Simona de Bovuar

Simona de Bovuar
fr. Simone de Beauvoir
Doğum tarixi	9 yanvar 1908(1908-01-09)[1]
Doğum yeri	VI arondisman, Paris, Paris, İl de Frans, Fransa metropoliyası, Fransa
Vəfat tarixi	14 aprel 1986(1986-04-14)[1][2] (78 yaşında)
Vəfat səbəbi	ağciyər iltihabı
Dəfn yeri	Monparnas qəbiristanlığı^[d][3]
Partnyorları	Jan Pol Sartr
Təhsili	Paris Universiteti
Fəaliyyəti	siyasi filosof, jurnalist, romançı, avtobioqraf^[d], esseist, siyasi fəal^[d], gündəlik yazıçısı^[d], women letter writer^[d], filosof, ədəbiyyat tənqidçisi, yazıçı, müəllif, feminist^[d], philosophy teacher
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Simona de Bovuar kimi tanınan Simona-Ernestin-Lüsi Mari Bertrand de Bovuar (fr. Simone Lucie Ernestine Marie Bertrand de Beauvoir; 9 yanvar 1908^[1], VI arondisman – 14 aprel 1986^[1][2]) — fransız yazıçı, intellektual, ekzistensialist filosof, siyasi fəal, feminist və sosial nəzəriyyəçi. O, özünü filosof hesab etməsə də, onun həm feminist eksistensializminə, həm də feminist nəzəriyyəsinə mühüm təsiri olub. Bovuar fəlsəfə, siyasət və sosial məsələlərə dair romanlar, esselər, bioqrafiyalar, avtobioqrafiyalar, monoqrafiyalar müəllifidir. O, 1949-cu ildə yazdığı, qadın əsarəti və müasir feminizmin əsas elmi şərhinin ətrafli analizini verdiyi "İkinci Cins" elmi əsəri ilə yanaşı "O Qalmağa gəldi" və "Mandarinlər" romanı da daxil olmaqla ən çox öz romanları ilə məşhurlaşmışdı.

Həyatının ilk illəri

Simona De Bovuar Parisdə, bir vaxtlar aktyorluğa can atan hüquq müdafiəçisi Corc Bertrand Bovuarın və atası varlı bankir və hörmətli katolik olan Fransuaz ne Brasörün ailəsində dünyaya gəlib. Simonanın bacısı Helen ondan iki il sonra doğulub. I Dünya Müharibəsindən sonra qısa müddət ərzində öz var-dövlətlərinin böyük bir hissəsini itirdiyindən, ailə öz burjua statuslarını qoruyub saxlamaq üçün mübarizə aparırdı, və Fransuaz hər iki qızının nüfuzlu qadın monastır məktəbinə göndərilməsini təkid edirdi. Bovuar özü bir uşaq kimi həddən artıq dindar idi. Bir ara rahibə də olmaq istəyirdi, amma 14 yaşında bütün inamı alt-üst oldu ki, bunun nəticəsində də ömrünün qalanını bir ateist kimi yaşadı.

Bovuar atasının da dediyi kimi intellektual cəhətdən tez inkişaf etmişdi; atası həmişə lovğalıqla deyərdi ki, "Simona kişi kimi fikirləşir". 1925-ci ildə riyaziyyatdan və fəlsəfədən bakalavr imtahanlarından keçdikdən sonra Bovuar Katolik İnstitutunda riyaziyyatı və Sen Mari İnstitiutunda isə ədəbiyyat və dilləri öyrəndi. Daha sonra o Leon Brunşvik üçün Leybnist haqqında tezis yazaraq Sorbonda fəlsəfəni oxudu.

