Missisipi alliqatoru

Missisipi alliqatoru
Elmi təsnifat
Domen: Eukariotlar Ranqsız: Amorphea Ranqsız: Obazoa Ranqsız: Opisthokonta Ranqsız: Holozoa Ranqsız: Filozoa Aləm: Heyvanlar Yarımaləm: Eumetazoylar Klad: ParaHoxozoa Klad: İkitərəflisimmetriyalılar Klad: Nephrozoa Tipüstü: Sonağızlılar Tip: Xordalılar Klad: Olfactores Yarımtip: Onurğalılar İnfratip: Ağızçənəlilər Klad: Eugnathostomata Klad: Teleostomi Klad: Euteleostomi Klad: Xoanlar Klad: Rhipidistia Klad: Tetrapodomorpha Klad: Eotetrapodiformes Klad: Elpistostegalia Klad: Stegocephalia Sinifüstü: Dördayaqlılar Klad: Reptiliomorpha Klad: Amniota Klad: Sauropsida Sinif: Sürünənlər Klad: Eureptilia Klad: Romeriida Klad: Diapsida Klad: Neodiapsida Klad: Sauria Klad: Archelosauria Klad: Archosauromorpha Klad: Crocopoda Klad: Archosauriformes Klad: Eucrocopoda Klad: Arxozavrlar Dəstə: Timsahlar Fəsiləüstü: Alligatoroidea Klad: Globidonta Fəsilə: Alliqatorlar Yarımfəsilə: Alligatorinae Cins: Alliqator ???: Missisipi alliqatoru
Beynəlxalq elmi adı
Alligator mississippiensis François Marie Daudin, 1801[1][2]^[…]
Şəkil axtarışı ITIS   551771 NCBI   8496 EOL   796029 FW   110824

Missisipi alliqatoru (lat. Alligator mississippiensis) və ya Amerikan alliqatoru — iki tanınmış alliqator növündən biridir. Şimali Amerikada yaşayır və Cənub-Şərqi ABŞ üçün endemik sayılır.

Bu canlı Texas ştatından Şimali Karolinaya qədər göllər, çaylar və sipər bataqlıqları kimi suyun təzə sularında yaşayan böyük bir sürünən timsahkimiləri təmsil edir. Bu, simpatrik, kəskin timsahdan daha geniş bir ağız, qaranlıq rəng və duzlu su üçün daha az tolerantlıq ilə fərqlənir, soyuducu suya qovuşdurmaqla kompensasiya edilir. Cinsin ikinci nümayəndəsi olan Çin alliqatoru ilə müqayisədə, Missisipi alliqatoru daha böyükdür.

Alliqatorlar — balıqlar, amfibiyalar, sürünənlər, quşlar və kiçik məməlilər yeyən yırtıcılardır. Yeni doğulanlar xüsusilə onurğasızlara qidalanırlar. Quraqlıq mövsümündə digər orqanizmlərə ev sahibliyi edən xüsusi çuxurların qazılması, sulak ekosistemində mühüm rol oynayırlar. Bir il ərzində, xüsusilə yetişdirmə mövsümündə alliqatorlar ərazini qeyd etmək və uyğun tərəfdaşları tapmaq üçün səslər səsləndirirlər. Kişilər qadınları cəlb etmək üçün infrousadan istifadə edirlər. Yumurta su bədəninin yaxınlığında sığınacaq yerində düşmüş bitki örtüyündən, çubuqdan və kirdən hazırlanmış bir yuvaya qoyulur. Gənc timsahlar bədənin ətrafındakı sarı xətlər ilə anadan olurlar və bir ilə qədər ananın himayəsi altında olurlar.

Tarixən olaraq, bir zamanda tənzimlənməmiş ovlanma sayıları çox təsirləndi və Amerika timsahı bir zamanlar nəsli kəsilməkdə olan bir növ olaraq sıralandı. Lakin növlərin qorunması üçün sonrakı səyləri onların sayını dramatik şəkildə artırmağa imkan verdi və indi Missisipi timsahı əsasən onun yaşıllığı səbəbindən minimal risklə qorunub saxlanılır. Timsahlar dəriləri və ətləri üçün fermalarda istehsal olunur. Bu heyvan üç Amerika ştatının rəsmi dövlət sürünənləridir: Florida, Luiziana və Mississippi.

