Яңы Балаҡатай

Яңы Балаҡатай
Яңы Балаҡатай
Нигеҙләү датаһы	1804
Рәсми атамаһы	Яңы Балаҡатай
Рәсми тел	башҡортса‎ һәм урыҫ теле
Дәүләт	Рәсәй[1]
Административ үҙәге	Яңы Балаҡатай ауыл советы[2] һәм Балаҡатай районы
Административ-территориаль берәмек	Яңы Балаҡатай ауыл советы[2] һәм Балаҡатай районы
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00^[d]
Халыҡ һаны	2531 кеше (1959)[3], 4260 кеше (1970)[4], 5784 кеше (1979)[5], 5270 кеше (1989)[6], 5912 кеше (2002)[7], 6446 кеше (2009)[8], 5961 кеше (2010)[9], 5830 кеше (2021)[10]
Почта индексы	452580
Урындағы телефон коды	34750
Яңы Балаҡатай Викимилектә

Яңы Балаҡатай (рус. Новобелокатай) — Башҡортостан Республикаһының Балаҡатай районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 5961 кеше булған^[11]. Почта индексы — 452580, ОКАТО коды — 80210822001.

География

Урал тауҙары итәгендә Оло Эйек йылғаһы ҡушылған Урында, Өфөнән төньяҡ-көнсығышҡа табан 210 км алыҫлыҡта (автомобиль юлдары буйлап 341 км) Һәм Ункурда тимер юл станцияһынан көнбайышҡа табан 30 км алыҫлыҡта Урынлашҡан ункурда]]. Яҡында Ғына Балаҡатай һыуһаҡлағысы урынлашҡан.

Тарих

Урта быуаттар осорона яңы Балаҡатайҙа йыйылған алтын урҙа көршәксе керамикаһы археологик табылдығы ҡарай. Ауыл беренсе тапҡыр 1804 йылдағы документтарҙа Телгә алына, ул Саҡта Красноуфимск өйәҙенән Һәм Көңгөр өйәҙенән күсеп килгән урыҫтар менән Ерҙе ҡуртымға алыу тураһында беренсе килешеү Төҙөлә. Яңы Балаҡатайҙың көнбайыш өлөшө Элек Малухина ауылы тип аталған, өҫтәүенә был атама документтарҙа айырым телгә алына. Ошо нигеҙҙә, ауыл урынында башта ике айырым тораҡ пункт була, һуңынан улар берләшә. Ауыл Нский, Старобелокатай (1886 йылдан) улустарына инә. XIX быуаттың икенсе яртыһында ауылда тимерлек, тирмәндәр, күн һәм май һығыу заводы була. 1896 йылда Яңы Балаҡатай ауыл булып китә, сөнки унда сиркәү барлыҡҡа килә.

XX быуат башында ауыл Өфө губернаһының Златоуст өйәҙендә Иң ҙур һәм бай ауылдарҙың береһе була. Рәсәйҙә Граждандар һуғышы йылдарында ауылда 1918-1919 йылдарҙа була. Яңы Балаҡатайҙа Совет власы 1919 йылда тулыһынса урынлаштырыла. 1930 йылда ауыл яңынан үҙәк була. Бөйөк ватан һуғышы йылдарында 600 ҙән ашыу кеше китә шуларҙың 200 ҙән ашыуы әйләнеп ҡайтмай.

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль ( 26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар	2673	1216	1457	45,5%	54,5%
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар	5147	2456	2691	47,7%	52,3%
2002 йыл 9 октябрь	5912	2788	3124	47,2%	52,8%
2010 йыл 14 октябрь	5961	2836	3125	47,6%	52,4%

