Organización territorial de Méxicu

Estaos mexicanos actuales y la Ciudá de Méxicu

La organización territorial de Méxicu ta definida pola Constitución Política de 1917. Esti documentu define al país como un Estáu federal que se gobierna so la forma d'una república. El territoriu del país ta estremáu en 32 entidaes federatives, de les cualos, 31 estaos llibres y soberanos y la capital federal la Ciudá de Méxicu—.^[1]

Historia

La Independencia y l'imperiu constitucional

Primer Imperiu Mexicanu

El 27 de setiembre de 1821 dempués de 3 sieglos de dominiu español, Méxicu algamó la so llibertá. Los Trataos de Córdoba reconocieron a la Nueva España como un Imperiu independiente, que reconocíase como "monárquicu, constitucional y moderáu".^[2]

El Congresu constituyente en busca d'estabilidá escoyó como monarca a Agustín de Iturbide y de esta forma foi proclamáu emperador de Méxicu'l 18 de mayu de 1822.^[3] Sicasí, l'Imperiu Constitucional nun tardó en demostrar la incompatibilidá de los sos dos integrantes principales, l'Emperador y el Congresu constituyente. Diputaos empezaron a ser encarcelaos pola so participación en conxures en contra del Imperiu Mexicanu y finalmente L'emperador Agustín I decidió esaniciar definitivamente al Congresu, estableciendo nel so llugar una Xunta Nacional Instituyente.^[4]

La falta del Congresu y l'ausencia de soluciones pa los graves problemes polos que travesaba'l país aumentaron les combalechadures pa camudar el sistema imperial.^[5] Antonio López de Santa Anna proclamó'l Plan de Casa Mata al que darréu se -y xuniríen Vicente Guerrero y Nicolás Bravo.^[6] Iturbide entós viose obligáu a restituyir el Congresu y nun baldíu intentu por salvar l'orde , abdicó a la corona'l 19 de marzu de 1823.^[7]

Sicasí, el Congresu declaró la nulidá del nomamientu de Iturbide y per ende la reconocencia de l'abdicación y fixo paecer la coronación de Iturbide como un error .^[4]

La disolución del Imperiu dio asina llugar al primera reaxuste políticu del Méxicu independiente.

La República y la Xunión Federal

División territorial de Méxicu, conforme la Constitución de 1824.

Tres la cayida del Imperiu surde'l Supremu Poder Executivu que sería l'encargáu de convocar la creación de la República Federal, tuvo vixente ente'l 1 d'abril de 1823 y el 10 d'ochobre de 1824.^[8]

El baturiciu nes provincies yera tal que'l 21 de mayu de 1823 precisar nel artículu 6o. del proyeutu de bases de la República federativa que: Los sos partes integrantes son Estaos llibres, soberanos ya independientes no que toque á la so alministración y gobiernu.^[9] N'otres pallabres, yeren llibres pa siguir el so destín como meyor paeciéra-yos. Sicasí, la mayoría de los agora Estaos Llibres que fueron convocaos a la integración d'una República Federal, aportaron a la Unión sacante la totalidá de l'antigua Capitanía Xeneral de Guatemala que formó la so propia República Federal.^[10]

El 31 de xineru de 1824 expedióse'l decretu pol cual creóse'l Acta Constitutiva de la Federación Mexicana.^[11] Nella integróse l'artículu 6º del proyeutu de bases de la República federativa. Pa determinar la división territorial del país utilizó'l criteriu de que los estaos convocaos a fundar la federación: "[...] nin fueren tan pocos que pola so estensión y riqueza pudieren en curtios años aspirar a constituyise en naciones independientes, rompiendo'l llazu federal, nin tantos que por falta d'homes y recursos viniera ser impracticable el sistema".^[12]

Ente l'intre de 1823 y 1824 los diversos Estaos Llibres qu'integraríen nun futuru la federación yá empezaren la ellaboración de les sos propies constituciones y otros inclusive yá instalaren los sos Congresos constituyentes. Casos especiales fueron el de Yucatán, que'l 23 d'avientu de 1823 decide formar parte de la federación pero como República Federada^[13] y el de Chiapas, que por aciu un referendu decide xunise a la federación el 14 de setiembre de 1824.^[14]