Sistematika və filogeniya

Amerikan alliqatoru ilk dəfə 1801-ci ildə fransız zooloqu François Marie Daudin tərəfindən Crocodilus mississippiensis kimi təsnif olunmuşdur^[3]. 1807-ci ildə Jorj Kyuve Alliqator cinsini təsvir etmiş və Çin alliqatoru birlikdə Amerika alliqatorunu müqayisə etmişdir. Alliqator ailəsi, Nil timsahı və ya qavial ilə müqayisədə, Amerika alliqatoru ilə daha yaxından əlaqəli olan timsah dəstəsinin bütün tükənmiş və müasir üzvlərini əhatə edir.

Bu ailənin üzvləri ilk dəfə təbaşir dövrünün sonunda göründü. Leidyosuchus Albertanın ən tanınmış cinsidir. Fosil alliqatorlari Avrasiya ərazisində aşkar edilmişdi ki, onlar bir zamanlar Şimali Atlantik və Berinq boğazının torpaq körpüsünü istifadə edərək, Şimali Amerika və Avrasiyanı təbaşir, paleogen və neogen dövründə birləşdirdilər. Alliqatorlar və kaymanlar Şimali Amerikada təbaşirin sonunda bölündü; sonuncu, Neogen dövründə Panama boğazının formalaşmasından əvvəl Paleogen dövründə Cənubi Amerikaya çatdı. Çin alliqatoru isə, ehtimal ki, Neogen dövründə Berinq boğazından keçən bir timsahdır. Müasir Amerika alliqatoru pleystosen paleontoloji salnamələrində yaxşı təmsil olunur^[4].. Missisipi alliqatorunun tam mitoxondrial genomu 1990-cı illərdə sıralanırdı, o, timsahların məməlilərə və daha çox quşlara və onurğalılara aid bir dərəcədə inkişaf etdiyini söylədi^[5]. Ancaq 2014-ci ildə nəşr olunan tam genom, alimlərin məməlilər və quşlara görə daha yavaş inkişaf etdiyini göstərir^[6].

Təsviri

Heyvanın kəlləsi

Missisipi alliqatorunun pəncələri xarakterik olaraq qısa, lakin kifayət qədər qüvvətli və yer üzündəki bədəni dəstəkləyə bilir^[7]. Digər yer üzündə ölənlərin əksəriyyətindən fərqli olaraq, alliqatorlar əllərindəki proksimal bitmədən distal köməyi ilə sürətlərini artırırlar. Ön pəncə beş barmaq, on beş ayaqda yalnız dörd barmaq var. Suda timsahlar balıq kimi üzərək, çanaq sahəni və quyruq tərəfdən tərəfə hərəkət edirlər^[8]. Alliqator qarın əzələləri bədənin içərisində ağciyərlərin mövqeyini dəyişə bilər və buna görə timsahın suya dalmağı, suyun qalxmasına və yuvarlanmasına imkan verən bükülmə mərkəzini köçürür^[9].

Baş boynundan çox fərqlənir. Xüsusilə vəhşi alliqatorlar uzun və nazikdən qısa və kütləvi görünüşlərdə fərqlənir və bu, müəyyən şəxslərin genetik məlumatları, onların dietası və ətraf iqlim kimi faktorlar arasında fərqlər ola bilər. Alligatorların geniş sifətləri var,

Ölçüləri^[10]

