyales elegibles en función de la población del conceyu, la Corporación Municipal ta formada por 13 conceyales. La sede del consistoriu ta emplazada na plaza de los Fueros, 1.

Eleiciones municipales en Cintruénigo

Partíu políticu	2015[10]		2011[11]		2007[12]		2003[13]		1999[14]		1995[15]
Unión del Pueblu Navarro (UPN)	42,11%	6	36,16%	5	39,79%	5	49,99%	7	54,89%	7	51,92%	7
Partíu Socialista de Navarra (PSN-PSOE)	31,42%	5	28,07%	4	33,07%	5	47,33%	6	42,72%	6	40,69%	6
Iniciativa Ciudadana Cirbonera (ICC)	9,54%	1	8,93%	1	-	-	-	-	-	-	-	-
Agrupación Popular Cirbonera (APC)	8,63%	1	12,26%	2	13,87%	2	-	-	-	-	-	-
Partíu Popular (PP)	2,89%	0	6,76%	1	-	-	-	-	-	-	-	-
Iniciativa pola Ribera	2,39%	0	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Vox	1,74%	0	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-
Converxencia de Demócrates Navarros (CDN)	-	-	4,84%	0	11,04%	1	-	-	-	-	-	-
Unidá Popular d'Izquierdes (UPI)	-	-	-	-	-	-	-	-	-	-	5,47%	0

Alcaldes

Artículu principal: Alcaldes de Cintruénigo

Estos son los alcaldes de Cintruénigo dende les primeres eleiciones democrátiques de 1979:

Llista d'alcaldes dende les eleiciones de 1979

Mandatu	Nome del alcalde	Partíu políticu
1979-1983	Daniel Marín Martínez	UPN
1983-1987	Cecilio Fernández Rincón José Luis Pérez Garbayo	UPN
1987-1991	Carlos Chivite Cornago	PSN-PSOE
1991-1995	Carlos Chivite Cornago	PSN-PSOE
1995-1999	Faustino Lleón Chivite	UPN
1999-2003	Faustino Lleón Chivite	UPN
2003-2007	Faustino Lleón Chivite	UPN
2007-2011	Adolfo Navascués	PSN-PSOE
2011-2015	Raquel Garbayo Berdonces	UPN
2015-	Raquel Garbayo Berdonces	UPN

Economía

Agricultura

De los 35,4 km² del términu municipal, 33,5 km² son superficie agrícola, que ta estremada en 7.868 subparcelas.^[16] Ente los cultivos de la zona destacaríamos dientro de les hortolices el del espárragu, o'l de l'alcachofa de penca (variedá distinta de l'alcachofa común).

Tamién destacaría'l cultivu de la vide, de gran importancia cultural na llocalidá cola consecuente presencia de delles bodegues y el de la olivar.

Industria

De la industria presente nel conceyu destacaba la de la ellaboración del alabastru, na actualidá la mayoría de les decenes de fábriques esistentes va unos años cerró por cuenta de la competencia de China. Tamién esisten delles fábriques de muebles, tanto a la venta como a la fabricación propia. Cuenta tamién con fabricar conservera Camporel.

Munchos de los antiguos trabayadores del alabastru pasárense a la construcción, surdiendo delles empreses dedicaes dichu sector, pero por cuenta de la crisis de 2012 debieron cerrar.

Monumentos

Monumentos relixosos

Imaxe de la Virxe de la Paz, Patrona de Cintruénigo, na ilesia de San Xuan Bautista.

Basílica de la Purísima.

• Ilesia de San Xuan Bautista. Construyida nel sieglu XVI (1510-1587). Trátase d'un edificiu de los denominaos de “planta de salón”, con tres naves d'igual altor, cubiertes por bóvedes estrellaes, y cabecera pentagonal. Nel sieglu XIX añadió'l primer tramu del templu, colos portales de los dos entraes, y la sacristía. El retablu mayor ye una obra bien destacada de la renacencia navarra. Na ilesia venérase la imaxe de la Virxe de la Paz, patrona de la Villa. Trátase d'una talla gótica del sieglu XIV.
• Basílica de la Purísima. Del sieglu XVII. Planta de cruz llatina. Dizse que ye la primer ilesia n'España dedicada a la Inmaculada Concepción.

Monumentos civiles

• Casa Ligués: Onde moraba l'antiguu conde de Ligués. De finales del sieglu XVIII. Construcción palaciega de llinies noeclásicas, de lladriyu. Escudu d'armes barrocu llabráu en piedra.
• Casa Navascués: Onde vivíó el marqués de Navascués

Cultura

Llocal de copes y vinos La Estación. Payares de 2011.

