Stephen Hawking

Stephen Hawking
Stephen Hawking en 1974 na sede de la NASA.
Profesor Lucasianu 1979 - 2009 ← Michael James Lighthill - Michael Green →
Vida
Nacimientu	Oxford[1], 8 de xineru de 1942[2]
Nacionalidá	Reinu Xuníu [3]
Residencia	Inglaterra
Llingua materna	inglés
Muerte	Cambridge[4], 14 de marzu de 2018[5] (76 años)
Sepultura	Abadía de Westminster[6]
Causa de la muerte	esclerosis llateral amiotrófica
Familia
Padre	Frank Hawking
Madre	Isobel Eileen Hawking
Casáu con	Jane Wilde Hawking (1965 – div. 1991)[7] Elaine Mason (1995 – div. 2006)
Fíos/es	Lucy Hawking[1] Robert Hawking Tim Hawking
Estudios
Estudios	Byron House School ^(en) Universidá de Cambridge St Albans High School for Girls ^(en) St Albans School ^(en) (setiembre 1952 - University College ^(es) (ochobre 1959 - 1962) Grau n'Artes : física Trinity Hall ^(es) (ochobre 1962 - marzu 1966) doctoráu
Nivel d'estudios	Grau n'Artes doctoráu
Tesis	Properties of expanding universes
Direutor de tesis	Dennis William Sciama
Direutor de tesis de	Don Page Wu Zhongchao Marika Taylor Fay Dowker Bruce Allen Raphael Bousso Bernard Carr Christophe Galfard Malcolm Perry Raymond Laflamme Thomas Hertog Gary Gibbons Jonathan Halliwell Christopher Pope Ian Gordon Moss Andrew Chamblin Peter David D'Eath Nicholas P. Warner Alan Yuille James D. E. Grant Harvey S Reall Simon Frederick Ross Friedel Epple James Sparks Mike Cassidy Paul Davis Mike Fawcett Justin D. Hayward Christopher J. Hunter Alan Lapedes Julian Luttrell Oisin MacConamhna Tim Prestidge Chris Prior Paul Shellard Brian Whitt Zhong Chao Wu Daksh Lohiya Stephen Theodore Siklos Ricardo Monteiro GianPaolo Procopio Glenn Lyons
Llingües falaes	inglés[8]
Alumnu de	Dennis William Sciama
Oficiu	físicu teóricu, cosmólogu, escritor, astrofísicu, matemáticu, pedagogu, escritor de ciencia, profesor universitariu, físicu, escritor de non ficción, astrónomu, actor de televisión, autobiógrafu, escritor de ciencia ficción, Trekkie ^(es) , científicu
Llugares de trabayu	Cambridge
Emplegadores	Universidá de Cambridge  2018) Facultá de Matemátiques de la Universidá de Cambridge  (1962 –  1965) Gonville and Caius College  (1965 –  1969) Institutu de Teunoloxía de California  (14 agostu 1970 –  3 setiembre 1975) Institutu Perimeter de Física Teórica  (2008 –  2018)
Trabayos destacaos	A Brief History of Time Furacos negros y pequeños universos L'universu nuna cáscara de nuez On the Shoulders of Giants ^(en) God Created the Integers ^(en) The Dreams That Stuff Is Made of: The Most Astounding Papers of Quantum Physics and How They Shook the Scientific World ^(en) My Brief History ^(en)
Premios	ver Orde de los Compañeros d'Honor doctor honoris causa por la Universidad de Princeton Orde del Imperiu Británicu Premios Princesa d'Asturies Miembro de la Royal Society of Arts Premiu de Física Fundamental Premiu Adams  (1966) miembru de la Royal Society  (1974) Medaya Eddington  (1975) [9] Pius XI Medal  (17 abril 1975) [10] Maxwell Medal and Prize  (1976) [11] Medaya Hughes  (1976) [12] Premiu Dannie Heineman de la Física Matemática  (1976, 1976) [13] Premiu Albert Einstein  (1978) Doctor honoris causa por la Universidad de Oxford  (1978) [14] Medaya Albert Einstein  (1979) [15] Medaya Franklin  (1981) [16] Comendador de la Orde del Imperiu británicu  (23 febreru 1982) [17] Medaya d'oru de la Real Sociedá Astronómica  (1985) [18] IOP Dirac Medal  (1987) [19] Premiu Wolf en Física  (1988) [20] doctor honoris causa pola Universidá de Cambridge  (1989) [21] Compañero de Honor  (1989) [17] Premiu Princesa d'Asturies de la Concordia  (1989) [22] Medaya d'Oru del CSIC  (1989) [23] doctor honoris causa pola Universidá de Harvard  (1990) [17] Marcel Grossmann Award  : ICRANet ^(es)  (xunu 1991) [24] Miembro de la Academia Nacional de Ciencias de los Estados Unidos  (1992) Premiu Andrew Gemant  (1998) [25] Medalla Albert  (1999) [26] Premiu Naylor  (1999) [27] Premiu Lilienfeld  (1999, 1999) [28] Royal Society Science Books Prize  (2002) [29] Medaya Oskar Klein  (2003) [30] premio Michelson-Morley  (2003) [31] The James Smithson Bicentennial Medal  (2005) [32] Medaya Copley  (2006) [33] Premiu Fonseca  (2008) [34] Medaya Presidencial de la Llibertá  (2009) [35] NSS Robert A. Heinlein Memorial Award  (2012) [36] Special Breakthrough Prize in Fundamental Physics  (2013) [37] Premiu Fundación BBVA Llendes del Conocimientu  (2015) [38] Medaya Bodley  (2015) [39]
Influyencies	Dikran Tahta, Paul Dirac, Bertrand Russell, Karl Popper, Andrei Linde ^(es) , Yákov Zeldóvich y Albert Einstein
Miembru de	Royal Society of Arts ^(es) Academia Pontificia de les Ciencies Sociedá Filosófica Americana Academia Nacional de Ciencies de los Estaos Xuníos Royal Society Academia de les Artes y les Ciencies d'Estaos Xuníos Festival Internacional Starmus ^(es)
Movimientu	ateísmu[44]
Creencies
Relixón	ensin valor[44]
Partíu políticu	ensin valor
IMDb	nm0370071
hawking.org.uk

Stephen William Hawking (stiːvən_ˈhɔːkɪŋ ) (8 de xineru de 1942, Oxford – 14 de marzu de 2018, Cambridge) foi un físicu teóricu, astrofísicu, cosmólogu y divulgador científicu británicu. Los sos trabayos más importantes hasta la fecha consistieron n'apurrir, xunto con Roger Penrose, teoremes al respective de les singularidaes espaciotemporales nel marcu de la relatividá xeneral, y la predicción teórica de que los furacos negros emitiríen radiación,^[45] lo que se conoz anguaño como radiación de Hawking (o dacuando radiación Bekenstein-Hawking).

