Texas

Texas
bandera de Texas ^(es)
Alministración
País	Estaos Xuníos d'América
ISO 3166-2	US-TX
Tipu d'entidá	Estaos d'Estaos Xuníos
Capital	Austin
Gobernador de Texas	Greg Abbott
Nome llocal	State of Texas (en)
Llingües oficiales	ensin valor
División	ver condáu de Stonewall, condáu de Lampasas, condáu d'Upton, condáu de Presidio, condáu de Maverick, condáu de Nolan, condáu de Live Oak, condáu de Ward, condáu de Lynn, condáu de Wilbarger, condáu de Sherman, condáu de Roberts, condáu de Pecos, condáu de Winkler, condáu de Willacy, condáu de Stephens, condáu de Shackelford, condáu de Kendall, condáu de Wichita, condáu d'Eastland, condáu de Smith, condáu de Panola, condáu de Morris, condáu de La Salle, condáu de Washington, condáu de Nacogdoches, condáu de Mills, condáu de Moore, condáu de Jefferson, condáu de Wilson, condáu de Houston, condáu d'Irion, condáu de Young, condáu de Sterling, condáu de Jim Hogg, condáu de Hockley, condáu de Motley, condáu de Nueces, condáu de Jones, condáu de Wharton, condáu de Midland, condáu de Webb, condáu de Parmer, condáu de Jeff Davis, condáu de Hutchinson, condáu de Martin, condáu de Palo Pinto, condáu de Red River, condáu de Montague, condáu de San Saba, condáu de Matagorda, condáu de Hood, condáu d'Ochiltree, condáu de Taylor, condáu de Crane, condáu de Donley, condáu de Grayson, condáu de Limestone, condáu de Cottle, condáu de Clay, condáu de Cooke, condáu de Hansford, condáu de Childress, condáu de Cochran, condáu de Coryell, condáu de Concho, condáu de Deaf Smith, condáu d'Ector, condáu de Coleman, condáu de Castro, condáu de Gaines, condáu de Fisher, condáu d'Ellis, condáu de Hudspeth, condáu de Jackson, condáu de Llano, condáu de Hill, condáu de Shelby, condáu de Zavala, condáu de Tarrant, condáu de Medina, condáu de Travis, condáu de Kaufman, condáu d'Erath, condáu de Floyd, condáu de Freestone, condáu de Knox, condáu de Jasper, condáu de Franklin, condáu de Dawson, condáu de Foard, condáu de Fayette, condáu de Schleicher, condáu de King, condáu de Rusk, condáu de Parker, condáu de Harrison, condáu de Kent, condáu de Kinney, condáu de Dallas, condáu de Collin, condáu de Wise, condáu de McLennan, condáu de Mason, condáu de Howard, condáu de Karnes, condáu de Rockwall, condáu de Fannin, condáu de Hale, condáu de Collingsworth, condáu de Garza, condáu de Hunt, condáu de San Jacinto, condáu de Jim Wells, condáu de Scurry, condáu de Wheeler, condáu d'Upshur, condáu de Lubbock, condáu de Menard, condáu de Somervell, condáu de Reagan, condáu de Hemphill, condáu de Randall, condáu de Hopkins, condáu de Marion, condáu de McCulloch, condáu de Mitchell, condáu d'Oldham, condáu de Reeves, condáu de Newton, condáu de Lipscomb, condáu de Navarro, condáu de Yoakum, condáu de Runnels, condáu de Wood, condáu de Jack, condáu de Williamson, condáu de Rains, condáu de Hartley, condáu de Haskell, condáu de Lamb, condáu de Henderson, condáu de Swisher, condáu de Titus, condáu de Madison, condáu de San Patricio, condáu de Potter, condáu de Lamar, condáu de Polk, condáu de Tom Green, condáu de Van Zandt, condáu de Johnson, condáu de Throckmorton, condáu de Terry, condáu de Bexar, condáu de Tyler, condáu de Robertson, condáu de Hidalgo, condáu de Kimble, condáu de Kleberg, condáu de Kerr, condáu de Brooks, condáu de Galveston, condáu de Caldwell, condáu d'Edwards, condáu de Chambers, condáu de Brazos, condáu de Calhoun, condáu de Guadalupe, condáu de Gonzales, condáu de Grimes, condáu de Dimmit, condáu de Harris, condáu d'Uvalde, condáu de Victoria, condáu de Waller, condáu de Refugio, condáu de Real, condáu de DeWitt, condáu de Milam, condáu de Liberty, condáu de Val Verde, condáu de McMullen, condáu de San Augustine, condáu de Montgomery, condáu de Starr, condáu de Walker, condáu de Colorado, condáu de Sabine, condáu de Sutton, condáu de Fort Bend, condáu de Terrell, condáu de Blanco, condáu de Trinity, condáu de Frio, condáu de Hays, condáu de Leon, condáu de Lavaca, condáu de Gillespie, condáu de Lee, condáu de Kenedy, condáu de Brazoria, condáu de Duval, condáu de Cameron, condáu de Goliad, condáu de Falls, condáu de Bailey, condáu d'Armstrong, condáu d'Aransas, condáu de Bandera, condáu d'Atascosa, condáu d'Angelina, condáu d'Austin, condáu d'Anderson, condáu de Bee, condáu de Bosque, condáu de Bell, condáu de Bastrop, condáu d'El Paso, condáu de Baylor, condáu d'Andrews, condáu de Culberson, condáu de Bowie, condáu de Burnet, condáu d'Archer, condáu de Hall, condáu de Burleson, condáu de Callahan, condáu de Camp, condáu de Cherokee, condáu de Coke, condáu de Borden, condáu de Comanche, condáu de Crockett, condáu de Dickens, condáu de Cass, condáu de Carson, condáu de Brewster, condáu de Briscoe, condáu de Brown, condáu de Comal, condáu de Loving, condáu d'Orange, condáu de Denton, condáu de Hardin, condáu de Gregg, condáu de Crosby, condáu de Delta, condáu de Glasscock, condáu de Zapata, condáu de Dallam, condáu de Hamilton, condáu de Gray y condáu de Hardeman
Xeografía
Coordenaes	31°N 100°W / 31°N 100°O / 31; -100
Superficie	696241 km²
Llenda con	Tamaulipas, Chihuahua, Nuevu Méxicu, Oklahoma, Arkansas, Louisiana, Coahuila de Zaragoza y Nuevo León
Puntu más altu	Pico Guadalupe ^(es)
Puntu más baxu	golfu de Méxicu
Altitú media	520 m
Demografía
Población	29 145 505 hab. (1r abril 2020)
Densidá	41,86 hab/km²
Viviendes	9 906 070 (31 avientu 2020)
Más información
Estaya horaria	UTC−06:00, Hora Estándar Central y América/Chicago
Fundación	29 avientu 1845
texas.gov