Ağzını açmış amerikan alliqatoru

Missisipi alliqatoru olduqca böyük bir heyvandır. Erkəklər ən azı 4.54 m, dişilər isə maksimum 3 m uzunluğa çatır. Ancaq 5 və ya 6.3 m uzunluğunda, yarım ton ağırlığında fərdlər də vardır. İstisna hallarda dişi timsah daha da böyük ola bilər^[11][12]. XIX və XX əsrlərdə 5 metrdən çox uzunluqda olan alliqatorlar bilinmişdir, lakin bu məlumatlardan heç biri etibarlı sayılmır. Beləliklə, bildirilmiş ən böyük timsah, 1890-cı ildə Luizianada Marş Aylenddə vurulmuş bir erkək idi. Məlumatlara görə, uzunluğu 5,8 m-dir, ancaq nəqliyyat vasitəsi olmadığı üçün bu timsah ölçmə aparıldıqdan sonra palçıqlı sahildə qaldı^[13]. Bu heyvanın ölçüləri düzgün göstərildiyi təqdirdə, çəkisi təqribən 1000 kq olmalıdır^[14]. Floridada nə vaxtsa öldürülən ən böyük timsahın, qeyri-rəsmi məlumatlara görə, uzunluğu 5,31 m-dir^[15][16]. Elmi dəlillərə əsasən, 1977-ci ildən 1993-cü ilə qədər Florida şəhərində öldürülən ən böyük timsah, yalnız 4.23 metr uzunluğunda və 473 kiloqram ağırlığında idi^[17]. Ölçüsü ən böyük tanınmış alliqatora təxmin edilən başqa bir nümunə isə 4.54 m uzunluğunda ola bilər. Alabamada tutulan ən böyük timsahın uzunluğu 4,5 m və çəkisi 459 kq idi^[18].Arkanzasda isə çox böyük bir timsah öldürüldü, bu da 4,04 metr uzunluğa çatdı və bildirildiyi kimi 626 kiloqram ağırlığında idi^[19].

Lakin, Missisipi alliqatorları adətən belə böyük ölçülərə malik olmurlar. Erkəklərin əksəriyyəti yalnız 3,4 m-ə qədər böyüyür və 200 kq-dan çox kütləyə malik olurlarг^[20], tam yetkin dişilərin normal ölçüsü isə 2,6 m, kütləsi 50 kq olur^[21]. Floridanın Nyunans gölündə yetkin erkəklər yalnız 73.2 kq orta hesabla, yetkin dişilər isə 55.1 kq çəkir. Floridanın Qriffin Dövlət Parkında hər iki cinsin yetkinləri ortalama 57,9 kiloqram ağırlığında olur^[22]. Cinsi yetkinliyə çatmış fərdlərin orta çəkisi təxminən 30 kiloqram, çəki göstəriciləri isə 160 kiloqramdır^[23]. Missisipi alliqatorlarının erkəkləri dişilərindən fərqli olaraq daha çox olmasına baxmayaraq, bu növdə cinsi dimorfizm timsah dəstəsinin bəzi digər üzvlərindən daha az sayılır. Alliqatorların çəkisi, uzunluğu, yaşı, sağlamlığı, ilin vaxtı və mövcud qida qaynaqlarından asılı olaraq çox dəyişir. Böyük yetkin timsahlar yetkinlik yaşına çatmayanlarla müqayisədə nisbətən daha iri həcmli olurlar^[24]. Digər sürünənlərə aid olan vəziyyətdə olduğu kimi, Amerika alliqatorları aralıq şimal hissələrində - Arkanzasın cənubundakı Alabama, şimal Karolina da adətən az olurlar.

Dişləmə gücü

Amerikan alliqatorunun dişləri

Missisipi alliqatorları bir zamanlar 9452 nyuton gücünə qədər bir ölçü alətini sıxaraq, laboratoriyada dişləmə gücünə görə rekord keçirdilər. Qeyd etmək lazımdır ki, bu tədqiqatlar zamanı hələ də timsah əmrinin digər nümayəndələrinin dişləmə qüvvəsi ölçülməyib. Daha sonra müəyyənləşdirilmişdir ki, alliqatorların dişləmə qüvvəsi birbaşa heyvanın ölçüsündən asılıdır və yalnız bu istisna qısa müddətli yemək formalarıdır. Beləliklə, gələcəkdə daha böyük duzlu su timsahı və Nil timsahları alliqatorlardan daha çox ölçmə zamanı daha yüksək ədədlər verdi^[25][26]. Çənələrin sıxma gücünün çox yüksək olmasına baxmayaraq, alliqatorların çənələrini açmaqdan məsul olan əzələlər zəifdir və heyvanları başlarına hərəkət etmədən müqavimət göstərmirsə, çənələri əlləri ilə və ya yapışan bant ilə bağlana bilər.