Yera miembru de la Real Sociedá de Londres, de l'Academia Pontificia de les Ciencies y de l'Academia Nacional de Ciencies d'Estaos Xuníos. Foi titular de la Cátedra Lucasiana de Matemátiques (Lucasian Chair of Mathematics) de la Universidá de Cambridge dende 1979 hasta la so xubilación en 2009.^[46]

Ente les numberoses distinciones que-y foron concedíes, Hawking foi honráu con dolce doctoraos honoris causa y foi gallardoniáu cola Orde del Imperiu Británicu (grau CBE) en 1982, col Premiu Príncipe d'Asturies de la Concordia en 1989, cola Medaya Copley en 2006 y cola Medaya de la Llibertá en 2009.^[47]

Hawking padecía una enfermedá motoneuronal rellacionada cola esclerosis llateral amiotrófica (ELA) que foi agravando'l so estáu col pasu de los años, hasta dexalo casi dafechu paralizáu,^[45] y forzólu a comunicase al traviés d'un aparatu xenerador de voz. Tuvo casáu en dos ocasiones y tuvo tres fíos. Algamó ésitos de ventes colos sos trabayos divulgativos sobre Ciencia, nos qu'alderica sobre les sos propies teoríes y la cosmoloxía polo xeneral; estos inclúin A Brief History of Time (curtia historia del tiempu, n'asturianu), que tuvo na llista de best-sellers del The Sunday Times británicu mientres 237 selmanes.

Primeros años y educación

Nació'l 8 de xineru de 1942 n'Oxford, llugar al qu'espresamente se movieron los sos padres, Isobel Hawking y Frank Hawking, investigador biolóxicu, buscando una mayor seguridá pa la xestación del so primer fíu, yá que Londres atopábase baxo l'ataque de la Luftwaffe.^[48] Tien amás dos hermanes menores, Philippa y Mary, y un hermanu adoptáu, Edward.

Dempués de la nacencia de Stephen, la familia volvió a Londres, onde'l so padre encabezaba la división de parasitoloxía del National Institute for Medical Research. En 1950 treslladóse a St Albans, onde allegó al institutu pa moces de St Albans (qu'almitía mozos hasta la edá de 10 años)^[48] y a los 11 años camudó al colexu homónimu, onde foi un bon estudiante anque non brillosu.^[49]

Nun primer momentu, Hawking quixo estudiar matemática na Universidá, inspiráu pol so profesor, pero'l so padre quería qu'aportara al University College d'Oxford, como él fixera. Al nun esistir un profesor de matemátiques naquel momentu, nel college nun aceptaben estudiantes d'esa disciplina, polo que Hawking matriculóse en ciencies naturales y consiguió una beca. Una vegada nel University College, especializóse en física.^[48] El so interés nesa dómina centrábase na termodinámica, la relatividá y la mecánica cuántica. Mientres la so estadía n'Oxford, tuvo nun equipu de remu, deporte que según él mesmu ayudábalu a solliviar la so terrible aburrición na universidá.^[50] El so tutor de física, Robert Berman, dixo darréu en The New York Times Magazine: "Solo bastába-y saber que podía faese daqué y él yera quien a faelo ensin mirar cómo otros lo faíen... De xacíu, la so mente yera dafechu distinta de les de los sos coetáneos."^[49]

Los vezos académicos de Hawking taben lloñe d'impresionar,^[51] lo que púnxose de manifiestu na resultancia del so exame final, na frontera ente los honores de primera y segunda clase, lo que faía necesariu un "exame oral". Berman dixo de la prueba oral:

Y por cierto que los esaminadores d'entós yeren lo suficientemente intelixentes como pa decatase de que taben falando con daquién muncho más llistu que la mayoría d'ellos.

Dempués de recibir el so títulu de grau n'Oxford en 1962, fixo los sos estudios de posgráu nel Trinity Hall de Cambridge. Llogró'l so doctoráu en física en Cambridge en 1966 y tien más d'una docena de títulos honorarios.^[52]

Carrera

De 1962 a 1975

Hawking en Cambridge.

Hawking colos teóricos de cuerdes David Gross y Edward Witten.

Al poco de llegar a Cambridge, empezó a desenvolver síntomes d'esclerosis llateral amiotrófica (ELA), un tipu d'enfermedá motoneuronal que-y fadría perder la mayor parte del so control neuromuscular. Mientres los sos primeros dos años en Cambridge nun se reconocía a sigo mesmu, pero dempués de que la enfermedá estabilizárase y cola ayuda del so tutor médicu, Dennis William Sciama, volvió trabayar nel so doctoráu de física.^[49]

A finales de la década de 1960, él y el so colega de Cambridge, Roger Penrose, aplicaron un nuevu y complexu modelu matemáticu creáu a partir de la teoría de la relatividá xeneral d'Albert Einstein.^[53] Esto llevó a Hawking, en 1970, a probar el primeru de los sos "dellos teoremas de singularidá", qu'aproven una serie de condiciones abondes pa la esistencia d'una singularidá espaciotemporal nel espaciu-tiempu. Esti trabayu amosó que, lloñe de ser intereses matemáticos que solo apaecen en casos especiales, les singularidaes son una carauterística bastante xenérica de la relatividá xeneral.^[54]

Hawking foi unu de los más nuevos en ser escoyíu miembru de la Royal Society, en 1974. Esi mesmu añu, visitó'l Institutu de Teunoloxía de California (Caltech) pa trabayar col so amigu, Kip Thorne, qu'impartía clases ellí. Hawking sigue teniendo rellación con Caltech, pos pasa ellí un mes cada añu dende 1992.^[55]

De 1975 n'adelante

El so trabayu con Brandon Carter, Werner Israel y D. Robinson foi un bon emburrión pal teorema de non pelo de John Archibald Wheeler, que postula que tou furacu negru descríbese dafechu coles sos propiedaes de masa, momentu angular y carga eléctrica.^[56] Depués d'analizar emisiones de rayos gamma, Hawking suxirió que dempués del Big Bang formáronse diminutos furacos negros primitivos. Xunto con Bardeen y Carter, propunxo les cuatro lleis de la termodinámica de los furacos negros, trazando una analoxía cola termodinámica. En 1974, calculó que los furacos negros debíen de crear y emitir térmicamente partícules subatómiques, lo qu'anguaño se conoz como radiación de Hawking, hasta que gasten la so enerxía y s'evaporen.^[57]

