Өфө

Был терминдың башҡа мәғәнәләре лә бар, ҡарағыҙ: Өфө (мәғәнәләр).

Өфө
Өфө
Байраҡ	Герб^[d]
Нигеҙләү датаһы	1586[1][2][3]^[…]
Рәсми атамаһы	Өфө
Рәсми тел	урыҫ теле һәм башҡортса‎
Дәүләт	Рәсәй
Административ үҙәге	Өфө районы, Өфө ҡалаһы ҡала округы[4] һәм Башҡортостан Республикаhы
Административ-территориаль берәмек	Өфө ҡалаһы ҡала округы
Сәғәт бүлкәте	UTC+05:00^[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Ағиҙел һәм Ҡариҙел
Хөкүмәт башлығы	Мәүлиев Ратмир Рәфил улы
Юғары суд органы	Башҡортостан Республикаһының Конституция Суды
Халыҡ һаны	1 128 787 кеше (2020)
Административ рәүештә бүленә	Ленин районы, Киров районы, Дим районы, Калинин районы, Октябрь районы, Орджоникидзе районы һәм Совет районы
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	150 метр
Туғандаш ҡала	Анкара, Галле, Силәбе[5] һәм Цицикар[6][7][8]
Сиктәш	Өфө районы
Маҡтаулы исемдәре һәм башҡа бүләктәре
Майҙан	707,93 км²
Почта индексы	450000–450999
Рәсми сайт	ufacity.info
Һәйкәлдәр исемлеге	Өфө мәҙәни мираҫ ҡомарҡылары исемлеге^[d]
Тема иҡтисады	Өфө иҡтисады^[d]
Урындағы телефон коды	347
ИАТА аэропорты коды	UFA
Номер тамғаһы коды	02 һәм 102
Категория для почётных граждан субъекта	Категория:Өфө ҡалаһының почётлы граждандары
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Өфөлә ерләнгәндәр
Элементтың күренеше өсөн категория	Категория:Өфө күренештәре^[d]
Өфө Викимилектә

Өфө ([ʏ̞ˈfʏ̞] , рус. Уфа) — Башҡортостандың баш ҡалаһы. Ҡариҙел һәм Дим йылғаларының Ағиҙел йылғаһына ҡушылған ерендә урынлашҡан.

1865—1919 йылдарҙа Өфө губернаһы үҙәге; 1922—1990 йылдарҙа Башҡорт АССР-ының, 1990 йылдан Башҡортостан Республикаһының баш ҡалаһы, 1930 йылдан бер үк ваҡытта Өфө районының да үҙәге (составына инмәй). 2006 йылдан административ реформа буйынса башҡа бер нисә тораҡ пункт менән бергә Өфө ҡалаһы ҡала округы составына инә. Хеҙмәт ҡаһарманлығы һәм дан ҡалаһы^[9].

Рәсәйҙең эре мәҙәни, фән һәм иҡтисад үҙәге. Халыҡ һаны буйынса Европала 31-се урында тора^[10].

Өфө йыры.

Географияһы

Өфө ҡалаһы Ағиҙел йылғаһының һул яғында, Ҡариҙел һәм Дим йылғаларының Ағиҙел йылғаһына ҡушылған ерендә урынлашҡан. Көнбайыштан көнсығышҡа оҙонлоғо — 28, ә төньяҡтан көньяҡҡа — 53 километр.^[11]

Өфөнән эре ҡалалар тиклем йыраҡлығы (автоюлдар буйынса)[12]
			Ижевск ~ 394 км Киров ~ 777 км	Пермь ~ 522 км Сыктывкар ~ 1204 км	Екатеринбург ~ 547 км Төмән ~ 808 км
			Һамар ~ 463 км Мәскәү ~ 1355 км	Роза ветров	Силәбе ~ 417 км Омск ~ 1353 км
			Һарытау ~ 918 км Волгоград ~ 1311 км	Ырымбур ~ 374 км Аҡтүбә ~ 627 км	Ҡостанай ~ 732 км Астана ~ 1423 км

Климаты

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Абсолют максимум, °C	5,8	9,2	16,2	30,9	36,2	38,3	38,6	38,5	33,4	26,8	15,4	5,0	38,6
Уртаса максимум, °C	−8,2	−6,8	0,2	10,9	19,9	24,6	25,9	23,5	17,2	8,7	−1	−6,9	9,0
Уртаса температура, °C	−12,4	−11,8	−5,1	5,2	13,2	18,1	19,7	17,2	11,3	4,5	−4,2	−10,7	3,8
Уртаса минимум, °C	−17	−17	−10,4	−0,1	6,8	11,8	13,7	11,6	6,5	1,1	−7,5	−15	−1,3
Абсолют минимум, °C	−48,5	−43,5	−34,4	−29,7	−9,7	−1,2	1,4	−0,6	−6,8	−25,6	−35,1	−45	−48,5
Яуым-төшөм нормаһы, мм	48	39	32	33	46	66	55	58	51	58	52	51	589
Сығанаҡ: Погода и климат

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Уртаса максимум, °C	−10,2	−8,8	0,6	10,7	20,6	24,1	25,9	24,8	17,9	9,5	−0,3	−7,4	9,0
Уртаса температура, °C	−13,8	−14,4	−4,4	5,5	14,0	18,1	19,9	18,5	12,5	5,5	−2,7	−10,4	4,0
Уртаса минимум, °C	−17,9	−19,8	−9,3	0,2	7,3	11,8	13,7	12,0	7,1	1,2	−5,5	−13,7	−1,1
Сығанаҡ: www.weatheronline.co.uk

Тарихы

Николай Белелюбский инженеры проекты буйынса Өфөлә Aғиҙел аша металл конструкцияларҙан беренсе күпер асыу, 1888 йыл, 8 сентябрь.