Hər üçü həmin orta məktəbdə təlim tələbatlarını və təcrübələrini başa vurduqdan sonra o, ilk öncə Moris Merlo Ponti və Klod Levi-Stros ilə işlədi. Baxmayaraq ki rəsmi şəkildə qeydiyyata alınmamışdı, o tələbələrin milli reytinqi kimi xidmət göstərən, yüksək rəqabətli aspirant imtananı olan, fəlsəfədən fransızca "agregation" adlanan imtahanı vermək üçün Ekol Normal Superyer kurslarına gedirdi. Həmin imtahana hazirlaşarkən o, Ekol Normal kurslarının tələbələri Jan Pol Sartr, Pol Nizan və Rene Maö (ona "Kastor" ləqəbini verən adam) ilə tanış oldu. İmtahanın jürisi birinci yeri isə Bovuara yox, Sartra verdi, Bovuar isə 21 yaşla bu imtahandan keçən ən gənc adam olmaqla ikinci yeri tutdu.

Orta yaşları

Jan Pol Sartr və Simona De Bovuar

Jan Pol Sartr çox dərrakəli adam idi və 5 fut (1.5 m) hündürlükdə boyu var idi. 1929-cu ilin oktyabrında hər ikisi sevgili oldu və Sartr ona evlənmə təklif etdi. Bir gün Luvr muzeyinin heyətində skameykada oturarkən Sartr dedi: "gəl iki illik müqavilə imzalayaq". Həyatının sonlarına yaxın Bovuar demişdi: "Evlilik mümkünsüz idi. Mənim buna bacarığım yox idi". Bununla belə onların münasibəti ömürlərinin axırına qədər davam etdi. Bovuar heç vaxt evliliyi seçmədi və Sartrla ailə münasibətləri qurmadı. Onların uşaqları da olmadı. Bu isə ona imkan verirdi ki, vaxtını yüksək akademik dərəcə almağa, siyasi məsələlərlə maraqlanmağa, səyahət etməyə, yazmağa, öyrətməyə və sevgililərinə (həm kişi, həm də qadın) sərf eləsin.

Sartr və Bovuar həmişə bir-birlərinin əsərlərini oxuyurdular. Müzakirələr qızışdıqca onların bir-birlərinə təsiri də artırdı, xüsusilə də Sartrın "Varlıq və Heçlik", Bovuarın isə "O Qalmağa Gəldi" kimi ekzistensalist əsərlərində bu özünü göstərirdi. Buna baxmayaraq, Bovuarın əsərlərinin son tədqiqatı göstərir ki, onun əsərləri Hegel və Leybnist də daxil olmaqla Sartra nisbətən daha çox təsiri özündə cəmləşdirir.

Pedaqoji fəaliyyəti və azyaşlı tələbələrlə seksual əlaqələri

O öz karyerasına 1931-ci ildə Marseldə orta məktəb müəllimi kimi başladı və Ruanda yerləşən Lusi Pyer Korney liseyinə köçdü.

Bovuar yaşı az olan gənc qız sevgililərinin sayı ilə tanınırdı və məktəb müəllimi kimi işləyərkən münasibətə təhrik etdiyi adamlarla münasibətinin xarakteri bioqrafik mübahisələrə gətirib çıxarırdı. Bir vaxt onun tələbəsi olmuş Biyanka Lamblin (əsl adı Biyanka Biyenenfeld) özünün "Bir Cavan Qızın Xatirələri" kitabında yazırdı ki, o yeniyetmə olarkən otuz yaşlarında olan müəllimi Simon De Bovuar tərəfindən cinsi istismar olunurdu. 1943-cü ildə Bovuar 17 yaşlı lisey şagirdi Natali Sorokini yoldan çıxartmaqda ittiham olunaraq müəllimlik vəzifəsindən uzaqlaşdırıldı.