Hawking desenvolvió en collaboración con James Hartle un modelu topolóxicu nel que'l universu nun tenía fronteres nel espaciu-tiempu, reemplazando la singularidá inicial de los modelos clásicos del Big Bang por una rexón asemeyada, el Polu Norte: nun puede viaxase al norte del Polu Norte al nun haber una llende.^[58] Anque nun principiu la propuesta ensin fronteres predicía un universu zarráu, los alderiques con Neil Turok fixéron-y dase cuenta de que l'ausencia de fronteres ye consistente con un universu non zarráu.^[59]

En 2006, xunto con Thomas Hertog de la CERN, Hawking propunxo una teoría basada na top-down cosmology, según la cual l'universu nun tenía un únicu estáu inicial, y que d'ende, los físicos nun tienen de pretender formular una teoría qu'esplique la configuración actual del universu sobre la base d'un estáu inicial en concretu.^[60]

Hawking foi'l profesor Lucasiano de la Universidá de Cambridge mientres trenta años, dende 1979 hasta la so xubilación el 1 d'ochobre de 2009.^[61][62] Dempués convertiríase en direutor d'investigación nel Centru pa Cosmoloxía Teórica de la universidá de Cambridge. Ye tamién miembru del Gonville y Caius College y ostenta la distinguida cátedra d'investigación nel Institutu Perimeter de Física Teórica de Waterloo, Ontario.^[63]

En 2009 participó nun homenaxe a Carl Sagan auspiciáu pola discográfica de Jack White, Third Man Records. A la venta'l 6 de payares, el setenta y cinco aniversariu de la nacencia del astrónomu, «A Glorious Dawn» parte de fragmentos del programa divulgador de Sagan Cosmos: A Personal Voyage, musicalizaos por John Boswell y a los que s'añedió la voz de Hawking.^[64]

Reconocencia

Hawking esperimentando la ingravidez nun avión Boeing 727 de NASA.

El pte. de EE. XX. Barack Obama fala con Hawking na Sala Azul de la Casa Blanca, enantes de la ceremonia na que-y apurriría la Medaya Presidencial de la Llibertá xunto con otres 15 persones, 12 d'agostu de 2009.

El 19 d'avientu de 2007 desvelóse una estatua de Hawking, obra d'Ian Walters, nel Centre for Theoretical Cosmology de la Universidá de Cambridge.^[65] Ente los edificios nomaos nel so honor atópense'l Muséu de Ciencia Stephen W. Hawking en San Salvador,^[66] el Stephen Hawking Building en Cambridge,^[67] y el Stephen Hawking Centre nel Institutu Perimeter de Física Teórica en Canadá.^[68] En 2002, dempués d'una votación abierta a tol Reinu Xuníu, la BBC incluyólu na so llista de 100 Greatest Britons.^[69]

Principales premios y distinciones

• 1975: Medaya Eddington
• 1976: Medaya Hughes, concedida pola Royal Society «poles sos distinguíes contribuciones a l'aplicación de la relatividá xeneral a l'astrofísica, especialmente al comportamientu de la materia altamente condensada».^[70]
• 1979: Medaya Albert Einstein
• 1981: Medaya Franklin
• 1982: comendador de la Orde del Imperiu Británicu
• 1985: Medaya d'oru de la Real Sociedá Astronómica
• 1986: miembru de l'Academia Pontificia de les Ciencies
• 1988: Premiu Wolf en Física
• 1989: Orde de los Compañeros d'Honor
• 1999: Premiu Julius Edgar Lilienfeld de l'American Physical Society^[71]
• 2003: Premiu Michelson Morley de la Universidá Case Western Acute
• 2006: Medaya Copley de la Real Sociedá de Londres^[72]
• 2008: Premiu Fonseca de la Universidá de Santiago de Compostela^[73]
• 2009: Medaya Presidencial de la Llibertá, la más alta condecoración civil d'Estaos Xuníos.^[74]
• 2012: Premiu Especial de Física Fundamental, el gallardón científicu con mayor dotación económica del mundu.^[75]

Obra

Según Stephen Hawking, nos furacos negros viólase'l segundu principiu de la termodinámica, lo que dio pie a especulaciones sobre viaxes nel espaciu-tiempu y furacos de guxán.

Hawking trabayó nes lleis básiques que gobiernen l'universu. Xunto con Roger Penrose amosó que la Teoría Xeneral de la Relatividá d'Einstein implica que l'espaciu y el tiempu han de tener un principiu nel Big Bang y un final dientro de furacos negros. Asemeyaes resultancies señalen la necesidá d'unificar la Relatividá Xeneral cola Teoría Cuántica, l'otru gran desenvolvimientu científicu de la primer metá del sieglu XX. Una consecuencia de tal unificación qu'él afayó yera que los furacos negros nun yeren totalmente negros, sinón que podíen emitir radiación y eventualmente evaporarse y sumise. Otra conxetura ye que l'universu nun tien cantos o llendes nel tiempu imaxinariu. Esto implicaría que la manera en que l'universu empezó queda dafechu determináu poles lleis de la ciencia.

Les sos numberoses publicaciones inclúin La Estructura a Gran Escala del Espaciu-tiempu con G. F. R. Ellis, Relatividá Xeneral: Revisión nel Centenariu d'Einstein con W. Israel, y 300 Años de Gravedá, con W. Israel. Stephen Hawking publicó tres llibros de divulgación: el so ésitu de ventes Curtia historia del tiempu (Historia del tiempu: del Big Bang a los furacos negros), Furacos negros y pequeños universos y otros ensayos, en 2001 L'universu nun pulgu de nuez, en 2005 Perbreve historia del tiempu, una versión del so llibru homónimu afecha pa un públicu más ampliu.

Investigación del universu

Investigación sobre l'orixe del Universu

Nel so llibru Furacos negros y pequeños universos y otros ensayos, editáu en 1993, afirmó:

La ciencia podría afirmar que'l universu tenía que tener conocío un principiu (...) A munchos científicos nun-yos prestó la idea de que l'universu tuviera un principiu, un momentu de creación.

Stephen Hawking

Nel universu primitivu ta la respuesta a la entruga fundamental sobre l'orixe de tolo que vemos güei, incluyida la vida.