Бөйөк рус инженерыНиколай Белелюбский проекты. XX быуат башы. Күпер 109,25 метр оҙонлоғо алты пролёттан тора.

1574 йылдың иртә яҙында Ағиҙел йылғаһы менән Ҡариҙел йылғаһы ҡушылған бейек ярымутрауҙа Өфө ҡәлғәһенә нигеҙ һалына. Ул тулыһынса хәҙерге Дуҫлыҡ монументы урынлашҡан Беренсе май майҙанына һыйған. Уның дөйөм майзаны 1,2 гектар, стенаһының оҙонлоғо 440 метр самаһы булған. Башҡорттар ҡаланы тәүҙә Торатау тип, ә имән стеналар менән уратып алынғас, Имәнҡала тип йөрөтә.

1586 йылдан башлап Өфө ҡәлғәһе ҡала тип атала башлай. Ошо уҡ йылда Өфөгә уҡсылар отряды етәксеһе, ҡаланың беренсе воеводаһы Михаил Нагой килә. Михаил Нагой Иван Грозныйҙың ҡатыны Ҡабарҙа кенәзе Темрюктың ҡыҙы Марияның ҡустыһы була. Беренсе воеводаның исем-шәрифтәрен Михаил Ноғай тип тә аңлаталар. Мария Темрюковнаның әсәһе нуғай ҡыҙы булған. Был фамилияның сығышы шунан.

1592 йылда ҡалала 180 ир-ат, шул иҫәптән 150 уҡсы, 3 пушканан атыусы йәшәгән. Башҡортостандың күпселек өлөшө Өфө өйәҙенә индерелә, ҡалған ерҙәре Верхо-турье, Ҡазан, Тобольск һәм Төмән воеводаларына буйһондорола.

1888 йылдын 8-се сентябрендә бөйөк рус Инженеры Николай Белелюбский проекты буйынса Өфөлә Aғиҙел аша беренсе металл конструкцияларҙан күпере (Һамар-Златоуст тимер юл участкаһы) асыла.

2007 йылда Өфө-2 ҡаласығы урынында (Воровский-Пушкин урамдары киҫешкән урында) үткәрелгән археологик ҡаҙыныу эштәре һөҙөмтәһендә V—XVI быуаттарҙа был урында ҡәлғә булыуы асыҡлана. Ҡаҙыныу урынында саман кирбесенән төҙөлгән стена, биҙәнеү әйберҙәре, һауыт-һаба табыла.

• 1574 йылда ҡәлгә булараҡ төҙөлгән
• 1586 йылдан башлап ҡала булып иҫәпләнә
• 1708 йылдан Ҡазан губернаһына ингән
• 1728 йылдан Өфө провинцияһы үҙәге
• 1744 йылдан Ырымбур губернаһына беркетелгән
• 1781 йылдан Өфө наместниклығының үҙәге
• 1796 йылдан яңынан Ырымбур губернаһы составында
• 1802 йылдан граждандар губернаторы резиденцияһы һәм губерна учреждениелары булған губерна ҡалаһы
• 1865 йылдан Өфө губернаһы үҙәге
• 1922 йылдан Башҡортостандың баш ҡалаһы

2020 йылдың ғинуарында Дәүләт-ара герой-ҡалалар союзы президиумы Икенсе донъя һуғышы тамамланыуҙың 75 йыллығы уңайынан Өфөгә «Хеҙмәт фиҙакәрлеге һәм дан ҡалаһы» тигән исем бирҙе. Был абруйлы баһаға баш ҡала өфөләрҙең фашист илбаҫарҙарына ҡаршы көрәштә күрһәткән ҡыйыулығы, хеҙмәт батырлығы, Ватан алдындағы ҙур ҡаҙаныштары өсөн лайыҡ булды^[13].

Административ ҡоролошо

Өфөнөң административ ҡоролошо. Райондар:      01 Дим      02 Калинин      03 Киров      04 Ленин      05 Октябрь      06 Орджоникидзе     07 Совет

Өфө ете административ райондан тора:

№	Исем	Халыҡ	ОКАТО Коды
01	Дим	71 588	80 401 365
02	Калинин	201 281	80 401 370
03	Киров	160 000	80 401 375
04	Ленин	84 000	80 401 380
05	Октябрь	241 238	80 401 384
06	Орджоникидзе	168 000	80 401 385
07	Совет	177 000	80 401 390

Киров һәм Октябрь райондары составында анклавтар бар.