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Билдәле шәхестәре

• Крохалев Федор Сергеевич — (1902-1989), иҡтисад фәндәре докторы, профессор. Һуҡыр булараҡ доцент, кафедра профессоры һәм сәйәси иҡтисад профессоры булып эшләй. Уның етәкселегендә 18 кандидатлыҡ диссертацияһы яҡлана. Уның «игенселек системалары тураһында» хеҙмәте аграр-иҡтисадсылар даирәһендә киң танылыу ала, бер нисә илдә яңынан нәшер ителә. ^[12].
• Малухин Павел Матвеевич — (1936-1996), САҢҒЫ ярыштары буйынса СССР-ҙың спорт мастеры. 1963 йылдан тренер булып эшләй, шул иҫәптән 1964 йылдан САҢҒЫ буйынса СССР йәштәр йыйылма командаһы тренеры. 14 ссср спорт мастеры һәм мастерлығына кандидат әҙерләй. САҢҒЫ БУЙЫНСА РСФСР йыйылма командаһы ағзаһы (1960-62), СССР йыйылма командаһы ағзаһы (1961). Республика категориялы Судья (1969). 15 һәм 30 километр арауыҡта Саңғы ярыштары буйынса башҡортостан чемпионы.^[13]
• Щукин Василий Николаевич — (1949), нефтсе, хужалыҡ эшмәкәре. 1994—1995 йылдарҙа «Когалымнефтепрогресс» асыҡ акционерҙар йәмғиәтенең генераль директор урынбаҫары, 1995 йылдан — Рәсәй инновацион яғыулыҡ-энергетика компанияһы — "РИТЭК"тың генераль директор урынбаҫары. Рәсәй Федерацияһының нефть һәм газ сәнәғәтенең (1996) һәм Ханты-Манси автономиялы округы — Юграның нефть-газ сығарыу сәнәғәтенең (2007) атҡаҙанған хеҙмәткәре, Нефть сәнәғәте отличнигы. Хеҙмәт Ҡыҙыл Байраҡ һәм Халыҡтар Дуҫлығы ордендары кавалеры.^[14].
• Кузнецов Леонид Иванович — (1947), именлек органдары һәм дәүләт хеҙмәте ветераны. 1998 йылдан Рәсәй Федераль именлек хеҙмәтенең Красноярск крайы буйынса идаралығы начальнигы, генерал-лейтенант (1999); 2001—2006 йылдарҙа Рәсәй Президентының Урал федераль округындағы тулы хоҡуҡлы вәкиле урынбаҫары. Контрразведканың почётлы хеҙмәткәре. Ҡыҙыл Байраҡ һәм «Хәрби хеҙмәттәре өсөн» ордендары кавалеры.

Иҫкәрмәләр

1. GEOnet Names Server — 2018.
2. ОКТМО (урыҫ)
3. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу
4. Всесоюзная перепись населения 1970 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населенных пунктов - районных центров по полу (урыҫ)
5. Всесоюзная перепись населения 1979 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров (урыҫ)
6. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность сельского населения РСФСР - жителей сельских населённых пунктов - районных центров по полу (урыҫ)
7. Всероссийская перепись населения 2002 года. Численность населения субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более (урыҫ)
8. Единый электронный справочник муниципальных районов Республики Башкортостан ВПН-2002 и 2009
9. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан (урыҫ)
10. Итоги Всероссийской переписи населения 2020 года (по состоянию на 1 октября 2021 года) (урыҫ)
11. Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
12. Ҡалып:Https://www.timacad.ru/education/instituty/institut-ekonomiki-i-upravleniia-apk/kafedra-politicheskoi-ekonomii-i-mirovoi-ekonomiki/istoriia
13. Ҡалып:Https://belokikm.ru/shkolnyj-muzej/
14. Сайт «Белокатайский район — история и современность» — Щукин Василий Николаевич 2019 йыл 25 сентябрь архивланған. (рус.) (Тикшерелеү көнө: 25 сентябрь 2019)

Әҙәбиәт

• Административно-территориальное устройство Республики Башкортостан: Справочник. — Уфа: ГУП РБ Издательство «Белая Река», 2007. — 416 с.— ISBN 978-5-87691-038-7. (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 25 сентябрь 2019)
• Асфандияров А. З. История сёл и деревень Башкортостана и сопредельных территорий — Уфа: Китап, 2009. — 744 б. — ISBN 978-5-295-04683-4.  (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 25 сентябрь 2019)

Һылтанмалар

• Яңы Балаҡатай // Башҡорт энциклопедияһы. — Өфө: БР ДАҒУ «Башҡорт энциклопедияһы», 2015—2024. — ISBN 978-5-88185-143-9. (Тикшерелеү көнө: 25 сентябрь 2019)
• Новобелокатай. Сайт «Генеалогия и архивы» (рус.)  (Тикшерелеү көнө: 25 сентябрь 2019)