Stephen Hawking

Alredor del añu 2004 propunxo la so nueva teoría alrodiu de les simes o furacos negros un términu que polo xeneral aplícase a los restos d'estrelles que sufrieron un colapsu gravitacional dempués d'escosar tol so combustible nuclear. Según Hawking, l'universu ta práuticamente llaráu de pequeños furacos negros y considera qu'estos formáronse del material orixinal del universu.

Tocante al orixe del universu declaró tamién:

Na teoría clásica de la relatividá xeneral [...] el principiu del universu tien que ser una singularidá de densidá y combadura del espaciu-tiempu infinites. Neses circunstancies dexaríen de rexir toles lleis conocíes de la física (...) Mientres más esaminamos l'universu, afayamos que de nenguna manera ye arbitrariu, sinón qu'obedez ciertes lleis bien definíes que funcionen en distintos campos. Paez bien razonable suponer qu'heba principios xunificadores, de cuenta que toles lleis seyan parte de dalguna llei mayor.

Stephen Hawking^[76]

Conxetura de proteición de la cronoloxía

Hawking afirmó que tendría d'haber una llei que faía imposible'l viaxe nel tiempu, Propunxo una conxetura de proteición de la cronoloxía qu'escluyía'l viaxe nel tiempu de les lleis de la física, pa «faer la historia segura pa los historiadores». Incapaz d'atopar una llei física que faiga imposible'l viaxe nel tiempu, Hawking camudó d'opinión:

Quiciabes el viaxe nel tiempu seya posible, pero nun ye práuticu.^[45]

Pensamientu filosóficu

Adopta'l realismu dependiente del modelu, la idea de qu'una teoría física o una imaxe del mundu ye un modelu y un conxuntu de regles que rellacionen los elementos del modelu coles observaciones, basándose en que lo que se sabe de la física moderna fai difícil defender al realismu^{[nota 1]} y nel puntu de vista d'Hume de que nun queda otra opción qu'actuar como si la realidá fora verdadera, polo que escarez de xacíu entrugar si un modelu ye real o non; namái tien xacíu entrugar si concasa o non coles observaciones, derivándose de que si hai dos modelos que concasen coles observaciones "nun puede dicise qu'unu seya más real qu'otru"^{[nota 2]} y que podría usase'l modelu más conveniente d'alcuerdu a la situación considerada. En cuanto al términu modelu consideraríase satisfactoriu si: a) ye elegante,^{[nota 3]} b) contién pocos elementos arbitrarios o axustables, c) concasa coles observaciones esistentes y apurre una esplicación d'elles, y d) realiza predicciones detallaes sobre observaciones futures que van dexar refutar o falsiar el modelu si nun son confirmaes.^[77]

Creencia relixosa

Stephen Hawking en Xerusalén (2006).

Nel llibru Una Curtia Historia del Tiempu, de 1988, l'astrofísicu señalaba que “si llegamos a afayar una teoría completa, sería'l trunfu definitivu de la razón humana, porque entós conoceríamos la mente de Dios”. Sicasí, col pasar de les décades estes idees foron camudando, reinterpretándose ya inclusive recibiendo acusaciones de ser solu marketing, según señalaba la primer esposa de Hawking, Jane Wilde, tres el so divorciu en 1991.^[78][79]

N'efeutu, Stephen Hawking utiliza repetidamente la pallabra Dios^[80][81] nel so discursu públicu de divulgación científica, pero esplicó que lo fai en sentíu puramente metafóricu. "Nun soi relixosu nel sentíu normal de la pallabra. Creo que l'Universu ta gobernáu poles lleis de la ciencia. Eses lleis pudieron ser creaes por Dios; pero Dios nun intervién pa romper les lleis."^[82]

Yá en 2010, el científicu aseguró nel so llibru El Gran Diseñu, que la física moderna refuga a Dios como creador del universu, tal como nel pasáu fizo'l darvinismu, qu'echó per tierra les idees de Dios como creador de los seres vivos. Según estractos del so llibru The Grand Design, Hawking diz qu'una nueva serie de teoríes torna superfluu pensar na esistencia d'un creador del Universu, que Dios nun creó l'Universu y que'l Big Bang foi la consecuencia inevitable de les lleis de la física.

Darréu qu'esiste una llei como la de la gravedá, l'Universu pudo y creóse de la nada. La creación espontánea ye la razón de qu'heba daqué en llugar de nada, ye la razón pola qu'esiste l'Universu, de qu'esistamos. Nun ye necesario invocar a Dios como'l que prendió la mecha y creó l'Universu.

Stephen Hawking^[83]

La publicación de los estractos del llibru escritu xunto a Leonard Mlodinow The Grand Design (El gran diseñu),^[84][85] nos que manifiesta básicamente que Dios nun creó l'Universu, causó una fuerte polémica y crítiques per parte de los representantes de numberoses relixones.^[86][87][88]

Foi nesti contestu que, mientres l'añu 2014, nuna entrevista realizada pol diariu El Mundo, esclarió la so postura con al respective de la relixón y estenó cualquier dulda sobre'l so ateísmu. Foi claru en señalar que ye atéu y que ente relixón y ciencia nun hai nenguna compatibilidá:

Nel pasáu, primero qu'entendiéramos la ciencia, yera lóxicu creer que Dios creó l'Universu. Pero agora la ciencia ufierta una esplicación más convincente. Lo que quixi dicir cuando dixi que conoceríamos 'la mente de Dios' yera qu'entenderíamos tolo que Dios sería quien a entender si acasu esistiera. Pero nun hai nengún Dios. Soi atéu. La relixón cree nos milagros, pero éstos nun son compatibles cola ciencia.

Stephen Hawking^[89]

Llucha personal contra la esclerosis llateral amiotrófica

Stephen Hawking ye un exemplu de llucha y dignidá frente a la ELA. Semeya París (22 de mayu de 2006)

Stephen Hawking tuvo nuna situación de discapacidá pola mor de la so enfermedá: la esclerosis llateral amiotrófica (ELA), que nun-y dexaba caltener la so alta actividá científica y pública. Los primeros síntomes de la enfermedá apaecieron mientres la so estancia n'Oxford y finalmente diagnosticóse-y ELA a los 21 años, xusto enantes del so primer matrimoniu. Nesi momentu los médicos agoráron-y que nun viviría más de 2 o 3 años (tiempu de sobrevivencia normal de la enfermedá), pero por motivos desconocíos, ye de les poques persones que sobrevivió munchos más años, entá careciendo la progresiva meyora de la discapacidá.