Өфө ҡалаһының ер бүлеү һәм ҡулланыу ҡәғиәләре буйынса ҡала зоналарға буленә:

• Өфө үҙәге;
• Иҫке Өфө;
• Кузнецов Затоны;
• Нижегородка;
• Затон;
• Дим промзонаһы;
• Дим;
• Черниковка — Тимашево — Максимовка;
• Фёдоровка — Нагаево;
• Кооператив яланы — Башҡортостан сәскәләре;
• Төньяҡ промзона;
• Лихачёв промзонаһы;
• Шакша промзона;
• Шакша — Базилевка;
• Инорс;
• Октябрь Проспекты районы — Глумилино — Сипайлово;
• Галле ҡалаһы урамы районы;
• Сутолока районы.

Рәсми булмаған райондар: Аэропорт, Глумилино, Дёма, Затон, Зелёная Роща, Инорс, Молодёжный, Нижегородка, Новостройка, Октябрь Проспекты, Сипайлово, Иҫке Өфө, Өфө үҙәк, Черниковка, Шакша.

Мәғариф һәм фән

Юғары уҡыу йорттары

Федераль дәүләт юғары уҡыу йорттары

Өфөлә 8 юғары федераль дәүләт уҡыу йорто һәм уларҙың 8 филиалы бар.

Юғары федераль дәүләт уҡыу йорттары

1. Башҡорт дәүләт университеты
2. Өфө дәүләт авиация техник университеты
3. Башҡорт дәүләт медицина университеты
4. Өфө дәүләт нефть техник университеты
5. Башҡорт дәүләт аграр университеты
6. М. Аҡмулла исемендәге Башҡорт дәүләт педагогия университеты
7. Заһир Исмәғилев исемендәге Өфө дәүләт сәнғәт академияһы
8. Рәсәй Федерацияһы Эске эштәр министрлығы янындағы Өфө юридик институты

Юғары федераль дәүләт уҡыу йорттарының филиалдары

1. Урал дәүләт физик мәҙәниәте университеты^[14][15]
2. Г. В. Плеханов исемендәге Рәсәй иҡтисад университеты^[16]
3. Һамар дәүләт бәйләнеш юлдар университеты
4. Урал дәүләт юридик академияһы
5. Силәбе дәүләт мәҙәниәт һәм сәнғәт академияһы
6. Рәсәй Хөкүмәте янындағы Финанс Университеты

Башҡа юғары уҡыу йорттары

1. Рәсәй ислам университеты
2. Башҡортостан Республикаһы Президенты янындағы Башҡорт дәүләт хеҙмәте һәм идаралығы академияһы. 2015 йылдан бюджет уҡыу юҡ.

Иҡтисады

Өфө сәнәғәте XIX быуатта булдырыла. XIX быуатта тире һәм күн эшкәртеү заводтары һаны 10-дан ашып китә.

1870 йылда Ағиҙел буйынса регуляр судоходствоһы асылыу, 1888—1892 йылдарҙа Һамар-Златоуст (хәҙерге Куйбышев тимер юлы өлөшө) тимер юлын төҙөү ҡаланыӊ иҡтисадын күтәрә.

1920-сы йылдарҙа Өфө сәнәғәт комбинаты сафҡа индерелә.

Финанc, инвестиция компаниялары һәм банктар

1. Рәсәй Һаҡлыҡ Банкының Урал банкыһы Башҡортостан бүлексәһе
2. Финам филиалы
3. Система АФКһы — рәсәй финанс-сәнәғәт төркөмө

Элемтә һәм информацион технологиялар

1. Мобиль ТелеСистемалар
2. Ростелеком бүлексеһе

Төҙөлөш

• Росевродеволпмент

Машиналар төҙөү сәнәғәте

Су-27 истребителе Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһенең кадрҙар бүлеге янында

1. Өфө моторҙар эшләү производство берекмәһе
2. Өфө авиация производство берекмәһе

Нефть, нефть химияһы һәм химия сәнәғәте

1. «Өфө нефть эшкәртеү заводы» ААЙ (Башнефть);
2. «Новойл» (элеккке Яңы -Өфө нефть эшкәртеү заводы) ААЙ (Башнефть);
3. «Өфөоргсинтез» ААЙ (Башнефть);
4. «Өфөнефтехим» ААЙ (Башнефть);
5. «БашНИПИнефть» ғилми-тикшеренеү һәм проектлау институты (Башнефть);
6. «Башкирнефтепродукт» ААЙ (Башнефть);
7. «Өфөнефть» Нефть-газ эшкәртеү идаралығы (НГДУ) (Башнефть);
8. Өфө буяуҙар заводы, ААЙ-ы;
9. Өфө эластомер материалдар һәм конструкциялар заводы, ААЙ-ы (УЗЭМИК);
10. «Уралтранснефтепродукт» йәмғиәте, Транснефть;
11. «Черняев исемендәге Уралсибнефтепровод» йәмғиәте, Транснефть;
12. Газпром трансгаз Өфө, Яуаплығы сикләнғән йәмғиәте (2008 йылға тиклем «Баштрансгаз») — Газпромдын 100 % ойошмаһы.