O Qalmağa Gəldi

Bovuar "O Qalmağa Gəldi" adlı ilk romanını 1943-cü ildə yazdı. Bu özünün və Sartrın Olqa Kosakieviç və Vanda Kosakieviçlə olan seksual münasibətlərinin bədiiləşdirilmiş xronikası idi. Olqa 30-cu illərin əvvəllərində Bovuarın Ruandakı orta məktəbdə dərs keçdiyi tələbələrdən biri idi. Olqa onun xoşuna gəlirdi. Sartr Olqanın arxasınca düşmüşdü, amma Olqa onu rədd elədi və bunun əvəzində isə Sartr Olqanın bacısı Vanda ilə münasibətə başladı. Sartr ölümünə qədər Vandanı maddi cəhətdən təmin etdi. O Olqanı da bir neçə il təmin etdi, o vaxta qədər ki, Olqa Bovuarın sevgilisi Jak Loran Bas ilə evləndi.

II Dünya Müharibəsi başlamazdan əvvəl yazdığı romanında Olqa və Vanda ilə olan mürəkkəb seksual əlaqələrindən bir obraz yaratdı. Bovuarın və Sartrın bədiiləşdirilmiş versiyalarının gənc bir qadınla üçlü münasibətləri var idi. Roman həmçinin də Bovuar və Sartrın mürəkkəb münasibətlərini, və bu üçlü əlaqələrin onların münasibətlərinə necə təsir etdiyini araşdırır.

Ekzistensialist Etika

1944-cü ildə Bovuar ekzistensialist etikanın müzakirəsinə həsr olunmuş "Pirr və Sinea" adlı ilk fəlsəfi essesini yazdı. O, ekzistensializm haqqda tədqiqatını ikinci essesi olan "İkili Etika" (1974) essesi ilə davam etdirdi bu da Fransız ekzistensializminə ən yaxşı giriş idi. Onun sadədilliliyi Sartrın Varlıq və Heçlik əsərinin çətin dərk olunan xarakteri ilə müqayisədə çox başa düşülən idi. Essedə Bovuar Sartrın Varlıq və Heçlik kimi əsəri də daxil olmaqla bir çox ekzistensialist əsərlərdə ortaya çıxan bəzi ziddiyətlərə aydınlıq gətirib. İkili Etikada isə Bovuar şəraitin yaratdığı məcburiyyətlə mütləq azadlığın ekzistensialist dilemmasını qarşı-qarşıya qoyur.

"Müasir Dövr"

II Dünya Müharibəsinin sonlarında Bovuar Və Sartr, Moris Merlo Ponti və başqaları ilə birgə əsasını qoyduğu Müasir Dövr siyasi jurnalını redaktə etdi. Bovuar Müasir Dövr jurnalından öz işinə şərait yaratmaq və öz ideyalarını kiçik miqyasda esse və kitab halında çap etməzdən əvvəl burda yoxlamaq üçün istifadə edirdi. Bovuar dünyasını dəyişdiyi günə qədər bu jurnalın redaktoru olaraq qaldı.

Cinsəllik, ekzistensial feminizm və "İkinci Cins"

"İkinci cins" əsərinin fəsilləri ilk olaraq 1949-cu ilin iyun ayında "Müasir dövr" jurnalında çap olundu. İkinci cild bir neçə ay sonra ilk dəfə Fransada işıq üzü gördü. Nəşriyyatçı Alfred Knofun arvadı Blanç Knofun köməyi ilə Hovard Parşley tərəfində tez bir zamanda tərcümə edildiyinə görə bu əsər də "İkinci Cins" kimi Amerikada çox tez çap olundu. Çünki, Parşleyin Fransız dili ilə bir qədər tanışlığı var idi və fəlsəfədən isə minimal bilyə malik idi (Smit Kollecində biologiya üzrə professor idi), buna görə də Bovuarın əsas nə demək istədiyini təhrif edərək onun kitabını yarımçıq tərcümə etmiş və ya bəzi başa düşədiyi yerlərini kəsmişdi. Ekzistensialist alimlərin cəhdlərinə baxmayaraq llərlə Knof imkan vermedi ki, Bovuarın əsəri yenidən daha dəqiq tərcümə edilsin. Yalnız 2009-cu ildə, əsərin orijinalının çapa buraxılmasının 60-cı ildönümündə əsərin ikinci tərcüməsi edildi. Konstans Borde və Şeila Malovani Şevalye orijinal əsərin üçüncüsünü bərpa edərək ilk dəfə əsərin bütöv tərcüməsini hazırladılar. İkinci Cins əsərinin uzun sürən ikinci tərcüməsi İkinci Cins əsərinin " Qadın: Mif və Reallıq" fəslində Bovuar sübut etmişdi ki, kişilər onların ətrafında saxta "sirrli" aura yaratmaqla qadınları cəmiyyətdə "Başqa" olmağa məcbur edir. O sübut eledi ki, kişilər qadınları və onların problemlərini başa düşməyəndə, və ya onlara kömək etməyəndə, bundan bir bəhanə kimi istifadə edir və bu streotipləşmə cəmiyyətdə ən yüksək iyerarxik qrupdan ən aşağı iyerarxik qrupa qədər ozünü göstərir. O yazmışdı ki, bu həmçinin irq, sinif, və din kimi digər oxşar kateqoriyalar əsasında baş verir. Ancaq o deyirdi ki, bundan böyük həqiqət yoxdur ki, qadınları streotipləşdirən kişilər bundan cəmiyyəti patriarxalliğa doğru aparmaqda bir bəhanə kimi istifadə edir.