En 1985 practicóse-y una traqueotomía y dende entós utiliza un sintetizador de voz pa comunicase. Pasu ente pasu foi perdiendo l'usu de les sos estremidaes, según el restu de la musculatura voluntaria, incluyendo la fuerza del pescuezu pa caltenese cola cabeza arrecha; con too esto la so movilidá yera práuticamente nula. La siella de ruedes qu'usaba en públicu taba controlada por un ordenador que remanaba al traviés de leves movimientos de cabeza y güeyos. Cola contraición voluntaria d'una de les sos mexelles, componía pallabres y frases nel so sintetizador de voz; el deterioru del so estáu llevólu a poder comunicase namái al ritmu d'una pallabra per minutu. A esti respeutu, a finales de 2011 solicitó ayuda técnica a la compañía Intel pa la meyora del sistema de predicción de pallabres.^[90]

Sir Martin Rees, que foi nomáu astrónomu real pola reina, confesóme una vegada que la discapacidá de Hawking tórga-y faer los aburribles cálculos necesarios pa caltenese en cabeza del so área d'investigación. Por eso concéntrase en xenerar nueves y fresques idees en llugar de faer cálculos difíciles, que pueden executar los sos estudiantes.

Michio Kaku^[45]

El 20 d'abril de 2009 informóse que Hawking fuera internáu "bien enfermu" nun hospital de Cambridge. Unes poques hores dempués de conocese la noticia, la so web personal amosaba un mensaxe que faía referencia al ábanu de visites que sufriera, colo que s'habíen visto obligaos a omitir los sos conteníos temporalmente pa evitar una cayida del sirvidor.^[91]

Al otru día, 21 d'abril de 2009, informóse del so ameyoramientu y la posibilidá de la so pronta recuperación total.^[92]

Obra

Selección d'obres de Stephen Hawking

Científiques y divulgatives

• 1969 - Singularities in Collapsing Stars and Expanding Universes with Dennis William Sciama, Comments on Astrophysics and Space Physics Vol 1 - 1
• 1973 - The Large Scale Structure of Spacetime con George Ellis, ISBN 0-521-09906-4
• 1988 - Historia del tiempu: del big bang a los furacos negros, o Curtia Historia del Tiempu - (A Brief History of Time, Bantam Press, ISBN 0-553-05340-X)
• 1993 - Furacos negros y pequeños universos y otros ensayos - (Black Holes and Baby Universes and Other Essays, Bantam Books, ISBN 0-553-37411-7)
• 1996 - La naturaleza del espaciu y el tiempu -(The Nature of Space and Time con Roger Penrose, Michael Atiyah, Nueva Jersey: Princeton University Press, ISBN 0-691-05084-8)
• 1997 - The Large, the Small, and the Human Mind, (with Abner Shimony, Nancy Cartwright, and Roger Penrose), Cambridge University Press, ISBN 0-521-56330-5 (hardback), ISBN 0-521-65538-2 (paperback), Cantar edition: ISBN 0-521-78572-3
• 2001 - L'universu nun pulgu de nuez - (The Universe in a Nutshell, (Bantam Press 2001) ISBN 0-553-80202-X)
• 2002 - A costazos de xigantes, los grandes testos de la física y l'astronomía - (On The Shoulders of Giants. The Great Works of Physics and Astronomy, (Running Press) ISBN 0-7624-1698-X)
• 2003 - El futuru del espaciotiempu, Editorial crítica.
• 2005 - Information Loss in Black Holes, Cambridge University Press.
• 2005 - Perbreve historia del tiempu - (A Briefer History of Time, Bantam Books, ISBN 0-553-80436-7)
• 2005 - Dios creó los númberos: los descubrimientos matemáticos que camudaron la historia - (God Created the Integers: The Mathematical Breakthroughs That Changed History, Running Press, ISBN 0-7624-1922-9)
• 2007 - La teoría del too: l'orixe y el destín del universu, Alderique
• 2008 - La gran ilusión: les grandes obres d'Albert Einstein, Editorial Crítica
• 2009 - L'ayalga cósmica, Montena
• 2010 - El gran diseñu (The Grand Design con Leonard Mlodinow -.^[93][94]

• El misteriu del ser, Capítulu 1 de El gran diseñu, El País, Babelia, 8/11/2010

Obra atribuyida a Hawking y desmentida

Na so páxina web Hawking denuncia la espublización ensin autorizar de The Theory of Everything ya indica qu'él nun participó na so ellaboración.

Ficción infantil

Estes obres tán escrites xunto cola so fía Lucy Hawking.

• 2007 - La clave secreta del universu - (George's Secret Key to the Universe, Random House ISBN 978-0-385-61270-8)
• 2009 - L'ayalga cósmica - (George's Cosmic Treasure Hunt, Simon & Schuster, ISBN 978-1-4169-8671-3)

Películes, documentales y series

• Los Secretos del Universu (BBC)
• Una curtia historia del tiempu (A Brief History of Time)
• L'universu de Stephen Hawking (Stephen Hawking's Universe)
• La paradoxa de Hawking - (Horizon (BBC TV series): The Hawking Paradox)^[95]
• Maestros de la ciencia ficción - Masters of Science Fiction)
• Stephen Hawking: Master of the Universe Archiváu 2010-12-07 en Wayback Machine
• Nel universu con Stephen Hawking - (Into The Universe with Stephen Hawking)^[96]
• Hawking (BBC) onde Stephen ye interpretáu por Benedict Cumberbatch (2004)
• ¿Dios creo daveres l'universu? (Did God Create The Universe?) que foi'l primer episodiu de la serie de documentales de TV de la cadena Discovery Channel denomáu Curiosity, siendo Stephen, presentador principal del episodiu, y nel qu'esplica les razones del porque, creer na esistencia d'un dios creador del universu ye un exerciciu inútil.^[97]
• The Big Bang Theory onde s'interpreta de volao a sigo mesmu nun capítulu (quinta temporada) y n'otru solo oise la so voz (sesta temporada) 2012.
• The Theory of Everything Película basada na vida de Stephen Hawking, centrándose nel so amor, la so vida personal y sobremanera la superación de la so enfermedá. (2014)

Una llista de les publicaciones de Hawking del añu 2002 puede atopase na so páxina web.

• The Simpsons interpretándose a sigo mesmu.
• Futurama interpretándose a sigo mesmu.

Lliteratura sobre Stephen Hawking

• Kitty Ferguson (1992). Stephen Hawking: la so vida y la so obra: haza una teoría de too. Crítica. ISBN 978-84-7423-557-9.