Энергетика

1. Башкирэнерго

Торлаҡ-коммуналь һәм инфраструктура ойошмалары

Өфө водоканалы — дәүләт унитар предприятиеһы, Өфөләрҙе һыу менән тәьмин итеүсе ойошма.

Составында:

1. 7 һыу алыу пункты, дөйөм ҡәүете 611 мең.м³/тәүлегенә;
2. һыу әҙерләү станцияһы;
3. 15 һыупровод насос станцияһы (1, 2, 3 күтәрелештәр);
4. 2 һыуҙы биологик таҙартыу пункты, дөйөм ҡәүете 400 мең.м³/тәүлегенә;
5. 25 ташландыҡ һыуҙы һурҙырыу насос станцияһы;
6. 2400 км һыу һәм канализация юлдары.

Полиграфия сәнәғәте

• Башҡортостандың Зәйнәб Биишева исемендәге «Китап» нәшриәте — нәфис, ғилми-популяр, педагогик, балалар өсөн, мәҙәни-ағартыу, тыуған яҡты өйрәнеү әҙәбиәтен, POS-материалдар һәм һынлы сәнғәт тауарҙарын сығарыусы берләштерелгән дәүләт ойошмаһы.
• «Белая река» нәшриәте

Сауҙа селтәре

• Auchan Holding (Оша́н, Ашан)

Транспорт

1. Башавтотранс ДУПы.
2. Рәсәй тимер юлдары Куйбышев тимер юлының Башҡортостан бүлексеһе.
3. Өфө тимер юлы вокзалы — Өфө ҡалаһының алыҫ ара һәм ҡала яны бәйләнеше поездары пассажирҙарын хеҙмәтләндереүсе вокзал. 1888 йылда яңы төҙөлгән Һамар-Өфө тимер юлының Өфө станцияһы булараҡ асылған. Кинәле-Өфө-Златоуст (Куйбышев һәм Көньяҡ Урал тимер юлдары ҡарамағында, Башҡортостан Республикаһында 410 км). Дөйөм йүнәлеше — көнбайыштан көнсығышҡа. Йәрмәкәй, Бәләбәй, Әлшәй, Дәүләкән, Шишмә, Өфө, Иглин райондары аша үтә. Рәсәйҙең Европа өлөшө, Волга буйы, Урал һәм Көнбайыш Себер сәнәғәт үҙәктәрен тоташтыра. Башҡортостан Республикаһының төп транспорт магистралдәренең береһе. 1951 йылда Ағиҙел аша икенсе 6 тороҡло күпер, 1952 йылда Өфө аша 3 тороҡло күпер төҙөү тамамлана. Электрлаштырылған.