Finalmente, promulgóse la Constitución Federal el 4 d'ochobre de 1824 naciendo asina los Estaos Xuníos Mexicanos. El país taba integráu por 19 estaos: Chiapas, Chihuahua, Coahuila y Texas, Durango, Guanajuato, Méxicu, Michoacán, Nuevo León, Oaxaca, Puebla de los Ángeles, Querétaro, San Luis Potosí, Sonora y Sinaloa o Estáu d'Occidente, Tabasco, Tamaulipas, Veracruz, Jalisco, Yucatán y Zacatecas. Amás, conformáronse 4 territorios federales: l'Alta California, la Baxa California, Colima, y Santa Fe de Nuevu Méxicu.^[15] Dempués de la publicación de la constitución, nesi mesmu añu creóse'l Distritu Federal^[16] y Tlaxcala, que caltuviera un estatus especial dende los tiempos de la conquista, integróse como territoriu.^[17]

El 10 d'ochobre de 1824, Guadalupe Victoria tomó posesión como primer Presidente de Méxicu.^[18]

República Centralista

Ver tamién: Independencia de Yucatán

Ver tamién: Independencia de Texas

Movimientos separatistes xeneraos pola instauración del centralismu en 1835.

La estructura política de la República foi modificada por llei del 6 d'agostu de 1835, cuando s'instauró'l sistema centralista.^[19]

Les entidaes qu'integraben a la República perdieron polo tanto la so llibertá, independencia y soberanía, quedando totalmente subordinaes al gobiernu central. Sicasí, la división territorial en sí permaneció igual pos el testu del artículu 8 d'esta llei namái determinó: El territoriu nacional va estremar en departamentos, sobre les bases de población, llocalidá y demás circunstancies conducentes: el so númberu, estensión y subdivisiones, va detallar una llei constitucional.

Les Siete Ley Constitucionales promulgáronse'l 30 d'avientu de 1836.^[20] Foi la sesta d'elles la que s'ocupó de la configuración territorial nos sos artículos 1ᵉʳ y 2ᵘ; el 1ᵉʳ determinó, ratificando'l criteriu de la llei del 3 d'ochobre de 1835, que la República estremar en departamentos, estos en distritos y los distritos de la mesma en partíos. L'artículu 2ᵘ dispunxo que l'arreglu de la República en departamentos facer por una llei especial qu'habría de tener calter constitucional.

La llei en cuestión llamóse la Octava Base Orgánica, que formó de fechu un cuerpu amás de les Siete Ley. El primeru de los sos artículos dispunxo que'l territoriu nacional quedaría integráu por tantos Departamentos cuantos yeren los Estaos, salvo les variaciones de que:^[21]

1. Coahuila y Texas dixebróse en dos departamentos distintos.
2. El territoriu de Colima amestóse al departamentu de Michoacán.
3. El territoriu de Tlaxcala integróse al departamentu de Méxicu.
4. Sumiría'l Distritu Federal.

D'alcuerdu a lo anterior, la nueva división territorial quedaba formada por 24 departamentos. Tal composición territorial, quedó considerada como definitiva hasta'l 30 de xunu de 1838, por llei d'esa fecha.^[22]

Nesti ralu d'inestabilidá política tamién se manifestaron los problemes rexonales y los conflictos ente'l centru y les entidaes del país. Amenáronse rebeliones en dellos llugares, ente ellos:

