Tábara

Tábara
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella y Lleón
Provincia	provincia de Zamora
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Tábara (es)	José Ramos San Primitivo
Nome oficial	Tábara (es)
Nome llocal	Tábara (es)
Códigu postal	49140
Xeografía
Coordenaes	41°49′34″N 5°57′32″W / 41.826111111111°N 5.9588888888889°O
	Tábara Tábara (España)
Superficie	112.68 km²
Altitú	749 m
Llenda con	Faramontanos de Tábara, Moreruela de Tábara, Pozuelo de Tábara, Ferreruela, Riofrío de Aliste, Ferreras de Arriba, Ferreras de Abajo, Villanueva de las Peras, Pueblica de Valverde y Friera de Valverde
Demografía
Población	759 hab. (2023); - 383 homes (2019); - 364 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Zamora
Densidá	6,74 hab/km²
	aytotabara.com

Tábara ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Zamora, na comunidá autónoma de Castiella y Llión.^[3]

Capital de la contorna conocida como Tierra de Tábara, cuenta con una ilesia románica declarada Bien d'Interés Cultural en 1931, célebre sobremanera pola so torre. Equí tuvo asitiáu'l famosu monesteriu tabarés, dedicáu a San Salvador, fundáu por San Froilán a finales del sieglu IX. Nél, según les cróniques, llegaron a axuntase seiscientos monxos de dambos sexos, y de él salió tamién l'afamáu beatu mozárabe que lleva'l nome del llugar. Tamién foi mientres sieglos capital del señoríu del so nome, alzáu darréu a Marquesáu de Távara, títulu nobiliariu español, creáu en 1541.

Situación

La villa de Tábara asítiase nel centru norte de la provincia de Zamora, a una altitú de 744 msnm, siendo'l centru de lo que xeolóxicamente se conoz como depresión de Tábara, xunto a les estribaciones de la sierra de la Culiebra, próxima a les sierres de los Covarones y de les Carvas. La so estratéxica situación nel centru del valle, y la so condición reconocida de llugar de camín obligáu pa delles de les más allegaes rutes del noroeste peninsular, marcaron d'una forma determinante la so trayeutoria histórica. ^[4]

Llenda colos siguientes conceyos:

Noroeste: Ferreras de Arriba	Norte: Ferreras de Abajo Villanueva de las Peras Pueblica de Valverde	Nordeste: Friera de Valverde
Oeste: Riofrío de Aliste		Este: Faramontanos de Tábara
Suroeste: Moreruela de Tábara	Sur: Pozuelo de Tábara	Sureste: Ferreruela de Tábara

Etimoloxía

Según E. Bascuas, esti topónimu taría formáu a partir de la base paleoeuropea *tab(h)- o *taw-, derivada del raigañu hidronímica indoeuropea *tā- "dilise, fluyir".^[5]

Historia

Edá Media

La so historia documentada remóntase, cuandoquier, a l'Alta Edá Media. Por aquella dómina, Tábara foi un importante centru monásticu d'amplia resonancia nel antiguu Reinu de Llión, conocíu como San Salvador de Tábara. El cenobiu, que'l so asentamientu foi posiblemente edificáu sobre anterior ocupación visigoda, foi fundación de San Froilán a finales del s. IX por encargu d'Alfonsu III, según rellátase na Biblia mozárabe de la catedral de Llión.^[4]

La Biblia mozárabe de la catedral de Llión tamién nos informa que'l monesteriu rexuntaba a una comunidá dúplice, formada por seiscientos monxos de dambos sexos, datu que pon de manifiestu la importancia de la so fundación. Ellí, a finales del s. X, hubo un scriptorium nel que copiaron y allumaron una serie de Beatos como'l Beatu de Tábara que foi empezáu pol pintor calígrafu Magius, anque foi termináu pol so discípulu Emeterio nel 968 cola ayuda de Senior y la monxa Ende. Rellacionaos direutamente con esti Beatu esisten otros códices curiaos en diversos archivos y biblioteques nacionales y estranxeros, ente los que destaquen yá d'una dómina posterior los de Turín y Les Fuelgues.^[4]

El cenobiu pudo trate afeutáu poles espediciones califales escontra'l norte, especialmente la d'Almanzor del 988, sufriendo l'impautu de les tropes andalusíes y corriera igual suerte que los cenobios de Eslonza y Sahagún, que fueron amburaos, lo que daría pie a una restauración nel s. XI. Darréu, y sobre les ruines del antiguu cenobiu, llevantóse la ilesia de Santa María, que la so consagración tuvo llugar en 1137 pol obispu Roberto d'Astorga, según epígrafe asitiáu xunto a la puerta meridional.^[4]