Өфө тимер юл вокзалынан китеүсе ҡала яны поездары ваҡыты

Дим станцияһы яғына

Поезд	Килеү	ҡуҙғалыу	Хәрәкәт	Туҡталыштар	ҡабатланып тороу
6431	04:48	-	Таутөмән-Өфө	Бөтөн, 1646 км һәм Уӊ Ағиҙел тыш	көн һайын
6491	-	05:29	Өфө — Ҡандра	Правая белая, Дема, Ост. пункт 1606 км, Авдон, Ост.пункт 1601 км, Юматово, Санаторная, Пионерская, Ост. пункт 1589 км, Алкино, Ост. пункт 1584 км, Ост. пункт 1582 км, Тукран, Чишмы 1, Чишмы 2, Сафарово, Ост. пункт 1455 км, Ямбахта, Ост. пункт 1444 км, Благовар, Черемшан, Ост. пункт 1422 км, Гафури, Буздяк, Ост.пункт 1400 км, Ост. пункт 1396 км, Устюба, Каран-елга, Ост. пункт 1380 км	көн һайын
6211	05:36	05:37	Шаҡша-Дим	Правая уфимка, Воронки, Левая белая тыш	эш көндәре
6433	05:45	-	Оло Теләк — Өфө	Бөтә	көн һайын
6215	06:24	06:25	Шаҡша-Дим	Правая уфимка, Воронки, Левая белая тыш	эш көндәре
6851	-	06:35	Өфө-Инйәр	Правая белая, Дема, Дема-южный-парк, Нижегородка, Уршак, Ост. пункт 21 км, Ост. пункт 24 км, Кабаково, Ост. пункт 34 км, Ибрагимовский, Ост. пункт 42 км, Карламан, Ост. пункт 10 км, Ост. пункт 15 км, Ост. пункт 22 км, Приуралье, Ост. пункт 36 км, Ост. пункт 40 км, Ост. пункт 44 км, Ост. пункт 50 км, Ост.пункт 53 км, Равтау, Ост.пункт 60 км, Ост. пункт 71 км, Ост. пункт 73 км, Зуяково, Ост. пункт 95 км, Ост. пункт 102 км, Тюльма, Ост. пункт 115 км	көн һайын
6435	06:39	-	Оло Теләк — Өфө	Ост.пункт 1661 км тыш	көн һайын
6437	-	07:30	Өфө-Раевка	бөтөн урында	көн һайын
6423	08:07	08:08	Кропачево-Дим	Ост. пункт 1696 км, Ост. пункт 1661 км	көн һайын
6453	-	11:14	Өфө-Раевка	Левая белая тыш	көн һайын
6803	-	12:08	Өфө-Стәрлетамаҡ	бөтөн	көн һайын
6853	-	15:08	Өфө-Инйәр	Правая белая, Дема, Дема-южный-парк, Нижегородка, Уршак, Ост.пункт 21 км, Ост.пункт 24 км, Кабаково, Ост.пункт 34 км, Ибрагимовский, Ост.пункт 42 км, Карламан, Ост.пункт 10 км, Ост.пункт 15 км, Ост.пункт 22 км, Приуралье, Ост.пункт 36 км, Ост.пункт 40 км, Ост.пункт 44 км, Ост.пункт 50 км, Ост.пункт 53 км, Равтау, Ост.пункт 60 км, Ост.пункт 71 км, Ост.пункт 73 км, Зуяково, Ост.пункт 95 км, Ост.пункт 102 км, Тюльма, Ост.пункт 115 км	көн һайын
6455	-	15:17	Өфө-Раевка	Левая белая тыш	көн һайын
6403	15:23	15:24	Оло Теләк- Дим	бөтөн	көн һайын
6217	16:19	16:20	Шаҡша-Дим	Правая уфимка, Воронки, Левая белая тыш	эш көндәре
6493	-	16:31	Өфө-Туймазы	Правая белая, Левая белая, Дема, Юматово, Алкино, Чишмы 1, Чишмы 2, Сафарово, Ост.пункт 1455 км, Ямбахта, Ост.пункт 1444 км, Благовар, Черемшан, Ост.пункт 1422 км, Гафури, Буздяк, Ост.пункт 1400 км, Ост.пункт 1396 км, Устюба, Каран-елга, Ост.пункт 1380 км, Кандры, Бикметово, Усень, Ост.пункт 1352 км	көн һайын
6205	-	16:49	Өфө-Раевка	Правая белая, Дема, Ост.пункт 1606 км, Авдон, Ост.пункт 1601 км, Юматово, Санаторная, Пионерская, Ост.пункт 1589 км, Алкино, Ост.пункт 1584 км, Ост.пункт 1582 км, Тукран, Чишмы 1, Шингак-куль, Давлеканово	көн һайын
6219	17:03	17:04	Шаҡша-Дим	Правая уфимка, Воронки, Левая белая тыш	эш көндәре
6401	18:02	-	Оло Теләк — Өфө	бөтөн	көн һайын
6459	-	18:30	Өфө-Раевка	бөтөн	көн һайын
6463	-	19:10	Өфө-Раевка	Ост.пункт 1528 км, Ост.пункт 1513 км тыш	көн һайын
6417	19:17	19:18	Әшә-Дим	Ост.пункт 1696 км, Чуваши, Левая белаятыш	көн һайын