• Yucatán so la so condición de República federada declaróse independiente en 1840 —oficialmente en 1841—.^[23] La República de Yucatán reincorporóse definitivamente a la nación en 1848.
• Texas declaróse independiente por motivu del cambéu del sistema federalista al centralista oponer a participar nesti postreru. Convocó a una Convención n'Austin que declaró al pueblu de Texas en guerra contra'l gobiernu central de Méxicu, desconociendo, arriendes d'ello, a autoridaes y lleis. Naz asina la República de Texas.
• Nos estaos de Nuevo León, Tamaulipas y Coahuila, grupos de rebeldes proclamaron la so independencia de Méxicu de volao (pocu menos de 250 díes); pero la República del Río Grande nunca se consolidó pos les fuercies rebalbes fueron ganaes poles fuercies centralistes, l'área máxima qu'apoderaron tuvo alcontrada a non más de 60 quilómetros del Río Bravo.
• L'estáu de Tabasco decretó la so separación de Méxicu el 13 de febreru de 1841, en protesta pol centralismu imperante nel país y poles sanciones impuestes al estáu pol presidente Anastasio Bustamante. L'estáu reincorporaríase oficialmente a Méxicu el 2 d'avientu de 1842.
• En Chiapas esistía'l problema de que la rexón del Soconusco caltuviérase indecisa ente xunise a Méxicu o a Guatemala, dende la declaración d'Independencia de dambes naciones en 1821. Namái habría de definise l'asuntu hasta'l decretu del 11 de setiembre de 1842, pol cual el Soconusco quedó xuníu a Méxicu y integróse-y al departamentu de Chiapas.^[22]

Restauración del Federalismu y el Segundu Imperiu

El federalismu foi restauráu pol presidente provisional José Mariano Salas el 22 d'agostu de 1846, como cambeos a la configuración territorial alzóse l'estáu de Guerrero —de manera provisional en 1849—, condicionándolo a l'aceptación de les llexislatures de Méxicu, Puebla y Michoacán, de quien yeren les rexones qu'habríen de resultar afeutaes.^[24] El 5 de febreru de 1857 promulgóse una nueva constitución conocida como la Constitución Federal de 1857. En 1864, sicasí, tres la Intervención Francesa, restablecióse'l sistema monárquico y centralista, el Segundu Imperiu Mexicanu empobináu pol emperador Maximiliano d'Habsburgu. Este sería depuestu en 1867 y el federalismu republicanu sería restauráu nuevamente so la Constitución Federal de 1857. La Constitución Política de 1917 que surdiría de la Revolución mexicana confirmó'l sistema federal de gobiernu que duró hasta los nuesos díes.

Organización actual de los Estaos Xuníos Mexicanos

Estaos

Los estaos de la Federación Mexicana son llibres, soberanos, autónomos ya independientes ente sigo. Tienen la llibertá de gobernase según les sos propies lleis; tienen una constitución propia que nun hai de contradicir la constitución federal anque esta postrera namái toma temes de competencia nacional. Los estaos nun pueden realizar aliances con otros estaos nin con nenguna nación independiente ensin el permisu de tola federación salvo aquellos alcuerdos de defensa y proteición que caltengan los estaos fronterizos en casu d'una invasión. La organización política de cada estáu basar nuna separación de poderes nun sistema congresual: el poder llexislativu recái sobre un congresu unicameral a diferencia de la federación onde esisten dos cámares, el poder executivu ye independiente del llexislativu y recái sobre un gobernador electu por sufraxu universal y el so gabinete, y el poder xudicial recái sobre un Tribunal Cimeru de Xusticia. Yá que los estaos tienen autonomía llegal, cada unu tien los sos propios códigos civil y penal y un cuerpu xudicial.

Nel Congresu de la Unión, les entidaes federatives —los Estaos y la Ciudá de Méxicu— son representaos por trés senadores: dos electos por sufraxu universal con base nel principiu de mayoría relativa y unu asignáu al partíu que llogre la primer minoría. Amás, la federación conforma una circunscripción de la cual escuéyense 32 senadores según el métodu de representación proporcional con llistes abiertes de partíu. Los diputaos, otra manera, nun representen a los estaos, sinón a los ciudadanos. La Cámara de Diputaos y el Senáu integren el Congresu de la Unión.