Fransada çap olunan İkinci Cins, mənəvi inqilaba səsləyən feminist ekzistensizalizmi özündə əks etdirirdi. Bir ekzistensialist kimi Bovuar mövcudluğun öncəki mahiyyətinə inanırdı; yəni nəticə eibarı ilə kimsə qadın doğulmaya bilər, amma qadına çevrilə bilər. Onun analizi Hegelin "Başqa"-sının konsepsiyasını özündə cəmləşdirirdi. Bu Başqadakı nümunə kimi göstərilən Qadının sosial quruluşunu Bovuar qadın əsarətinin əsası kimi müəyyən etmişdir.

Bovuar sübut elədi ki, qadınlar tarixən ağılslz və qeyri normal hesab olunub. O deyirdi ki, qadınlara qarşı bu fikir onların yüksək dərk etmə qabiliyyəti ilə məhdudlaşır ki, buna görə də onlar normallıqdan kənarda dayanırlar və adətən "normallığa" daha çox üstün gələn yad bir adam olurlar. O inanırdı ki, feminizmə görə irəli getmək üçün bu fikir aradan götürülməlidir. Bovuar bu fikrin üstündə dayanırdı ki, qadınlar da kişilər kimi seçim etmək bacarığına malikdilər və buna görə də kiməsə və ya nəyəsə görə məsuliyyət daşımğı bir kənara ataraq tabelilikdən çıxıb özlərini daha da göylərə qaldıra bilərlər. İkinci Cins əsərinin yeni tərcüməsi İren Qammelin Yer kürəsi və Poçt rezesiyasında yazdığı kimi ingilis dilində olan bütöv mətnə keçiddir: "bu yeni tərcümənin tək böyük üstünlüyü Bovuarın ekzistensialist dilini başqa yerə köçürmək üçün tərcüməçilərin bacarığı nəticəsində ərsəyə gələn təcümənin bütövlülyündədir ki , bu da oxucularda ele bir hiss yaradır kİ, sanki Bovuar Hegel, Marks, və başqalarına etiraz edir.

"Mandarinlər"

1954-cü ildə nəşr olunan Mandarinlər II Dünya Müharibəsi bitdikdən sonrakı dövrə aiddi və bu əsər Bovuara ən yüksək ədəbiyyat mükafatı olan Pri Konkur mükafatını qazandırdı. Bu kitab kitabını həsr etdiyi amerikan yazıçısı Nelson Alqrenlə əlaqələri də daxil olmaqla, Sartr və Bovuarın yaxın ətrafındakı dostlarının və filosofların şəxsi həyatına aid idi. Həm Mandarinlər əsərində, həm də Bovuar ın avtobioqrafiyalarında Bovuarın onların cinsi həyatını təsvir etməsi Alqreni biabır etmişdi. Bovuarın əsərinin amerikan tərcüməsinin tənqidi zamanı Alqren bu biabırçılığa kəskin cavab vermişdi. Bovuarın Alqrenə yazdığı sevgi məktubları da daxil olmaqla Bovuarın həyatında baş verənlər haqqda bir çox material ölümündən sonra ictimaiyyətə çatdırıldı.