• David Filkin (1998). L'universu de Stephen Hawking. Gedisa. ISBN 978-84-7432-668-0.
• Peter Coles (2004). Hawking y la mente de Dios. Gedisa. ISBN 978-84-9784-033-0.
• Francisco J. Soler Gil (2008). Lo divino y lo humano nel universu de Stephen Hawking. Ediciones Cristiandá. ISBN 9788470575365.

• Clifford A. Pickover (2009). D'Arquímedes a Hawking: les lleis de la ciencia y los sos descubridores. Crítica. ISBN 978-84-9892-003-1.

• John C. Lennox (2011). God and Stephen Hawking: Whose Design is it Anyway?. Lion Books. ISBN 9780745955490.

Ver tamién

• Furacu negru
• Colonización espacial
• Física Teórica
• George Ellis
• Leonard Susskind
• Radiación de Hawking
• Estáu de Hartle-Hawking
• Ecuación de Wheeler-DeWitt
• Astrónomos y astrofísicos notables

Notes

1. Hawking y Mlodinow presenten como exemplu'l principiu de la física cuántica de qu'una partícula nun tien nin una posición definida nin una velocidá definida sacantes que diches magnitúes seyan midíes por un observador, y que la magnitú midida tien un determináu valor nel intre d'efectuar la midida.
2. Nel casu de les lleis que rixen l'universu, Hawking y Mlodinow nun consideren qu'haya una sola teoría o modelu matemáticu que describa "tolos aspeutos del universu", sinón que se precisa una rede de teoríes, como la de la denominada Teoría M.
3. La elegancia referir a la "forma d'una teoría", según Hawking y Mlodinow "una teoría enfarxopetada de factores manipulables nun ye bien elegante".

Referencies

• Esta obra remanez de la traducción parcial de Stephen Hawking de Wikipedia - inglés, concretamente d'esta versión, espublizada polos sos editores baxo la Llicencia de documentación llibre de GNU y la Llicencia Creative Commons Atribución-CompartirIgual 3.0 Unported.