La villa tabaresa tamién foi posesión de la infanta Elvira, hermana del rei Alfonsu VI de Llión, pos nel so testamentu, fecháu'l 11 de payares de 1099 en Tábara, dexa ésta con otres posesiones a la so sobrina nieta Sancha: "Et mandu a mexa nepta Sancia que crio Tauara et Bamba et Sancto Micael cum adiuntionius suis de Scalata". Esta infanta, cola so hermana Urraca de Zamora, recibiríen bona parte de los monesterios venceyaos a la corona real, polo que ye posible que'l de Tábara caltuviera la so vida monástica mientres esti periodu.^[4]

La división de Wamba, documentu apócrifu de principios del s. XII, menta a Tábara como unu de les llendes de la diócesis de Zamora: "Ell obipado de Numancia, esta ye Çamora, tenga por Penna Gusendo hasta Tormes o son los bannos de Val de Rei que yazen sobrel, et dalli hasta en Duero, y de Villalal hasta Oter de Fumus assi como ua alrodiu de Ríu Secu hasta Breto, y de Tauara hasta en Duero".^[4]

Doña Sancha, hermana del emperador Alfonsu VII de Llión, apurrió de la mesma, según la Crónica de Venti Reyes, tol Valle de Tábara a la Orde del Temple. Nun esiste una fecha exacta de la cesión, pero yá que la so muerte producir en 1159 y qu'en 1129 figura como tenente de la bailía templaria asitiada nesta llocalidá, foi una de les más antigües del reinu de Llión. La presencia de caballeros templarios nel valle xeneró, mientres un tiempu, conflictos polos derechos episcopales del obispu d'Astorga, especialmente pola negativa templaria a que'l preláu alministrara'l sacramentu de confirmación nes ilesies qu'ellos teníen en Tábara.^[4]

Edá Moderna

A mediaos del s. XV la villa pertenecía a la familia Almansa, que'l so dominiu estender tamién a Alcañices y Mombuey. Empieza asina lo que sería'l "Señoríu de Tábara", que col tiempu llegó a manes de la familia Pimentel. Asina, en 1497 Pedro Pimentel Vigil de Quiñones -hijo del III Conde de Benavente, don Alfonso Pimentel- fundó mayoralgu sobre la villa de Tábara. En 1541 Bernardino Pimentel y Enríquez -fíu de Pedro Pimentel y doña Inés Enríquez- recibió de Carlos I el títulu de Marqués de Tábara, que al añu siguiente veríase amontáu cola compra a la corona del señoríu de Villafáfila, que de la mesma, perteneciera hasta l'añu anterior a la Orde de Santiago.^[4]

Los Pimentel trataron d'emular na villa una corte aristocrática del Renacimientu. Construyeron la so casa-palaciu, con portada plateresca -que los sos restos permanecen entá na actual plaza mayor, onde campean los escudos familiares-. Tres la residencia, el xardín con estanque y más allá, escontra'l sureste, el monte, espacios éstos pal recréu y la caza, al igual de los qu'esfrutaben los sos parientes en Benavente. Pero tamién, al igual qu'estos postreros, moraben principalmente en Valladolid, onde s'atopaba'l so palaciu principal.^[4]

La estensión del Marquesáu estendíase, amás de la villa tabaresa, a los llugares de Moreruela de Tábara, Faramontanos de Tábara, San Martín de Tábara, Santolaya, Litos, Escober, Ferreras de Arriba, Ferreruela. El territoriu incluyíase jurisdiccionalmente dientro del Adelantamientu Mayor del Reinu de Llión, que'l so alcalde mayor informaba en 1571 que la villa de Tábara cuntaba con cuarenta vecinos.^[4]

En 1559 los marqueses fundaron na villa de Tábara un conventu que, so la advocación de La nuesa Señora de Jesús, tuvo rexíu nun primer momentu polos flaires de la Orde de San Jerónimo. Estos dotaron un colexu nel que s'enseñaba llatín, artes y teoloxía, cuntando amás con llectores de gramática, casuística y moral, llegando a cuntar la escuela con 150 alumnos. L'alcuerdu inicial colos Jerónimos fracasó a la muerte del marqués, Bernardino Pimentel, yá que'l so fíu nun tuvo de siguir les condiciones axustaes, lo que traxo a que los monxos Jerónimos abandonaron la casa, y el conventu apurriera'l 1 de xineru de 1580 a los dominicos, que permaneceríen ellí hasta'l so exclaustración en 1835.^[4]

Pol Catastru d'Ensenada (1751), sabemos que'l señoríu de Tábara recibía'l total de los diezmos de la villa, xunto con otros diezmos de la so xurisdicción. Yá nestes feches, la villa de Tábara destacar en población, con 74 vecinos. A finales del s. XVIII (1787) cuntamos con otru censu, nel que se contabiliza'l númberu d'habitantes: la Tierra de Tábara algama los 1.209, de los que correspuenden a Tábara 293, a Faramontanos 133, y a Pozuelo 102, que son los trés nucleos que devasen el centenar.^[4]

A finales del s. XVIII Tábara encabezaba unu de los partíos en que s'estremaba la provincia de Zamora, tal que reflexaba en 1773 Tomás López en Mapa de la Provincia de Zamora, y según consta na obra "España estremada en provincies ya intendencies y subdividida en partíos" qu'impulsó en 1785 el Conde de Floridablanca.