Alliqatorun səsi

Yayılması

Missisipi alliqatoru Floridada

Missisipi alliqatorlarının təbii sahəsi Şimali Amerikadır — Atlantik sahilində və Meksika körfəzi boyunca ABŞ-nin cənub-şərq ştatları Şimali Karolina və Cənubi Karolina, Corciya, Florida, Texas və Luiziana daxildir. Şirin su hövzələrində yaşayırlar: çaylar, göllər, göllər və sulu sahələr, durğun su sahələrini üstün tuturlar. Yaşadığı ərazisi qurudursa, timsahlar başqa yerdən sığınacaq kimi istifadə edirlər. Şimal-mərkəzi Florida ştatında yaşayan timsahların həyat tərzi ilə bağlı bir araşdırmada erkəklərin bahar zamanı göllərin açıq sularını üstün tutduqları halda, dişilər həm bataqlıq, həm də açıq su obyektlərindən istifadə edirdilər. Yaz aylarında erkəklər də açıq suyu seçim edir, dişilər isə yuvalarını qurmaq və yumurta qoymaq üçün bataqlıqlara davam edir. Hər iki cinsin alliqatorları bəzən sığınacaq və ya qışlama sahələri üçün məkan qazanır və ya sadəcə ağac kökləri arasında yer tuturlar. Belə sığınacaqlar onlara çox isti və ya çox soyuq havaya dözməkdə kömək edir^[27][28].

Qidalanması

Alliqatorlar opportunist yırtıcılardır və tutulması mümkün olan hər şey ilə qidalana bilirlər. Əsasən həşərat, həşərat sürfələri, ilbizlər, hörümçəklər və qurdlar kimi onurğasızlarla qidalanır^[29]. Onlar böyüdükcə, onlar mütənasib olaraq daha çox yırtıcı yeməyə qadirdirlər. Lakin, timsahın əksəriyyətindən fərqli olaraq, alliqatorlar nadir hallarda böyük heyvanlara hücum edir və böyük alliqatorlar tərəfindən tutulan qurbanların əksəriyyəti erkəklərdən daha kiçikdir^[30]. Yetkinlərin pəhrizinin əsasları balıq, bağa, quş, ilan və kiçik məməlilərdən ibarətdir. Mədə məzmununun tədqiqi göstərir ki, ondatra və yenotlar məməlilər arasında ən çox yayılmış yemdir. Yemlərin əsasən yayıldığı Luizianada onlar bəlkə də yetkin erkək alliqatorlarının pəhrizinin əsas komponentidirlər. Köpəklər, pişiklər və buzovlar da daxil olmaqla ev heyvanları da zaman zaman timsahlar tərəfindən tutula bilər^[31][32][33].

Həmçinin bax

• Timsahlar
• Missisipi zirehlisi

Xarici keçidlər

• Pajerski, L., B. Schechter and R. Street. 2000. «Alligator mississippiensis», Animal Diversity Web. Accessed November 24, 2006 at.
• crocodilian.com: Alligator mississippiensis (DAUDIN, 1801) (ing.)
• The Reptile Database: Alligator mississippiensis
• "Alligator mississippiensis". The IUCN Red List of Threatened Species (ingilis).

Ədəbiyyat

• Boulenger GA. Catalogue of the Chelonians, Rhynchocephalians, and Crocodiles in the British Museum (Natural History). New Edition. London: Trustees of the British Museum (Natural History). (Taylor and Francis, printers). x + 311 pp. + Plates I-VI. (Alligator mississippiensis, p. 290).
• Daudin FM (1802). Histoire Naturelle, Générale et Particulière des Reptiles; Ouvrage faisant suite à l'Histoire Naturelle générale et particulière, composée par Leclerc de Buffon; et rédigée par C.S. Sonnini, membre de plusieurs sociétés savantes. Tome Second [Volume 2]. 432 pp. Paris: F. Dufart. ("Crocodilus mississipiensis [sic]", new species, pp. 412–416). (in French and Latin).
• Powell R, Conant R, Collins JT (2016). Peterson Field Guide to Reptiles and Amphibians of Eastern and Central North America, Fourth Edition. Boston and New York: Houghton Mifflin Harcourt. xiv + 494 pp., 47 Plates, 207 Figures. ISBN 978-0-544-12997-9. (Alligator mississippiensis, p. 170 + Plate 13 + photographs on pp. 166–167, 465).
• Smith, Hobart M.; Brodie, Edmund D., Jr. (1982). Reptiles of North America: A Guide to Field Identification. New York: Golden Press. 240 pp. ISBN 0-307-13666-3. (Alligator mississippiensis, pp. 208–209).