Fiestes y eventos

• 24 de xineru: Fiesta de la Virxe de la Paz. Una gran tradición son les duces Trences de la Virxe, que cada añu fai una cirbonera. Son duces roses y blancos, fechos a base de carambelu, que la so venta espandir tamién a llocalidaes estremeres.
• Antroxos: Dende hai yá décades, n'Antroxos los cirboneros amarutar de Zarramuskeros, qu'enllordien con azulete a tou aque que nun s'amarutó.
• 3 de mayu: Procesión de los Ballesteros de la Santa Cruz.
• 24 de xunu: Fiestes de San Xuan Bautista, patrón de Cintruénigo. Celebrar dende'l día 23 de xunu con actos como col tradicional cuelgue y descuelgue del Chapalangarra y el baille de La Sanxuanera al calor de la foguera. El día 24 les cuadrielles preparen les sos comíes nos campos de la vega del Alhama.
• Del 30 d'agostu al 7 de setiembre celebrar na ilesia de San Xuan Bautista la novena a la Virxe de la Paz, famosa pola música pa coru, orquesta y solistes, compuesta nel sieglu XIX y que s'interpreta con dicha ocasión. Amás, tres la novena vienden los tradicionales gordones de la Virxe de La Paz, que cada cirbonero asitiar a manera de pulsera.
• Del 7 al 13 de setiembre. Fiestes patronales n'honor de la Virxe de la Paz. Destacando la tradición del "Xigantón", baille d'antiguo llamáu "Fiesta Allegre" que se realiza pola Comparsa de Xigantes y Cabezudos a la fin de la tarde, dempués de la salida de los toros. Los xigantes y cabezudos van cola banda de música percorriendo les cais pol cascu antiguu hasta la so llegada a la Plaza de los Fueros onde se realiza'l susodichu baille.
• 1 de mayu: Fiestes de la mocedá

Gastronomía

Ver tamién: Gastronomía de Navarra

Ente los platos típicos de Cintruénigo podríen destacar los espárragos con güevos escalfados, les migues duces, les fabes poches, el cardu blancu n'ensalada y les borrajes con pataques. Tamién esiste un dulce típicu conocíu como trences de la Virxe de la Paz, tratar d'un carambelu en forma de trenza, de color rosa o blancu, que suel tastiase'l día 24 de xineru.

Persones célebres

• Fernando Saénz Lacalle, eclesiásticu.
• Íñigo Cavero políticu. Presidente del Conseyu d'Estáu (1996-2002) y ministru de Cultura y Xusticia en tres gobiernos de la UCD (1977-1981).
• Carlos Chivite Cornago (1956-2008), políticu. Foi alcalde de Cintruénigo (1987 - 1995) y Secretariu Xeneral del PSN-PSOE, tamién Diputáu ente'l 3 de marzu de 1996 y el 12 de marzu de 2000 y ostentó el cargu de Senador na última llexislatura.
• Rafael Alvero, direutor xeneral de la Federación d'Empresarios y Entidaes de Cine d'España (FEECE).

Ver tamién

• Navarra
• Llista de conceyos de Navarra
• Ribera Navarra

Referencies

1. Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
2. Afirmao en: Q109331689. Llingua de la obra o nome: vascu.
3. Afirmao en: Padrón municipal de España de 2024. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2024.
4. oficina de rexistru
5. OTAZU RIPA, Jesús Lorenzo (1991). Heráldica municipal de la merindad de Tudela. Gobiernu de Navarra. ISBN 8423502643.
6. Institutu Nacional d'Estadística: (ed.): «cifres de población referíes al 1/1/2011». Consultáu'l 31 de mayu de 2011. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
7. Institutu Nacional d'Estadística, España (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2010. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Cintruénigo». Consultáu'l 31 de mayu de 2011.
8. Gobierno de Navarra (ed.): «Agenda local 21 Cintruénigo». Consultáu'l 31 de mayu de 2011.
9. Xefatura del Estáu (BOE n. 147 de 20/6/1985 (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral.» (1985). Consultáu'l 13 de xunetu de 2009.
10. ara.cat (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2015». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
11. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2011». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
12. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2007». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
13. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 2003». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
14. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 1999». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
15. Ministeriu del Interior (ed.): «Resultaos eleiciones municipales Cintruénigo 1995». Consultáu'l 21 d'agostu de 2015.
16. Conceyu de Cintruénigo (ed.): «Información xeneral de Cintruénigo». Consultáu'l 31 de mayu de 2011.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Cintruénigo.

• Sitiu web oficial

• Cintruénigo n'OpenStreetMap.