Texas^[1] o Texes^[2] ye un estáu de los Estaos Xuníos. foi'l ventenu octavu n'algamar la Xunión, en 1845, depués de nueve años d'independencia.

El términu "seis banderes de Texas" provién de los múltiples países que reclamaron el territoriu. España foi'l primer país européu que, nel ámbitu del virreinatu mexicanu, tuvo'l territoriu texanu. Francia afirmó establecer una colonia en Texas, que sería de lo más efímeru. Como socesor de la corona española, Méxicu foi propietariu llexítimu del territoriu hasta 1836, cuando un grupu d'inmigrantes saxones s'alzó n'armes, proclamando unilateralmente una República independiente." Esto facilitó la posterior anexón en 1845 per parte d'Estaos Xuníos como l'"estáu númberu 28." La Intervención de los Estaos Xuníos en Méxicu dio llugar a una guerra ente Méxicu y Estaos Xuníos en 1846, con derrota mexicana. Tres d'ello, Texas sería otru de los estaos que se sumaron a los Estaos Confederaos d'América, con calter de miembru.

A principios de 1900, el descubrimientu de pozos de petroleu empecipió una puxanza económica nel estáu. Texas diversificóse económicamente. Cuenta con una creciente base na alta teunoloxía, la investigación biomédica y la educación cimera. El so PIB estatal ye'l segundu más altu de los Estaos Xuníos.

La capital de Texas ye Austin, anque la ciudá más poblada ye Houston. La flor del estáu ye l'altramuz de Texas (Lupinus texensis); el páxaru del estáu ye'l cenzontle o sinsonte (Mimus polyglottos, Mockingbird n'inglés), la mascota ye l'armadillu y la comida típica ye'l chili con carne.