Organización interna de los estaos

Los estaos estrémense internamente en conceyos —o delegaciones, nel casu de la Ciudá de Méxicu—. Cada conceyu gocia d'autonomía na so capacidá pa escoyer al so propiu conceyu, que ye responsable, na mayoría de los casos, d'aprovir tolos servicios públicos que rica la so población. A esti conceutu, que surdiría de la Revolución mexicana conózse-y como conceyu llibre. El conceyu ye encabezáu por un presidente municipal, escoyíu cada trés años y ensin posibilidá de reeleición inmediata. Cada conceyu tien un cabildru integráu por rexidores en función del so tamañu poblacional. En total en Méxicu hai 2438 conceyos; l'estáu col mayor númberu de conceyos ye Oaxaca, con 570, y los estaos col menor númberu son Baxa California y Baxa California Sur, con namái 5.

Entidaes federatives de los Estaos Xuníos Mexicanos

Entidaes federatives de Méxicu

#	Entidá federativa	Abreviatura	Escudo / Emblema	Capital	Ciudá con mayor población	Superficie (km²)[25]	Población (2015)[26]	Densidá de población (hab/km²)	Orde de creación	Fecha de creación	Allugamientu	Lema
1	Aguascalientes	Ags.		Aguascalientes	Aguascalientes	05 618	01 312 544	210.93	02424	1819121405/02/1857[27]		Bona Terra, Bona Gens, Aqua Clara, Clarum Cœlum. (Tierra Bona, Xente Bono, Agua Claro, Cielu Claru.)
2	Baxa California	B. C.	Ficheru:Coat of arms of Baxa California.svg	Mexicali	Tijuana	071 446	03 315 766	44.16	02929	1819121416/01/1952[28]	Ficheru:Baxa California in Mexico.svg	Trabayu y Xusticia Social.
3	Baxa California Sur	B. C. S.	Ficheru:Coat of arms of Baxa California Sur.svg	La Paz	La Paz	073 922	0712 029	8.62	03030	1819121408/10/1974[29]	Ficheru:Baxa California Sur in Mexico.svg
4	Campeche	Camp.		San Francisco de Campeche	San Francisco de Campeche	057 924	0899 931	14.20	02525	1819121429/04/1863[30]
5	Chiapas	Chis.		Tuxtla Gutiérrez	Tuxtla Gutiérrez	073 289	05 217 908	65.45	01919	1819121414/09/1824[31]		Chiapas xúnenos.
6	Chihuahua	Chih.		Chihuahua	Ciudad Juárez	0247 455	03 556 574	13.77	01818	1819121406/07/1824[31]		Valentía, Llealtá, Hospitalidá.
7	Ciudá de Méxicu	CDMX		—	Iztapalapa	01 485	08 918 653	5960.27	03232	1819121429/01/2016[32]		Bien noble ya insigne, bien lleal ya imperial.
8	Coahuila de Zaragoza^2	Coah.		Saltillo	Saltillo	0151 563	02 954 915	20.16	01616	1819121407/05/1824[31]		Plus ultra ("Más allá" o "Más arriba")
9	Colima	Col.		Colima	Colima	05 625	0711 235	115.65	02323	1819121409/12/1856[33][34]		El temple del brazu ye puxanza na tierra.
10	Durango	Dgo.		Victoria de Durango	Victoria de Durango	0123 451	01 754 754	13.23	01717	1819121422/05/1824[31]
11	Guanajuato	Gto.		Guanajuato	León de los Aldama	030 608	05 853 677	179.25	022	1819121420/12/1823[31]
12	Guerrero	Gro.		Chilpancingo de los Bravo	Acapulco de Juárez	063 621	03 533 251	53.26	02121	1819121427/10/1849[35]		La mio patria ye primeru.
13	Hidalgo	Hgo.		Pachuca de Soto	Pachuca de Soto	020 813	02 858 359	128.05	02626	1819121416/01/1869[36]		Independencia, Patria, Llibertá.
14	Jalisco	Jal.		Guadalaxara	Guadalaxara	078 599	07 844 830	93.52	099	1819121423/12/1823[31]
15	Méxicu	Méx.		Toluca de Lerdo	Ecatepec de Morelos	022 357	016 187 608	678.80	011	1819121420/12/1823[31]		Llibertá, Trabayu, Cultura.
16	Michoacán de Ocampo	Mich.		Morelia	Morelia	058 643	04 584 471	74.20	055	1819121422/12/1823[31]		Heredamos llibertá, Vamos Mandar xusticia social.
17	Morelos	Mor.		Cuernavaca	Cuernavaca	04 893	01 903 811	363.22	02727	1819121417/04/1869[37]		La tierra va volver a quien la trabayen coles sos manes.
18	Nayarit	Nay.		Tepic	Tepic	027 815	01 181 050	39.01	02828	1819121426/01/1917[38]
19	Nuevo León	N. L.		Monterrey	Monterrey	064 220	05 119 504	72.46	01515	1819121407/05/1824[31]		Semper Ascendens (Siempres Xubiendo).
20	Oaxaca	Oax.		Oaxaca de Juárez	Oaxaca de Juárez	093 793	03 967 889	40.54	033	1819121421/12/1823[31]		El respetu a dereches ayenu ye la paz.
21	Puebla	Pue.		Puebla de Zaragoza	Puebla de Zaragoza	034 290	06 168 883	168.56	044	1819121421/12/1823[31]		Xuníos nel tiempu, nel esfuerciu, na xusticia y na esperanza.
22	Querétaro de Arteaga	Qro.		Santiago de Querétaro	Santiago de Querétaro	011 684	02 038 372	156.45	01111	1819121423/12/1823[31]
23	Quintana Roo	Q. R.		Chetumal	Cancún	042 361	01 501 562	31.29	03131	1819121408/10/1974[39]
24	San Luis Potosí	S. L. P.		San Luis Potosí	San Luis Potosí	060 983	02 717 820	42.40	066	1819121422/12/1823[31]
25	Sinaloa	Ensin.		Culiacán Rosales	Culiacán Rosales	057 377	02 966 321	48.24	02020	1819121414/10/1830[40]
26	Sonora	Son.		Hermosillo	Hermosillo	0179 503	02 850 330	14.83	01212	1819121410/01/1824[31]
27	Tabasco	Tab.		Villahermosa	Villahermosa	024 738	02 395 272	90.49	01313	1819121407/02/1824[31]
28	Tamaulipas	Tamps.		Ciudad Victoria	Reynosa	080 175	03 441 698	40.77	01414	1819121407/02/1824[31]
29	Tlaxcala	Tlax.		Tlaxcala de Xicohténcatl	Tlaxcala de Xicohténcatl	04 016	01 272 847	291.32	02222	1819121409/12/1856[41]		Trubiecu de la Nación.
30	Veracruz de Ignacio de la Llave	Ver.		Xalapa-Enríquez	Veracruz	071 820	08 112 505	106.42	077	1819121422/12/1823[31]
31	Yucatán	Yuc.		Mérida	Mérida	039 612	02 097 175	49.37	088	1819121423/12/1823[31]
32	Zacatecas	Zac.		Zacatecas	Zacatecas	075 539	01 579 209	19.73	01010	1819121423/12/1823[31]		Labor vincit omnia (El trabayu tou lo vence).