İstinadlar

1. Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1997.
2. The Reptile Database (ing.). / P. Uetz 2015.
3. "ITIS Standard Report Page: Alligator". www.itis.gov. 2016-03-15 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-23.
4. Brochu, Christopher A. "Phylogenetics, Taxonomy, and Historical Biogeography of Alligatoroidea". Society of Vertebrate Paleontology Memoir. 6. 1999: 9–100. doi:10.2307/3889340. JSTOR 3889340.
5. Janke, A.; Arnason, U. "The complete mitochondrial genome of Alligator mississippiensis and the separation between recent archosauria (birds and crocodiles)". Molecular Biology and Evolution. 14 (12). 1997: 1266–72. doi:10.1093/oxfordjournals.molbev.a025736. PMID 9402737.
6. Green RE, Braun EL, Armstrong J, Earl D, Nguyen N, Hickey G, Vandewege MW, St John JA, Capella-Gutiérrez S, Castoe TA, Kern C, Fujita MK, Opazo JC, Jurka J, Kojima KK, Caballero J, Hubley RM, Smit AF, Platt RN, Lavoie CA, Ramakodi MP, Finger JW, Suh A, Isberg SR, Miles L, Chong AY, Jaratlerdsiri W, Gongora J, Moran C, Iriarte A, McCormack J, Burgess SC, Edwards SV, Lyons E, Williams C, Breen M, Howard JT, Gresham CR, Peterson DG, Schmitz J, Pollock DD, Haussler D, Triplett EW, Zhang G, Irie N, Jarvis ED, Brochu CA, Schmidt CJ, McCarthy FM, Faircloth BC, Hoffmann FG, Glenn TC, Gabaldón T, Paten B, Ray DA. "Three crocodilian genomes reveal ancestral patterns of evolution among archosaurs". Science. 346 (6215). 2014: 1254449. doi:10.1126/science.1254449. PMC 4386873. PMID 25504731.
7. Reilly, S. M.; Elias, J. A. "Locomotion in alligator mississippiensis: kinematic effects of speed and posture and their relevance to the sprawling-to-erect paradigm" (PDF). The Journal of Experimental Biology. 201 (18). 1998: 2559–74. PMID 9716509. 2014-08-01 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-03-06.
8. Fish, F. E. "Kinematics of undulatory swimming in the American alligator" (PDF). Copeia. 1984 (4). 1984: 839–43. doi:10.2307/1445326. 2013-10-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2016-03-23.
9. Uriona, T. J.; Farmer, C. G. "Recruitment of the diaphragmaticus, ischiopubis and other respiratory muscles to control pitch and roll in the American alligator (Alligator mississippiensis)". Journal of Experimental Biology. 211 (7). 2--8: 1141–11477. doi:10.1242/jeb.015339. PMID 18344489.
10. "American alligator - Philadelphia Zoo". www.philadelphiazoo.org. 2013-04-11 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-23.
11. Crocodiles and Alligators edited by S Charles A. Ross & Stephen Garnett. Checkmark Books (1989), ISBN 978-0-8160-2174-1.
12. Wood, Gerald. The Guinness Book of Animal Facts and Feats. 1983. ISBN 978-0-85112-235-9.
13. Britton, A. 1999. «Alligator mississippiensis» Arxivləşdirilib 2011-10-25 at the Wayback Machine in «Crocodilians, Natural History and Conservation».
14. Smith, E. N., Standora, E. A., & Robertson, S. L. (1984). Physiological thermoregulation of mature alligators. Comparative Biochemistry and Physiology Part A: Physiology, 77(1), 189—193.
15. [1] Arxivləşdirilib 2012-02-05 at the Wayback Machine. Everglades.national-park.com
16. [2] Arxivləşdirilib 2013-12-30 at the Wayback Machine. FloridaAdventuring.com
17. Woodward, A. R., White, J. H., & Linda, S. B. (1995). Maximum size of the alligator (Alligator mississippiensis). Journal of Herpetology, 507—513.