Sonrakı illər

Antoniyo Nunes Himenes, Bovuar, Sartr və Çe Qevara 1960-cı ildə, Kubada Bovuar Amerika Birləşmiş Ştatlarına və Çinə səyahətləri haqqda məşhur səyahət gündəlikləri yazmışdı və öz esse və bədii hekayələrini ən əsas 1950–1960-cı illərdə çap etdirmişdi. O, Məhv olmuş Qadın hekayəsi də daxil olmaqla qısa hekayələrdən ibarət olan bir neçə cild də nəşr etdirmişdi. 1980-ci ildə Bovuar Ruhun Məqamı Birinci Gəlir adlı hekayələr toplusunu çap etdirdi ki, bu da erkən dövrlərdə qadınların vacibliyindən bəhs edən hekayələr toplusu idi. Bu hekayələr O Qalmağa Gəldi romanından xeyli əvvəl yazılsa da, Bovuar onu nəşr etdirməyə yararlı bilmirdi. Yalniz 40 il sonra işıq üzü gördü.

Sartr və Merlo-Pontinin arasında uzunsürı müddət ədavət var idi. Bovuar Sartrın tərəfində dayandı və Merlo Ponti ilə danışıqlara girərək aradakı münaqişəni dayandırdı. Son illərdə Bovuar jurnalın redaksiya görüşlərini öz mənzilində toplayırdı və jurnala Sartrdan daha çox dəstək olurdu, və tez-tez Sartrı məcbur edirdi ki, öz fikirlərini təklif etsin. Bovuar həmçinin də Çalışqan Qızın Memuarı, Həyatın Əsası, Çətin Zamanlar, Hamısı Deyilib və Edilib adlı yazılarından ibarət olan dörd cildlik avtobioqrafiya yazmışdır.

1970-ci illərdə Bovuar Fransa qadınlarının azadlıq hərəkatında böyük aktivlik göstərdi. O, Fransada qeyri-qanuni hesab olunan qadınların abort etməsi barədə qanuna qarşı çıxan qadınların imzaladığı 1971-ci ildəki 343-cü Manifestinə imza atdı. Bəziləri razılaşmırdi ki, Bovuar da daxil olmaqla qadınların çoxu abort etdirməyib, ancaq bu məsələ məxfi olduğundan heç kəsin bundan xəbəri ola bilməzdi. Imza atanlar arasında Katrin Denöv, Delfin Seyriq və Bovuarın bacısı Papeta da var idi. 1974-cü ildə abort Fransada qanuniləşdirildi.

1970-ci ildə yazdığı Qocalığın Gəlişi adlı uzun essesi, 60 yaşına qədər dünyadan getməyən insanların tənəzzül və tənhalığı barədə nadir intellektual meditasiya nümunəsədir.

Təxminən 1976-cı ildə, Bovuar və Silve Lö Bon Amerikanın Nyu York şəhərinə Keyt Milletgilə səfər etdi. [26] Sartrın ölümündən sonra Bovuar Sartrın ona yazdığı məktubları redaktə edərək nəşr etdirdi. Bovuarın ölümündən sonra isə Sartrın övladlığa götürdüyü qızı və ədəbi varisi Arlete Elkem Sartın məktublarının çoxunu redaktə olunmadan nəşr etdirilməsinə icazə vermədi. Bir qədər ixtisarlar olsa da bu gün Sartrın məktubları Bovuarın redaktəsindən sonra oxunmağa yararlıdır. Bovuarın övladlığa götürdüyü qızı və ədəbi varisi Silve Lö Bon Elkemdən fərqli olaraq Bovuarın həm Sartra, həm də Alqrenə yazdığı məktubları nəşr etdirdi.