Notes:

1. La capital de los Estaos Xuníos Mexicanos ye Ciudá de Méxicu (vease la nota 3).
2. Sacantes s'indique lo contrario, les entidaes federatives van tener por nome Estaos Llibres y soberanos xuníos pol pactu federal.
3. Cuando se constituyó la entidá p'allugar los poderes de la República Federal, creóse un distritu al cual dióse-y el nome de Federal que la so capital asitiar na ciudá de Méxicu. La crecedera desatamañada de la ciudá fixo qu'anguaño ocupe la mayor parte del distritu, polo que los términos Ciudá de Méxicu y Distritu Federal considerar na actualidá como sinónimos, inclusive jurídicamente, a rangu constitucional. Si'l Gobiernu federal camudara de see, el Distritu Federal se renombraría como estáu del Valle de Méxicu.
4. Xunir a la federación col nome de Coahuila y Texas.
5. Xunir a la federación col nome d'Estáu d'Occidente tamién reconocíu como Sonora y Sinaloa.
6. Xunir a la federación como la República Federada de Yucatán^[42] el 29 de mayu de 1823; conformada polos estaos actuales de Yucatán, Campeche y Quintana Roo, sicasí, foi hasta'l 23 d'avientu de 1823 cuando se-y almitió como estáu de la federación.