Иглин станцияһы яғына

Поезд	Килеү	Ҡуҙғалыу	Хәрәкәт	Туҡталыштар	Ҡабатланып тороу
6402	03:37	03:38	Дим-Әшә	Левая Белая тыш	көн һайын
6214	05:11	05:12	Дим — Шаҡша	Левая белая, Воронки, Правая уфимка тыш	эш көндәре
6464	05:23	-	Раевка-Өфө	Тюлянь, Давлеканово, Ост.пункт 1528 км, Казангул, Ост.пункт 1546 км, Шингак-куль, Ост.пункт 1556 км, Удряк, Ост.пункт 1564 км, Ост.пункт 1568 км, Чишмы 1, Тукран, Ост.пункт 1582 км, Ост.пункт 1584 км, Алкино, Ост.пункт 1589 км, Пионерская, Санаторная, Юматово, Ост.пункт 1601 км, Авдон, Ост.пункт 1606 км, Дема, Левая белая, Правая белая	көн һайын
6877	05:49	-	Ҡарлыман-Өфө	Бөтә	көн һайын
6404	-	06:05	Өфө-Оло Теләк	бөтөн	көн һайын
6460	06:21	-	Раевка — Өфө	бөтөн	эш көндәре
6206	07:12	-	Раевка — Өфө	Давлеканово, Шингак-куль, Чишмы 1, Тукран, Ост.пункт 1582 км, Ост.пункт 1584 км, Алкино, Ост.пункт 1589 км, Пионерская, Санаторная, Юматово, Ост.пункт 1601 км, Авдон, Ост.пункт 1606 км, Дема, Правая белая	көн һайын
6494	07:34	-	Туймазы- Өфө	Ост.пункт 1352 км, Усень, Бикметово, Кандры, Ост.пункт 1380 км, Каран-елга, Устюба, Ост.пункт 1396 км, Ост.пункт 1400 км, Буздяк, Гафури, Ост.пункт 1422 км, Черемшан, Благовар, Ост.пункт 1444 км, Ямбахта, Ост.пункт 1455 км, Сафарово, Чишмы 2, Чишмы 1, Алкино, Юматово, Дема, Левая белая, Правая белая	көн һайын
6456	10:11	-	Раевка-Өфө	Левая белая тыш	көн һайын
6801	10:51	-	Стәрлетамаҡ — Өфө	бөтөн	көн һайын
6871	11:08	-	Инйәр — Өфө	бөтөн	көн һайын
6416	-	11:35	Өфө-Оло Теләк	бөтөн	көн һайын
6452	13:52	-	Раевка — Өфө	бөтөн	көн һайын
6216	15:03	15:04	Дим -Шаҡша	Левая белая, Воронки, Правая уфимка тыш	эш көндәре
6218	15:41	15:42	Дим — Шаҡша	Левая белая, Воронки, Правая уфимка тыш	эш көндәре
6420	-	15:57	Өфө-Урман	бөтөн	көн һайын
6424	16:24	16:25	Дим- Кропачево	бөтөн	көн һайын
6492	17:51	17:52	Ҡандра-Шаҡша	Ост.пункт 1380 км, Каран-елга, Устюба, Ост.пункт 1396 км, Ост.пункт 1400 км, Буздяк, Гафури, Ост.пункт 1422 км, Черемшан, Благовар, Ост.пункт 1444 км, Ямбахта, Ост.пункт 1455 км, Сафарово, Чишмы 2, Чишмы 1, Тукран, Ост.пункт 1582 км, Ост.пункт 1584 км, Алкино, Ост.пункт 1589 км, Пионерская, Санаторная, Юматово, Ост.пункт 1601 км, Авдон, Ост.пункт 1606 км, Дема, Правая белая, Уфа, Воронки, Ост.пункт 1629 км, Парковая, Черниковка, Спортивная	көн һайын
6454	18:19	-	Раевка — Өфө	бөтөн	көн һайын
6432	-	19:26	Өфө-Тәүтөмән	бөтөн	көн һайын
6873	19:43	-	Инйәр — Өфө	Ост.пункт 115 км, Тюльма, Ост.пункт 102 км, Ост.пункт 95 км, Зуяково, Ост.пункт 73 км, Ост.пункт 71 км, Ост.пункт 60 км, Равтау, Ост.пункт 53 км, Ост.пункт 50 км, Ост.пункт 44 км, Ост.пункт 40 км, Ост.пункт 36 км, Приуралье, Ост.пункт 22 км, Ост.пункт 15 км, Ост.пункт 10 км, Карламан, Ост.пункт 42 км, Ибрагимовский, Ост.пункт 34 км, Кабаково, Ост.пункт 24 км, Ост.пункт 21 км, Уршак, Нижегородка, Дема-южный-парк, Дема, Правая белая	көн һайын
6468	19:57	19:58	Дәүләкән — Оло Теләк	Ост.пункт 1528 км, Ост.пункт 1533 км, Казангул, Ост.пункт 1539 км, Ост.пункт 1546 км, Шингак-куль, Ост.пункт 1556 км, Удряк, Ост.пункт 1564 км, Ост.пункт 1568 км, Чишмы 1, Тукран, Ост.пункт 1582 км, Ост.пункт 1584 км, Алкино, Ост.пункт 1589 км, Пионерская, Санаторная, Юматово, Ост.пункт 1601 км, Авдон, Ост.пункт 1606 км, Дема, Левая белая, Правая белая, Уфа, Воронки, Ост.пункт 1629 км, Парковая, Черниковка, Спортивная, Правая уфимка, Шакша, Тауш, Иглин, Ост.пункт 1659 км, Ост.пункт 1661 км, Ост.пункт 1664 км, Чуваши, Чуваш-кубово, Тавтиманово, Ост.пункт 1684 км, Кудеевка, Ост.пункт 1688 км, Урман	көн һайын

Ағиҙел аша көньяҡ күпер

Өфөлә беренсе күпер Ағиҙел аша көньяҡ йүнәлештә 1795 йылда ағастан төҙөлгән.

1924 йылда (плашкоут ҡулланып) яңы күпер төҙөлә.

1956 йылда Е. С. Уланов проекты буйынса 670 м оҙонлоҡтағы күпер төҙөлә.

1993 йылда 690 м оҙонлоҡтағы тағы бер күпер төҙөлә.