Ölümü, təltifləri və irsi

Bovuar və Sartr Monparnas qəbirstanlığında dəfn olundu. Bovuar 78 yaşında, Parisdə sətəlcəmdən dünyasını dəyişdi.[27] O, Parisdə Monparnas qəbirstanlığında, Sartrın qəbrinin yanında dəfn olundu. Ölümündən sonra Bovuarın şöhrəti artdi. Xüsusilə də akademiyada onu feminizmin anası hesab edirdilər. Əksəriyyəti onu böyük fransız mütəfəkkiri və ekzistensialist filosofu hesab edirdi. Hal-hazırkı müzakirələr Bovuar və Sartrın bir-birlərinə təsirini araşdırır. Həmçinin də Sartrın şah əsəri olan Varlıq və Heçlik əsərində də Bovuarin təsiri olduğu güman olunur. Bəzi alimlər aşkar edib ki, Bovuarın ilk fəlsəfi essələrinin və elmi əsərlərinin Sartrın sonrakı fikirlərinə təsiri olub. O Marqaret Simon və Şelli Skolt da daxil olmaqla nüfuzlu yerli və xarici filosoflar tərəfindən tədqiq olunub. Bovuarın həyatından ruhlanan çoxsaylı bioqrafiyalar da yazilib. 2006-cı ildə, Paris şəhərində Diyetmar Feixtinqerin memarlığı ilə Sena çayının üzərində körpü piyadalar üçün salındı ki, bu körpüyə də Bovuarın şərəfinə Simon-de –Bovuar adını qoydular.

Əsərləri

• O Qalmağa Gəldi (L'Invitée) (1943)
• Pirus və Sinea (1944) (Pyrrhus et Cinéas)
• Başqalarının Qanı (Le Sang des autres) (1945)
• Kim öləcək? (1945)
• Bütün Kişilər Ölümlüdür (Tous les hommes sont mortels) (1946)
• İkili Etika (Pour une morale de l'ambiguïté) (1947)
• Ikinci Cins (Le Deuxième Sexe) (1949)
• Amerika günbəgün (L'Amérique au jour le jour) (1954)
• Mandarinlər (1954)
• Biz Sadı yandırmalıyıq? (1955)
• Uzun Mart (1957)
• Çalışqan Qızın Memuarı (1960)
• Həyatın Əsası (1963)
• Şəraitin Gücü (1963)
• Ən Asan Ölüm (1964)
• Bədii şəkillər (1966)
• Məhv olmuş Qadın (1967)
• Qocalığın Gəlişi (1970)
• Hamısı Deyilib və Edilib (1972)
• Ruh Məqamı Birinci Gəlir (1979)
• Sartra Əlvida (1981)
• Sartra Məktublar (1990)
• Nelson Alqrenə Məktublar (1998)

Tərcümələri

Patrik Obreyn roman ustası kimi kommersiyal nailiyyət əldə etməzdən əvvəl Bovuarın ingiliscə əsas tərcüməçisi idi. Fəlsəfi yazıları (Urbana: 2004-cü il, İllionis Press Universiteti, Marqarit Simon tərəfindən redaktə olunub) ilk dəfə ingilis dilinə tərcümə olunan seçilmiş esseləri özündə cəmləşdirir. Bunların arasında Pirus və Sinea, O Qalmağa Gəldi romanından ilk nəşr olunmamış iki fəsil və İkili Etikanın təqdimatı var idi.

Mükafatlar

• Pri Konkur
• Yerusəlim Mükafatı, 1954
• Avropa Ədəbiyyatı üçün Avstriya Dövlət Mükafatı, 1978

İstinadlar

1. Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
2. Simone de Beauvoir // Gran Enciclopèdia Catalana (kat.). Grup Enciclopèdia, 1968.
3. Traub C. Montparnasse Cemetery in Paris: Walking Paths & Famous Graves (ing.). 2019.