Ver tamién

• Evolución de la organización territorial de Méxicu
  • Territorios federales de Méxicu
  • Ereición del estáu d'Hidalgo
  • Independencia de Yucatán
  • Separación de Tabasco en 1841 y 1846
• Entidaes Federatives de Méxicu por:
  • PIB per cápita
  • Delda pública
  • PIB
  • Índiz de Desenvolvimientu Humanu (IDH)
• Toponimia de los estaos de Méxicu
• Xeografía de Méxicu
• Rexones y mesorrexones de Méxicu
• Provincia mexicana
• Ciudá de Méxicu
• Conceyos de Méxicu
• Política de Méxicu
• Llista de los actuales gobernadores d'estaos de la república

Notes

• Dellos estaos tienen banderes civiles o históriques (Michoacán, Veracruz,^[43] Yucatán^[44][45]) y son entá más reconocíes pola xente que les banderes estatales asignaes pol presidente Ernesto Zedillo en 1999, que son una bandera blanca col escudu del estáu nel centru. Al día de güei, solamente los estaos de Jalisco, Méxicu, Quintana Roo, Tamaulipas y Tlaxcala^[46] oficializaron constitucionalmente una bandera propia.

Referencies

1. «distritu federal/ Reforma política, l'adiós al Distritu Federal - Forbes Méxicu». Consultáu'l 30 de xineru de 2016.
2. «24 d'agostu de 1821. Róblense los trataos de Córdoba». Gobiernu Federal. Archiváu dende l'orixinal, el 2021-06-20. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
3. Álvarez Cuartero, Izaskun Op.cit. p.266
4. «La Transición del Imperiu a la República (1821-1823)». Estudios d'Historia Moderna y Contemporánea de Méxicu. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
5. Suárez y Navarro, Juan (1850). Historia de Méxicu y del xeneral Antonio López de Santa Anna, páx. 23.
6. «Col Plan de Casa Mata dase'l primer pronunciamientu de tropes mexicanes.». Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
7. «El "Procesu" contra Agustín de Iturbide». Biblioteca Xurídica Virtual. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
8. «El Viaxeru en Méxicu (Páx. 30)». CDigital. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
9. «División Territorial de los Estaos Xuníos Mexicanos (1810-1995) Páx. 21». INEGI. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
10. «1 de xunetu de 1823. Les Provincies Xuníes del Centru d'América independizar de Méxicu». Gobiernu Federal. Archiváu dende l'orixinal, el 2021-06-21. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
11. «Acta constitutiva de la Federación Mexicana». 500 años de Méxicu en documentos. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
12. «División Territorial de los Estaos Xuníos Mexicanos (1810-1995) Páx. 22». INEGI. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
13. «Yucatán cumple güei 162 años de reincorporase a la República». Sipse. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
14. «14 de setiembre de 1824. Incorporación del estáu de Chiapas al pactu federal». Gobiernu Federal. Archiváu dende l'orixinal, el 2021-06-21. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
15. «Decreto. Constitución federal de los Estaos-Xuníos Mexicanos». 500 años de Méxicu en documentos. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
16. «distritu_que s'espresa_pa_la residencia_de_los_supremos_poderes_de_la_federaci_n.shtml Decreto. Señálase á Méxicu col distritu que s'espresa pa la residencia de los supremos poderes de la federación.». 500 años de Méxicu en documentos. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
17. «Decreto. Declárase á Tlaxcala territoriu de la federación». 500 años de Méxicu en documentos. Consultáu'l 12 de setiembre de 2010.