1. Identificador GND: 118761285. Afirmao en: Catalog of the German National Library. Data de consulta: 12 agostu 2023. Llingua de la obra o nome: alemán.
2. Afirmao en: Gemeinsame Normdatei. Data de consulta: 9 abril 2014. Llingua de la obra o nome: alemán. Autor: Biblioteca Nacional d'Alemaña.
3. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20170324032948/http://jeugdliteratuur.org/auteurs/stephen-hawking. Títulu: Stephen Hawking op jeugdliteratuur.org. Data d'espublización: 24 marzu 2017. Data de consulta: 12 agostu 2023.
4. «Stephen Hawking, modern cosmology's brightest star, dies aged 76» (inglés británicu). theguardian.com. The Guardian (14 marzu 2018). Consultáu'l 14 marzu 2018.
5. «Stephen Hawking dies aged 76» (inglés británicu). BBC News Online. British Broadcasting Corporation (14 marzu 2018). Consultáu'l 14 marzu 2018.
6. «Stephen Hawking sera enterré au côté de Newton et Darwin à l'abbaye de Westminster» (francés) (20 marzu 2018). Consultáu'l 12 agostu 2023.
7. «How Stephen Hawking Worked» (inglés) (30 xineru 2012). Consultáu'l 12 agostu 2023.
8. Biblioteca Nacional de Francia. «autoridaes BNF» (francés). Consultáu'l 10 ochobre 2015.
9. URL de la referencia: http://articles.adsabs.harvard.edu/full/seri/QJRAS/0016/0000359.000.html.
10. URL de la referencia: http://www.casinapioiv.va/content/dam/accademia/pdf/vari/hawking_piusximedalbooklet.pdf.
11. URL de la referencia: http://www.iop.org/about/awards/career/maxwell/medallists/page_38660.html.
12. URL de la referencia: https://royalsociety.org/awards/hughes-medal/.
13. URL de la referencia: http://www.aps.org/programs/honors/prizes/heineman.cfm. Data de consulta: 6 ochobre 2018.
14. Afirmao en: Google Libros. Identificador Google Libros: YuVgogxtdB4C. Llingua de la obra o nome: distintes llingües.
15. «Einsteinhaus Bern |». Consultáu'l 12 agostu 2023.
16. URL de la referencia: https://www.fi.edu/laureates/stephen-w-hawking.
17. Afirmao en: Google Libros. Identificador Google Libros: nZLMWpujVUcC. Llingua de la obra o nome: distintes llingües.
18. URL de la referencia: https://www.ras.org.uk/awards-and-grants/awards/268.
19. URL de la referencia: http://www.iop.org/about/awards/gold/dirac/medallists/page_38431.html.
20. URL de la referencia: http://www.wolffund.org.il/index.php?dir=site&page=winners&cs=341. Data de consulta: 12 agostu 2023.
21. URL de la referencia: https://www.cambridge-news.co.uk/news/cambridge-news/stephen-hawking-dead-cambridge-university-14408677.
22. URL de la referencia: http://www.fpa.es/en/prince-of-asturias-awards/awards/1989-stephen-hawking.html?especifica=0&identificador=350&.
23. URL de la referencia: http://elpais.com/diario/1989/10/10/sociedad/623977210_850215.html.
24. URL de la referencia: http://www.icra.it/MG/awards/Welcome.htm.
25. URL de la referencia: http://www.aip.org/aip/awards/gemant-award/stephen-hawking.
26. Direición web d'archivu: https://web.archive.org/web/20111001064139/http://www.thersa.org/about-us/history-and-archive/medals/albert-medal. Títulu: RSA - The Albert Medal. Data d'espublización: 1r ochobre 2011. Data de consulta: 12 agostu 2023.
27. URL de la referencia: http://www.lms.ac.uk/prizes/list-lms-prize-winners. Direición web d'archivu: http://archive.is/Nbs8.
28. URL de la referencia: https://www.aps.org/programs/honors/prizes/lilienfeld.cfm. Data de consulta: 6 ochobre 2018.
29. URL de la referencia: https://royalsociety.org/awards/science-books/stephen-hawking/.
30. URL de la referencia: http://www.okc.albanova.se/research/memorial-lecture/earlier-lectures.
31. URL de la referencia: http://www.phys.cwru.edu/events/mmal.php.
32. URL de la referencia: http://newsdesk.si.edu/about/awards.
33. «Copley Medal | Royal Society». Consultáu'l 12 agostu 2023.
34. URL de la referencia: http://www.usc.es/en/cursos/conciencia/premio_fonseca2008.html.
35. URL de la referencia: http://www.senate.gov/pagelayout/reference/two_column_table/Presidential_Medal_of_Freedom_Recipients.htm.
36. URL de la referencia: http://www.nss.org/awards/heinlein_award.html.
37. URL de la referencia: https://breakthroughprize.org/Ceremonies/1.
38. URL de la referencia: http://www.fbbva.es/TLFU/tlfu/ing/microsites/premios/fronteras/galardonados/2015/ciencias.jsp.
39. URL de la referencia: http://www.bodleian.ox.ac.uk/news/2015/mar-20.
40. URL de la referencia: http://www.casinapioiv.va/content/accademia/en/academicians/ordinary/hawking.html.
41. URL de la referencia: http://www.amphilsoc.org/memhist/search?creator=hawking&title=&subject=&subdiv=&mem=&year=&year-max=&dead=&keyword=&smode=advanced.
42. Afirmao en: NNDB. Llingua de la obra o nome: inglés.
43. URL de la referencia: http://www.damtp.cam.ac.uk/people/s.w.hawking/. Data de consulta: 17 marzu 2018.
44. «Stephen Hawking: 'No hay ningún dios. Soy ateo'» (castellanu) (21 setiembre 2014). Consultáu'l 12 agostu 2023.
45. Kaku, Michio (2010) Física de lo imposible: ¿Vamos Poder ser invisibles, viaxar nel tiempu y teletresportarnos?. Penguin Random House. ISBN 8483069431.
46. "Stephen Hawking dexa la so cátedra de Cambridge", Elmundo.es, consultáu'l 30-9-09.
47. Cf. rtve.es, «Obama condecora cola Medaya de la Llibertá a figures como Stephen Hawking o Ted Kennedy», 13-8-2009, consultáu'l 1-9-2010.
48. O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F. «Stephen William Hawking». MacTutor History of Mathematics archive. University of St Andrews. Consultáu'l 1 d'ochobre de 2009.
49. (1985) Current Biography Yearbook: 1984. New York City: H. W. Wilson Company. ISBN 978-99942-3-211-6.
50. Hawking, Stephen W. (1 de mayu de 1992). Stephen Hawking's A brief history of time: a reader's companion. Bantam Books, páx. 44. ISBN 978-0-553-07772-8. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.
51. Firth, Niall (22 d'ochobre de 2010). «Stephen Hawking: I didn't learn to read until I was eight and I was a lazy student». Daily Mail (UK). http://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-1322807/Stephen-Hawking-I-didnt-learn-read-I-I-lazy-student.html?ito=feeds-newsxml. Consultáu'l 22 d'ochobre de 2010. 
52. «Stephen Hawking Brief Biography». Stephen Hawking: The Official Website. Consultáu'l 1 d'abril de 2012.
53. «Origins of the universe: Stephen Hawking's J. Robert Oppenheimer Lecture». University of California, Berkeley. Archiváu dende l'orixinal, el 15 de xunu de 2008. Consultáu'l 19 de mayu de 2008.
54. Hawking, Stephen; Penrose, Roger (xineru 1970). «The Singularities of Gravitational Collapse and Cosmology». Proceedings of the Royal Society A 314 (1519):  páxs. 529–548. doi:10.1098/rspa.1970.0021. Bibcode: 1970RSPSA.314..529H. http://rspa.royalsocietypublishing.org/content/314/1519/529.abstract. 
55. «Stephen Hawking Returns to Caltech – One Night Only». Caltech Features (6 de xineru de 2011). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-01-20. Consultáu'l 7 de xineru de 2011.
56. Hawking, Stephen W.; Israel, Werner (30 de marzu de 1989) Three Hundred Years of Gravitation. Cambridge University Press, páx. 278. ISBN 978-0-521-37976-2. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.
57. Hawking, Stephen W. (1974). «Black Hole Explosions». Nature 248 (1):  páxs. 30–31. doi:10.1038/248030a0. Bibcode: 1974Natur.248...30H. http://www.nature.com/physics/looking-back/hawking/. Consultáu'l 23 de marzu de 2007. 
58. Baird, Eric (30 de setiembre de 2007). Relativity in Curved Spacetime: Life Without Special Relativity. Chocolate Tree Books, páx. 234. ISBN 978-0-9557068-0-6. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.
59. Yulsman, Tom (2003). Origins: the quest for our cosmic roots. CRC Press, páx. 174–176. ISBN 978-0-7503-0765-9. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.
60. Ball, Philip (21 de xunu de 2006). «Hawking Rewrites History ... Backwards». Nature News Online. Consultáu'l 19 d'abril de 2010.