Historia

Artículu principal: Historia de Texas

Texas se jacta d'haber vistu flamear seis banderes sobre la so tierra: la Flor de lliriu de Francia, y les banderes nacionales d'España, Méxicu, la República de Texas, los Estaos Xuníos d'América y los Estaos Confederaos d'América.

Capitoliu de Texas

Tres una curtiu pero intensa colonización d'anglosaxones (munchos de los cual nin siquier nacieren n'América), qu'introducieron illegalmente esclavos negros, los nuevos texanos declararon la so independencia en 1836; esto desaguó nuna guerra na que Méxicu perdió'l so territoriu. Darréu, Texas incorporóse a los Estaos Xuníos d'América n'avientu de 1845, y reclamó la posesión de la franxa entendida ente los ríos Bravo y Nuez. Esto provocó una guerra ente los Estaos Xuníos y Méxicu, que concluyó col tratáu de Guadalupe-Hidalgo, pol cual esti postreru perdió la mayoría de les sos posesiones al norte del Ríu Grande, incluyendo l'Alta California. Escontra la década de 1850 Texas recibió gran cantidá d'inmigrantes mexicanos atrayer poles oportunidaes del que aportaría a unu de los estaos más prósperos de la Unión y con grandes recursos naturales.

Texas xunióse a los Estaos Confederaos d'América en 1861 en contra de la voluntá del gobernador Samuel Houston, por cuenta de que yera un estáu esclavista y polo tanto foi unu de los once estaos rebalbos que se dixebraron de la Unión. Mientres la Guerra de Secesión, los reximientos texanos atacaron ensin ésitu'l territoriu de Nuevu Méxicu y más tarde fueron ganaos por una invasión federal procedente de Colorado.

Dempués de la guerra, Texas foi sometíu a la llei marcial federal pa imponer la Reconstrucción. Sicasí, tolos esfuercios federales p'asegurar los derechos llegales de los negros, enantes esclavizados, fracasaron, y los texanos anglosaxones asesinaron a munchos de los negros qu'intentaron entamase políticamente. Como otros estaos del sur de EE.XX., Texas fixo un estáu apoderáu por completu pol partíu demócrata.

Dende la década de 1930, Texas xubió n'importancia por causa del descubrimientu y esplotación del petroleu. La población creció a saltos por causa de la inmigración d'otros estaos y tamién la llegada de munchos inmigrantes de Méxicu y otros países hispanofalantes. Esti aumentu de poder políticu y económicu dio un importante papel a texanos como Lyndon Johnson y George W. Bush, el que sirvieron como presidentes de los EE.XX. Dende la presidencia de Richard Nixon, la dominación demócrata de Texas cesó, y empezó un movimientu republicanu hasta güei, siendo na actualidá'l centru del poder republicanu nos EE.XX.

Los indíxenes en Texas

Los indíxenes que vivieron della vegada dientro de les fronteres del Texas actual inclúin a los pueblos apache, atakapan, caddo, comanche, cheroqui, kiowa, tonkawa, wichita, y karankawa de Galveston. Anguaño, hai tres pueblos indios federalmente reconocíos que moren en Texas: l'alabama-coushatta, el kickapoo y el pueblu de Ysleta Del Sur.^[3] La mayor parte d'estos grupos indíxenes fueron esterminaos o abrasaos dempués de l'anexón a los Estaos Xuníos d'América.

El conquistador español Álvar Núñez Cabeza de Vaca foi'l primer européu que trió territoriu texanu'l 6 de payares de 1528.

Demografía

Artículu principal: Demografía de Texas

Según los datos del censu del 2010, l'estáu texanu cuenta con una población de 25.145.561 habitantes. Esto conviértelo nel segundu estáu más pobláu de la nación solo por detrás de California. La distribución racial ye la siguiente: 84,14% blancu; 12,09% negru; 3,62% asiáticu; 0,17% nativu ḥawaianu o isleños del Pacíficu; y 1,1% amerindiu o nativu d'Alaska. D'éstos el 35,31% son d'orixe hispanu. Texas ye unu de cuatro estaos norteamericanos nos que nun son mayoría les persones d'orixe anglosaxón (los otros son California, Nuevu Méxicu y Ḥawai). La población d'orixe llatín/hispanu ye la de más rápida crecedera.

Los grupos étnicos más numberosos de Texas son: mexicanu (25,3%), alemán (10,9%), afroamericanu (10,5%), inglés (7,2%), y escocés-irlandés (7,2%).