18. «estaos xuníos-mexicanos&catid=122:ochobre&Itemid=223 10 d'ochobre de 1824. Toma posesión Guadalupe Victoria como primer Presidente de los Estaos Xuníos Mexicanos». Gobiernu Federal. Consultáu'l 13 de setiembre de 2010.
19. «10 d'ochobre de 1824. El Congresu Constituyente de 1835-1836 y l'arreglu interior de los Departamentos». UNAM. Consultáu'l 13 de setiembre de 2010.
20. «Lleis Constitucionales_de_l_208.shtml Decreto qu'expede les Lleis Constitucionales de la República Mexicana.». 500 años de Méxicu en documentos. Consultáu'l 13 de setiembre de 2010.
21. «División Territorial de los Estaos Xuníos Mexicanos (1810-1995) Páx. 27». INEGI. Consultáu'l 13 de setiembre de 2010.
22. «División Territorial de los Estaos Xuníos Mexicanos (1810-1995) Páx. 28». INEGI. Consultáu'l 13 de setiembre de 2010.
23. «Acta d'Independencia de la península de Yucatán.».
24. «División Territorial de los Estaos Xuníos Mexicanos (1810-1995) Páx. 29». INEGI. Consultáu'l 13 de setiembre de 2010.
25. «INEGI». Archiváu dende l'orixinal, el 23 de xunetu de 2011.
26. Institutu Nacional d'Estadística y Geografía (ed.): «Méxicu en cifres: Información Nacional por entidá federativa y municipio» (2010). Archiváu dende l'orixinal, el 22 de payares de 2012. Consultáu'l 5 de marzu de 2011.
27. «Calendariu d'Eventos Cívicos - Febreru». Archiváu dende l'orixinal, el 11 d'abril de 2010.
28. «nuesu_estáu/historia/transformacion.jsp Transformación Política de Territoriu Norte de la Baxa California a Estáu 29».
29. «Secretaria d'Educación Pública». Archiváu dende l'orixinal, el 10 d'agostu de 2010.
30. «Secretaria d'Educación Pública». Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'ochobre de 2011.
31. «La Diputación Provincial y El Federalismu Mexicanu».
32. «Conmemora la Secretaría de Cultura'l 185 Aniversariu del Decretu de Creación del Distritu Federal». Archiváu dende l'orixinal, el 27 de payares de 2015.
33. «nuesu_estáu/historia/efemerides/en-avientu.jsp Portal Ciudadanu de Baxa California».
34. «Universidad de Colima». Archiváu dende l'orixinal, el 10 d'agostu de 2010.
35. «Erección del Estáu de Guerrero».
36. «divisiones territoriales-de-los conceyos-del estado-de-hidalgo-1 Congresu del Estáu Llibre y Soberanu d'Hidalgo». Archiváu dende l'divisiones territoriales-de-los conceyos-del estado-de-hidalgo-1 orixinal, el 24 de xunetu de 2008.
37. «Enciclopedia de los Conceyos de Méxicu». Archiváu dende l'orixinal, el 18 de xunetu de 2011.
38. «Gobierno del Estáu de Tlaxcala». Archiváu dende l'orixinal, el 18 de febreru de 2010.
39. «Gobierno del Estáu de Quintana Roo». Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'agostu de 2011.
40. «Estáu_de_Sonora_y_Sinaloa.shtml 500 años de Méxicu en documentos».
41. «Portal Gobierno del Estáu de Tlaxcala». Archiváu dende l'orixinal, el 27 d'avientu de 2009.
42. «hestoria_de_la_rep_yuc.htm La historia de la República de Yucatán».
43. «Himnu Veracruz».
44. «Simbolismu de la bandera yucateca». Archiváu dende l'orixinal, el 27 de payares de 2015.
45. «La bandera yucateca». Archiváu dende l'orixinal, el 27 de payares de 2015.
46. «Ley con fecha de promulgación 16 d'avientu de 2004». Archiváu dende l'orixinal, el 30 d'avientu de 2009.

Bibliografía

• Título II, Capítulu II, artículos 42 al 48 de la Constitución Política de los Estaos Xuníos Mexicanos: De les partes integrantes de la Federación y el territoriu nacional.

Enllaces esternos

• La Enciclopedia de los Conceyos de Méxicu
• Portal del Desenvolvimientu de Méxicu Archiváu 2019-10-17 en Wayback Machine