Edá Contemporánea

Sieglu XIX

A entamos del sieglu XIX, mientres la ocupación francesa, en tiempos de Xosé Bonaparte, el territoriu tabarés pasó teóricamente, xunto con bona parte de la provincia de Zamora, a formar parte de la prefeutura de Salamanca, magar col españíu de la Guerra d'Independencia esta división nun llegó a implementase na práutica.

Col Trieniu Lliberal (1820-1823) y la división provincial de 1822, Tábara foi adscritu a la provincia de Zamora, fechu qu'acotó la división provincial de 1833,^[4] qu'asitió a la villa na provincia zamorana, dientro de la Rexón Lleonesa,^[6] quedando integrada coles mesmes, cola creación de nuevos partíos xudiciales en 1834, nel partíu d'Alcañices,^[7] dependencia que s'enllargó hasta 1983, cuando foi suprimíu'l mesmu ya integráu nel Partíu Xudicial de Zamora.^[8]

A mediaos del s. XIX, el caserío de Tábara taba constituyíu por 200 viviendes, la mayor parte d'un solu pisu, qu'allugaben a 175 vecinos y una población total de 700 habitantes. Pola villa tabaresa pasaba un camín que diba dende Zamora a Sanabria y Galicia, ente que'l corréu llegába-y dende Benavente. La producción agrícola yera de trigu, centenu, llegume y hortolices y llendábense ganaos de vaques, cabres y oveyes, celebrándose los martes un mercáu selmanal.^[4]

Abolíu'l réxime señorial pola aición primero de les Cortes de Cádiz en 1811 y depués pola llei de 1837, los vecinos de la villa y tierra de Tábara pleitiaron por consiguir la supresión de les rentes y prestaciones que teníen de dar al marquesáu, ensin consiguilo. En 1844 el xulgáu de primera instancia d'Alcañices fallaba a favor del marqués como "señor territorial y salariego de la villa de Tábara y pueblos qu'integraren esi marquesáu". De nuevu'l Tribunal Supremu en 1867 dio la razón al marqués contra les pretensiones de los vecinos de los pueblos de la Tierra tabaresa.^[4]

A finales del s. XIX los herederos de la duquesa viuda de Pastrana, en quien recayía'l marquesáu, decidieron vender práuticamente toles vieyes rentes señoriales. Unu de los grandes compradores fueron José Rodríguez, vecín de Benavente y el senador Andrés Trueba y Pardo, vecín de Tábara. La vilba d'Andrés Trueba tuvo de vender bona parte de los mesmos a Agustín Alfageme Pérez, vecín de Madrid.^[4]

Sieglu XX

La crisis agraria qu'afaraba España a finales del s. XIX y empiezos del s. XX tuvo tamién les sos repercusión na villa. En febreru de 1911 un ensame de vecinos, na so mayor parte neños y muyeres percorrieron les cais dando muerras a don Agustín Alfageme, vecín de Madrid, propietariu del monte El Encinar y dueñu del antiguu palaciu del marqués de Tábara. A los ocho de la tarde'l motín reproducióse participando agora'l pueblu en masa: apedriaron los balcones y miradores del palaciu, partieron les puertes de les paneres y apoderáronse de 800 fanegas de trigu; finalmente amburaron los edificios, ente ellos parte del palaciu y del exconvento, estrozaron los muebles de casar palaciu y baltaron los árboles del xardín. El motín de Tábara hai qu'asitialo dientro de la crisis agraria qu'afectó a tola provincia.^[4]

La Segunda República traxo animación y moliciones a la villa: grupos de teatru, "Casa del Pueblu"... Sicasí al llegar 1936, españó la Guerra Civil Española instaurándose'l réxime del Xeneral Franco. Tres la dómina de autarquía, a partir de 1960 producir na llocalidá una dómina d'emigraciones, non yá al País Vascu, Madrid y Cataluña sinón tamién al estranxeru, fechu que provocó que munches industries locales (fariñeres, fábriques de veles...) fuérense a pique.