61. Stephen Hawking to give up prestigious Cambridge title. CBC News. 24 d'ochobre de 2008. http://www.cbc.ca/technology/story/2008/10/24/hawking-cambridge.html. Consultáu'l 1 d'ochobre de 2009. 
62. «Hawking gives up academic title». BBC News. 30 de setiembre de 2009. http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/england/cambridgeshire/8282358.stm. Consultáu'l 1 d'ochobre de 2009. 
63. Stephen Hawking accepts post at Ontario institute. CTV.ca. Archivado del original el 2008-12-03. https://web.archive.org/web/20081203023847/http://www.ctv.ca/servlet/ArticleNews/story/CTVNews/20081127/steven_hawking_081127/20081127?hub=TopStories. Consultáu'l 27 de payares de 2008. 
64. «Jack White's Third Man Records to release Stephen Hawking-featuring single – video» (inglés). NME (4 de payares de 2009). Consultáu'l 4 de payares de 2009.
65. «Vice-Chancellor unveils Hawking statue» (inglés). University of Cambridge (21 d'avientu de 2007). Consultáu'l 27 de setiembre de 2012.
66. Komar, Oliver (ochobre 2000). «[http://www.geocities.com/CapeCanaveral/Hall/5046/article.html The Stephen W. Hawking Science Museum in San Salvador Central America Honours the Fortitude of a Great Living Scientist]» (n'inglés). Journal of College Science Teaching XXX (2). http://www.geocities.com/CapeCanaveral/Hall/5046/article.html. Consultáu'l 28 de setiembre de 2008. 
67. «The Stephen Hawking Building» (n'inglés). BBC News. 18 d'abril de 2007. https://www.bbc.co.uk/cambridgeshire/content/articles/2007/04/18/hawking_building_feature.shtml. Consultáu'l 27 de setiembre de 2012. 
68. «Grand Opening of the Stephen Hawking Centre at Perimeter Institute» (inglés). Perimeter Institute. Archiváu dende l'orixinal, el 2012-10-27. Consultáu'l 27 de setiembre de 2012.
69. (n'inglés) 100 great Britons – A complete list. Daily Mail. 21 d'agostu de 2002. http://www.dailymail.co.uk/news/article-134458/100-great-Britons--A-complete-list.html. Consultáu'l 27 de setiembre de 2012. 
70. "for his distinguished contributions to the application of general relativity to astrophysics, especially to the behaviour of highly condensed matter". White, Michael (2002). Stephen Hawking: A Life in Science. Joseph Henry Press, páx. 162. ISBN 0-452-26988-1.
71. «Julius Edgar Lilienfeld Prize» (inglés). American Physical Society. Consultáu'l 29 d'agostu de 2008.
72. «Oldest, space-travelled, science prize awarded to Hawking» (inglés). The Royal Society (24 d'agostu de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 2007-11-12. Consultáu'l 29 d'agostu de 2008.
73. «Fonseca Prize 2008». University of Santiago de Compostela. Consultáu'l 7 d'agostu de 2009.
74. MacAskill, Ewen (13 d'agostu de 2009). «Obama presents presidential medal of freedom to 16 recipients» (n'inglés). guardian.co.uk (Guardian News and Media). http://www.guardian.co.uk/world/2009/aug/13/obama-hawking-medal-freedom. Consultáu'l 5 de marzu de 2012. 
75. «Stephen Hawking y el CERN llogren el premiu científicu meyor dotáu». El MUNDU.es (EL MUNDU). 13 d'avientu de 2012. Archivado del original el 2016-03-06. https://web.archive.org/web/20160306043902/http://www.rtunoticias.com/index.php/tecnologia/3885-premiu-de-fisica-fundamental-pa-stephen-hawking-y-los. Consultáu'l 23 de marzu de 2013. 
76. The New York Times, "The Universe and Dr. Hawking", Michael Harwood, 23 de xineru de 1983, p. 53.
77. Hawking, S. & Mlodinow, L. (2012) El gran diseñu. Grupu Planeta Spain
78. "Then, in 1999, his former wife published Music To Move The Stars: My Life with Stephen, in which she claimed (...) her Christian faith clashed with his steadfast atheism; (...) The last line in A Brief History of Time is famous for saying that, if we could tie together the equations describing the universe, we would "know the mind of God." But his former wife claims, "He is an atheist. So why is the deity making an appearance? The obvious answer is that it helps sell books.". 'The Crazy World of Stephen Hawking' Charles Arthur. 12 d'ochobre 2001. The Independent (London) Pág. 7.
79. "Jane took much of her dramatic hope at the time from her faith, and still sees something of the irony in the fact that her Christianity gave her the strength to support her husband, the most profound atheist. 'Stephen, I hope, had belief in me that I could make everything possible for him, but he did not share my religious - or spiritual - faith.' ". Tim Adams, 'A Brief History of a First Wife', The Observer, 4 April 2004, Review, Pg. 4..
80. Burgess, Anthony (1991). "Though A Brief History of Time brings in God as a useful metaphor, Hawking is an atheist". The Observer, páx. 42.
81. Aczel, Amir D. (2014) Por qué la ciencia non refuta a Dios. Penguin Random House. ISBN 607113515X.
82. «"Pope sees physicist Hawking at evolution gathering"» (Reuters. 31 d'ochobre 2008. Retrieved 22 de mayu 2009.).
83. «God did not create the universe, says Hawking» (news.yahoo.com. 2010-09-02. Retrieved 2010-09-02.). Archiváu dende l'orixinal, el 4 de setiembre de 2010.
84. El misteriu del ser, primer capítulu del llibru El gran diseñu, Stephen Hawking, 2010, El País, Babelia
85. Hawking planta cara a Dios, El País, 8/11/2010
86. Dios nun creó l'Universu, asegura Stephen Hawking, El País, 2/9/2010
87. Los líderes relixosos británicos critiquen a Hawking, Públicu, 3/9/2010
88. Si dicir un científicu, va a misa, Los investigadores tán estremaos: unos son creyentes y otros piensen que Dios ye incompatible cola ciencia - ¿Ye cometíu de los llaboratorios demostrar la esistencia divina?, El País, 5/9/2010
89. «Nun hai nengún dios. Soi atéu.» (2014-09-21.). Archiváu dende l'orixinal, el 24 de setiembre de 2014.
90. Cf. Larry Greenemeier (2013): «Falar con xestos», Investigación y Ciencia, 443, pág. 4; agostu de 2013.
91. «El científicu Stephen Hawking, hospitalizáu "bien enfermu"». El País - percancies (20 d'abril de 2009). Consultáu'l 20 d'abril de 2009.
92. «Ameyora l'estáu de salú de Stephen Hawking». El Periódico (21 d'abril de 2009). Consultáu'l 21 d'abril de 2009.
93. Dios nun creó l'Universu, asegura Stephen Hawking, El País, 2/9/2010
94. Los líderes relixosos británicos critiquen a Hawking, Públicu, 3/9/2010
95. «The Hawking Paradox». Internet Movie Database. Consultáu'l 29 d'agostu de 2008.
96. «Into the Universe, with Stephen Hawking». Discovery Channel. Consultáu'l 25 d'abril de 2010.
97. «Did God Create The Universe, with Stephen Hawking». Discovery Channel. Consultáu'l 26 d'ochobre de 2012.

Bibliografía

• Ferguson, Kitty (10 de payares de 2011). Stephen Hawking: His Life and Work. Transworld. ISBN 978-1-4481-1047-6. Consultáu'l 26 de marzu de 2012.

• Hawking, Stephen W. (1 de setiembre de 1994). Black holes and baby universes and other essays. Bantam Books. ISBN 978-0-553-37411-7. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.
• Larsen, Kristine (30 de xunu de 2005). Stephen Hawking: a biography. Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0-313-32392-8. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.
• Okuda, Michael; Okuda, Denise (1 d'ochobre de 1999) The Star trek encyclopedia: a reference guide to the future. Pocket Books. ISBN 978-0-671-53609-1. Consultáu'l 4 de marzu de 2012.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Stephen Hawking.
• Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Stephen Hawking.
• Premiu Príncipe d'Asturies de la Concordia 1989
• Páxina oficial (n'inglés)
• Historia del tiempu de Stephen Hawking.
• Stephen Hawking en Lecturalia
• Cinco conferencies sobre l'espaciu y el tiempu Archiváu 2008-05-27 en Wayback Machine
• Serie documental L'Universu de Stephen Hawking (ver online)
• Presentación del homenaxe nel Muséu de Ciencia de Londres por cuenta de les sos 70 años