Llingua

Texas nun tien declaráu nengún idioma oficial, magar la llingua más falada ye'l inglés, emplegada pol 68,8% de la población.^{[ensin referencies]} En segundu llugar ta'l español, por cuenta de que Texas foi parte integrante del Virreinatu de la Nueva España mientres la mayor parte de la so historia, y de Méxicu mientres unes década tres la so independencia. L'idioma español ta n'alza por cuenta de la importante inmigración de mexicanos ya hispanos d'otros países. Anguaño l'español fálalu'l 27% de la población.^{[ensin referencies]} En contraste, el restu de los idiomes rexistraos polos habitantes del estáu, un total de 143, les fala menos del 1% de la población.

Ciudaes y árees metropolitanes

Houston.

Dallas.

San Antonio.

Austin.

Fort Worth.

Texas ye l'únicu estáu nos Estaos Xuníos que tien tres ciudaes con más d'un millón d'habitantes na llista de les diez ciudaes más poblaes na nación: Houston, Dallas y San Antonio. Austin y Fort Worth tán ente les 20 más poblaes. Les 12 ciudaes más grandes de Texas según el censu del 2010 or 2014 son:

1. Houston (pob. 2.099.451) (2010)
2. San Antonio (pob. 1.436.697) (2014)
3. Dallas (pob. 1.197.816) (2010)
4. Austin (pob. 865.504) (2014)
5. Fort Worth (pob. 812.238) (2014)
6. El Paso (pob. 649.121) (2010)
7. Arlington (pob. 365.438) (2010)
8. Corpus Christi (pob. 305.215) (2010)
9. Plano (pob. 259.841) (2010)
10. Laredo (pob. 236.091) (2010)
11. Lubbock (pob. 229.573) (2010)
12. Irving (pob. 216.290) (2010)

L'área metropolitana de la coope ye la más grande de Texas y la cuarta más grande de la nación dempués de les de Nueva York, Los Ángeles y Chicago. Esta conurbación inclúi 6 de les 12 ciudaes más poblaes del estáu. Les 10 árees metropolitanes más grandes de Texas según los datos del censu del 2007 son:

1. Dallas–Fort Worth–Arlington (pob. 6.145.037) (Inclúi les ciudaes de Plano, Garland y Irving.)
2. Houston–Sugar Land–Baytown (pob. 5.539.949)
3. San Antonio (pob. 1.842.217)
4. Austin-Round Rock (pob. 1.513.615)
5. El Paso (pob. 736.310)
6. McAllen-Edinburg-Mission (pob. 700.634)
7. Corpus Christi (pob. 415.810)
8. Brownsville–Harlingen (pob. 387.717)
9. Beaumont–Port Arthur (pob. 379.640)
10. Killeen–Temple (pob. 351.322)
11. Coope City (pob. 200.520)

Gastronomía

Artículu principal: Gastronomía Tex-Mex

Les comíes oficiales de Texas ye'l chili (chili con carne) consideráu tex-mex, el mex-mex, el platu southern, y la barbacoa. Tamién s'atopa rexones onde'l platu criollu y cajún ye popular, como nel Este de Texas.

Condaos

Artículu principal: Condaos de Texas

Texas tien 254 condaos, más que cualesquier otru estáu de los Estaos Xuníos. Cada condáu gobiérnase por una corte de comisiones (inglés: commissioners court), y un xuez del condáu (county judge). Cada condáu tien una capital (county seat), y un palaciu de xusticia (courthouse).

Referencies

1. Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: comanche
2. Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: texanu
3. Native Americans na Guía en llinia de Texas

Los 50 estaos d'Estaos Xuníos d'América

Alabama · Alaska · Arizona · Arkansas · California · Carolina del Norte · Carolina del Sur · Colorado · Connecticut · Dakota del Norte · Dakota del Sur · Delaware · Florida · Georgia · Ḥawai · Idaho · Illinois · Indiana · Iowa · Kansas · Kentucky · Louisiana · Maine · Maryland · Massachusetts · Michigan · Minnesota · Mississippi · Missouri · Montana · Nebraska · Nevada · New Hampshire · Nueva Jersey · Nueva York · Nuevu Méxicu · Ohio · Oklahoma · Oregón · Pennsylvania · Rhode Island · Tennessee · Texas · Utah · Vermont · Virxinia · Virxinia Occidental · Washington · Wisconsin · Wyoming