A mediaos del sieglu XX creóse la reserva de la "Sierra de la Culiebra" col consiguiente plantíu de pinos. D'esta reserva, pertenecen a Tábara unes dos mil hectárees.

En 1970 la llei d'educación Villar Palasí traxo consigo la construcción del Colexu Comarcal "León Felipe", que, en 1994 tresformar en "Colexu Rural Arrexuntáu".

Demografía

A 1 de xineru de 2016 la población del conceyu xubía a 787 habitantes, 407 homes y 380 muyeres.^[9]

Gráfica d'evolución demográfica de Tábara (conceyu) ente 1900 y 2017

Población de derechu (1900-1991) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal a partir de 1996, datos del INE.

Patrimoniu

Ilesia parroquial de Santa María: Ilesia románica declarada BIC como monumentu históricu'l 3 de xunu de 1931, consagrada cola advocación de Santa María en 1137, siendo'l so promotor Roberto obispu d'Astorga, según la so placa de consagración. Sábese qu'hubo tresformamientos nel pórticu de la ilesia nel s. XII y el s. XIV, y una remodelación completa en 1761 que tresformaron la cabecera en semiesfera y el cruceru con una falsa cúpula de yelsu que nun sobresal nel esterior. Lo más orixinal ye la torre que ta construyida a los pies de la ilesia, de planta cuadrada, que da a la ilesia una gran monumentalidad, posiblemente utilizaron la cimentación de la torre del monesteriu por ser una obra que destaca tocantes a proporciones y nun tien nada que ver cola ilesia. La planta de la ilesia con tres naves con puertes nel llau sur y norte con arquivoltas con axedrezáu decorando.^[10]

Ilesia parroquial de La nuesa Señora de l'Asunción, tamién conocida como "el Conventu", por sirvir al cultu a diverses congregaciones relixoses, nos documentos históricos denominar de "Santa María Jesús de Tábara". Construyida nel añu 1559 formando parte de Casar-Palaciu del marquesáu de Tábara. Dichu conventu foi rexíu, dende l'añu 1559, polos monxos Jerónimos, y dende l'añu 1580 hasta la exclaustración (1835), polos Dominicos. El marqués utilizar como capiya de la familia, y cuando se produció'l motín de Tábara pasu a manes particulares que depués la vencieron a la diócesis. Dempués de ser restaurada foi bendicida'l 23 d'agostu de 1925. En setiembre del añu 1991, al traviés d'una vivienda particular adosada al templu, afayar l'accesu natural a una cripta-panteón sol cruceru del templu. En principiu, tou fai suponer que fuera orixinariamente concebíu como enterramientu de los marqueses de Tábara y familiares más próximos. L'abandonu y posterior saquéu, motiváu pola desamortización eclesiástica, quitónos de cualquier rastru tantu de los sepulcros como de la consiguiente dote funeraria.^[10]
La Ermita, asitiada nel barriu de San Llorienzo, atópase anguaño en ruines, anque caltién la espadaña de mampostería de piedra de la zona.^[11]
Santuariu de San Mamés.^[11]
Cruceru.^[11]
Molín de Ramajal, asitiáu nel regueru Casal.^[11]
Cascu urbanu nel que destaca l'usu de l'arquiteutura civil de la contorna.^[11]
Xacimientos arqueolóxicos como los de Los Barros, El Monte, El Casal, Corrolada de los Moros, La Madalena, Parador del Vildeo, San Juanico, San Mamed y el mesmu Tábara.^[11]

Cultura

Fiestes

La fiesta principal de la villa tien llugar el 15 d'agostu, cola celebración de la festividá patronal de Nuesa Señora de l'Asunción.^[12] Otres celebraciones notables son San Antón, San Blas, les Candeles, les Águedas, el domingu tortillero”, Selmana Santa, el Mayu, San Isidro, el Corpus, San Xuan, el día de Tolos Santos y la Navidá, con especial referencia a la Nuechebona y el día de Reyes.

Romeríes

El llunes de la Octava de pascua Octava de Pascua, los tabareses muévense cinco quilómetros, hasta la ermita de San Mamés, pa celebrar la romería n'honor a San Mamés y San Blas. Pa esta celebración, ye costume llevar ramos de rosques duces que son puyaos a la finalización de la misa. Na pradería suelse ufiertar una comida acompañada de baille.

Personaxes pernomaos

León Felipe (1884-1968): poeta y escritor. Nacíu en 1884 en Tábara, finó en Méxicu en 1968, teniendo dedicáu un monumentu na plaza mayor tabaresa.
Julio Camino Galicia (1882-1956): doctor y militar.
Manuela Vicente Ferrero (1904-1999): maestra, periodista, escritora, inventora del Día del Padre n'España.