Халҡы

Халыҡ иҫәбе
1650[17]	1718[17]	1811[17]	1840[17]	1856[18]	1863[18]	1865[17]	1879[17]	1886[17]	1897[19]
700	↗5600	↗9200	↗16 500	↘12 900	↗16 500	↗20 100	↗23 200	↗27 000	↗49 275
1913[17]	1914[18]	1916[17]	1920[17]	1923[17]	1926[19]	1931[17]	1939[17]	1945[17]	1956[20]
↗100 700	↘99 900	↗112 700	↘92 800	↘85 300	↗98 537	↗125 000	↗250 000	↗264 800	↗265 000
1959[21]	1962[18]	1967[18]	1970[22]	1973[18]	1975[23]	1976[18]	1979[24]	1982[18]	1985[25]
↗546 878	↗610 000	↗704 000	↗770 905	↗844 000	↗924 000	→924 000	↗969 289	↗1 023 000	↗1 040 000
1986[18]	1989[26]	1990[27]	1991[25]	1992[25]	1993[25]	1994[25]	1995[25]	1996[25]	1997[25]
↗1 077 000	↗1 082 052	↗1 088 000	↗1 095 000	→1 095 000	↘1 094 000	↘1 090 000	↗1 092 000	↗1 094 000	↘1 080 000
1998[25]	1999[25]	2000[25]	2001[25]	2002[28]	2003[17]	2004[17]	2005[17]	2006[17]	2007[17]
↗1 084 000	↗1 087 000	↗1 089 000	↘1 088 800	↘1 042 437	↗1 043 306	↘1 040 623	↘1 036 026	↘1 029 616	↘1 022 575
2008[17]	2009[29]	2010[30]	2011[17]	2012[31]	2013[32]	2014[33]	2015[34]
↘1 021 458	↗1 024 842	↗1 062 319	↗1 065 602	↗1 072 291	↗1 077 719	↗1 096 702	↗1 105 667

250 000

500 000

750 000

1 000 000

1 250 000

1 500 000

1811

1879

1916

1939

1967

1979

1990

1995

2000

2005

2010

2015

(2016)

Йылдар	Халыҡ һаны (кеше)	шул иҫәптән
		Башҡорттар	Урыҫтар	Татарҙар
XVII быуат урталары	700—800
1718	5,600
1811	9,200
1840	16,500
1865	20,100
1879	23,200
1886	27,000
1897	49 300	3 151	42 062	2 524
1913	100,700
1916	112,700
1920	92,800
1923	85,300
1926	98 500	4 632	74 785	14 331
1939	250,000
1959	546 900	30 321	355 192	115 146
1970	770 900	54 368	475 480	183 326
1979	976,858	92,678	568,504	240,881
1989	1,079,765	122,026	585,337	291,190
2002	1,049,479	154,928	530,136	294,399
2010	1,064,200	172 794	494 723	286 409
2013	1,077,719
2019[35]	1,135,480
2020[35]	1,140,273

Һәйкәлдәр

Өфөләге һәйкәлдәр исемлеге.

• «Ҡайғылы әсә» мемориалы (Өфө)
• Феликс Дзержинскийға,
• Александр Матросов —- Мөхәмәтйәнов Шәкирйән Юныс улына,
• Мәжит Ғафуриға,
• Фёдор Шаляпинға,
• М. Аҡмуллаға,
• Заһир Исмәғилевҡа,
• Салауат Юлаевҡа
• Дуҫлыҡ монументы

Октябрь революцияһы һәм граждандар һуғышы батырҙарына һәйкәл

Октябрь революцияһы һәм граждандар һуғышы батырҙарына һәйкәл — Өфөнөң Минһажев, 8-се март, Октябрҙең 50 йыллығы урамдары араһында 1975 йылда ҡуйылған скульптура монументы.

Бейеклеге — 12 м, ауырлығы — 95 тонна.

Авторҙары: скульптор — Кузнецов Л. В., архитектор — Семёнов А. В., инженер-конструктор — Коткин А.

1978 йылда ошо эше өсөн Л. В. Кузнецовҡа Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы бирелде.

• 
• 
  Октябрь революцияһы һәм граждан һуғышы батырҙарға һәйкәл арттан.

Заһир Исмәғилев һәйкәле

Заһир Исмәғилев һәйкәле 2008 йылда ҡуйыла. Скульпторы — Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Хәбибрахманов, Хәниф Мирзәғит улы. Архитекторы — Сергей Анатольевич Голдобин, Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты.

• Файл:Zagir Ismagilov Monument.jpg

«Ете ҡыҙ» композицияһы

«Ете ҡыҙ» скульптур композицияһы 2015 йылда ҡуйыла. Скульпторы - Башҡортостан Республикаһының Салауат Юлаев исемендәге дәүләт премияһы лауреаты Хәбибрахманов, Хәниф Мирзәғит улы.

• 

Мәсеттәр

Ләлә-тюльпан

• 
  Ләлә-Тюльпан мәсете

Беренсе йәмиғ мәсете

Беренсе йәмиғ мәсете йәки Иҫке мәсет 1830 йылда асыла.