18. "Alabama alligator is largest ever legally killed in state". CBC News. 2014-08-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-08-18.
19. "Record gator caught in Southwest Arkansas". FoxNews.com. February 19, 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 15, 2014.
20. «American Alligator Fact Sheet Arxivləşdirilib 2016-08-30 at the Wayback Machine». The National Zoo.
21. «Gator factsheet Arxivləşdirilib 2013-05-12 at the Wayback Machine». Savannah River Ecology Laboratory.
22. Honeyfield, D. C.; Ross, J. P.; Carbonneau, D. A.; Terrell, S. P.; Woodward, A. R.; Schoeb, T. R.; Hinterkopf, J. P. "Pathology, physiologic parameters, tissue contaminants, and tissue thiamine in morbid and healthy central Florida adult American alligators (Alligator mississippiensis)". Journal of wildlife diseases. 44 (2). 2008: 280–294. doi:10.7589/0090-3558-44.2.280.
23. Ruben, J. A.; Jones, T. D. "Selective factors associated with the origin of fur and feathers". American Zoologist. 40 (4). 2000: 585–596. doi:10.1668/0003-1569(2000)040[0585:sfawto]2.0.co;2.
24. Saalfeld, D. T.; Webb, K. K.; Conway, W. C.; Calkins, G. E.; Duguay, J. P. "Growth and condition of American alligators (Alligator mississippiensis) in an inland wetland of east Texas". Southeastern Naturalist. 7 (3). 2008: 541–550. doi:10.1656/1528-7092-7.3.541.
25. "https://www.sciencedaily.com/releases/2012/03/120316093427.htm". www.sciencedaily.com. 2016-04-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-23.
26. Erickson, Gregory M.; Lappin, A. Kristopher; Vliet, Kent A. "The ontogeny of bite-force performance in American alligator (Alligator mississippiensis)" (PDF). Journal of Zoology. 260 (3). 2003: 317–327. doi:10.1017/S0952836903003819. 2020-07-29 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2019-03-06.
27. "What's the difference between a crocodile and an alligator?". Flmnh.ufl.edu. October 11, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: August 26, 2012.
28. Guggisberg, C.A.W. Crocodiles: Their Natural History, Folklore, and Conservation. Newton Abbot: David & Charles. 1972. səh. 195. ISBN 0-7153-5272-5.
29. Valentine Jr, J. M.; Walther, J. R.; McCartney, K. M.; Ivy, L. M. "Alligator diets on the Sabine National Wildlife Refuge, Louisiana". The Journal of Wildlife Management. 36. 1972: 809–815. doi:10.2307/3799434.
30. Keddy, P.A., L. Gough, J.A. Nyman, T. McFalls, J. Carter and J. Siegrist (2009). Alligator hunters, pelt traders, and runaway consumption of Gulf coast marshes: A trophic cascade perspective on coastal wetland losses. Arxivləşdirilib 2014-11-03 at the Wayback Machine pp. 115—133 in B.R. Silliman, E.D. Grosholz, and M.D. Bertness (eds.) Human Impacts on Salt Marshes. A Global Perspective. University of California Press, Berkeley, CA ISBN 0-520-25892-4 Google Books Arxivləşdirilib 2016-04-27 at the Wayback Machine
31. Rice, A. N. (2004). Diet and condition of American alligators (Alligator mississippiensis) in three central Florida lakes (Doctoral dissertation, University of Florida).
32. Gabrey, S. W. "Demographic and geographic variation in food habits of American alligators (Alligator mississippiensis) in Louisiana". Herpetological Conservation and Biology. 5 (2). 2010: 241–250.
33. Saalfeld, D. T.; Conway, W. C.; Calkins, G. E. "Food Habits of American Alligators (Alligator mississippiensis) in East Texas". Southeastern Naturalist. 10 (4). 2011: 659–672. doi:10.1656/058.010.0406.