• 

Мәҙәниәт

• Башҡорт дәүләт академия драма театры
• Башҡорт дәүләт опера һәм балет театры
• Башҡортостан Республикаһы Рус дәүләт академия драма театры
• Башҡортостан Республикаһы Мостай Кәрим исемендәге милли йәштәр театры
• Башҡорт дәүләт ҡурсаҡ театры
• Өфө «Нур» татар дәүләт театры

Һүрәт теҙмәһе

• 
  Уралсиб банкыһының бинаһы. 1999 йылда төҙөлгән, бейеклеге 100 метрҙан ашыу.
• 
  Республика Йорто.
• 
  Ленин урамында йорт
• 
  Башҡорт дәүләт академия драма театрында
• 
  Ватан майҙаны
• 
  Якутов паркы эсендәге күл
• 
  Өфөләге Лимонарий
• 
  Инорс биҫтәһендә православ ғибәҙәтханаһы
• 
  Фёдор Шаляпин һәйкәле
• 
  Ленин урамы
• 
  Ҡаруанһарай
• 
  Дим биҫтәһенә күренеш
• 
  Медицина университеты янындағы аллея
• 
  Дуҫлыҡ монументы янында Ағиҙел яр буйы
• 
  Салауат Юлаев һәйкәленән Ағиҙел йылғаһына һәм Дим биҫтәһенә күренеш. Бөйөк рус Инженеры Николай Белелюбский проекты буйынса Өфөлә Aғиҙел аша беренсе металл конструкцияларҙан күпер, 1888 йылдын 8-се сентябрендә асылған.
• 
  OpenStreetMap проектынан ҡала картаһы

Сит илдәрҙең Өфөләге консуллыҡтары

• Белоруссия
• Тажикстан

Төрлө ҡалалар менән бәйләнештәре

• 2017 йылдың мартында Өфө менән Сочи араһында дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә ҡул ҡуйыла. Был үҙ-ара файҙалы проекттар әҙерләүгә, иҡтисадтың өҫтөнлөклө тармаҡтарын, инвестиция һәм инновация эшмәкәрлеге өлкәһендә ике яҡлы мөнәсәбәттәрҙе үҫтереү буйынса тәжрибә алмашыуға булышлыҡ итәсәк. Шулай уҡ килешеү бәләкәй эшҡыуарлыҡ үҫешенә, мәҙәниәт һәм йәштәр сәйәсәте өлкәһендәге бәйләнештәрҙе нығытыуға һәм үҫтереүгә ярҙам итәсәк^[36].

Иҫкәрмәләр

1. http://bashenc.online/ru/articles/80047/
2. УФА // Большая российская энциклопедия. Электронная версия (урыҫ) — Большая российская энциклопедия, 2016.
3. Рихтер Д. И., Селиванов А. Ф. Уфа, город (урыҫ) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1902. — Т. XXXV. — С. 87—89.
4. ОКТМО (урыҫ)
5. https://www.cheladmin.ru/ru/gorod-chelyabinsk/goroda-pobratimy/ufa-bashkortostan
6. http://english.qqhr.gov.cn/youhaochengshi.php
7. http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/202312/c02_431206.shtml
8. http://www.qqhr.gov.cn/qqhe/c103770/ztzl.shtml
9. [1] 2022 йыл 27 март архивланған.
10. GEO. Европаныӊ иӊ ҙур ҡалалары
11. http://www.ufacity.info/ufa/passport.php 2017 йыл 10 июль архивланған.
12. Расчет расстояний между городами  (билдәһеҙ). АвтоТрансИнфо. Дата обращения: 13 август 2009.
13. Өфөгә «Хеҙмәт ҡаһарманлығы һәм Даны ҡалаһы» исеме бирелде. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2020, 27 ғинуар (Тикшерелеү көнө: 28 ғинуар 2020)
14. [2] 2016 йыл 5 март архивланған.
15. [3] 2016 йыл 27 ғинуар архивланған.
16. [4]
17. Подготовка к проведению всероссийской переписи населения на территории городского округа г. Уфа
18. Народная энциклопедия «Мой город». Уфа  (билдәһеҙ). Дата обращения: 9 октябрь 2013. Архивировано 9 октябрь 2013 года.
19. Расселение народов Исторического Башкортостана
20. Народное хозяйство СССР в 1956 г. (Статистический сборник). Государственное статистическое издательство. Москва. 1956  (билдәһеҙ). Дата обращения: 26 октябрь 2013. Архивировано 26 октябрь 2013 года.
21. Всесоюзная перепись населения 1959 года. Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу  (урыҫ). Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
22. Всесоюзная перепись населения 1970 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.  (урыҫ) Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
23. Российский статистический ежегодник, 1998 год
24. Всесоюзная перепись населения 1979 года Численность городского населения РСФСР, её территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.  (урыҫ) Демоскоп Weekly. Дата обращения: 25 сентябрь 2013. Архивировано 28 апрель 2013 года.
25. Российский статистический ежегодник. Госкомстат, Москва, 2001  (билдәһеҙ). Дата обращения: 12 май 2015. Архивировано 12 май 2015 года.
26. Всесоюзная перепись населения 1989 года. Численность городского населения  (билдәһеҙ). Архивировано 22 август 2011 года.
27. Российский статистический ежегодник.2002 : Стат.сб. / Госкомстат России. – М. : Госкомстат России, 2002. – 690 с. – На рус. яз. – ISBN 5-89476-123-9 : 539.00.
28. Всероссийская перепись населения 2002 года. Том. 1, таблица 4. Численность населения России, федеральных округов, субъектов Российской Федерации, районов, городских поселений, сельских населённых пунктов - райцентров и сельских населённых пунктов с населением 3 тысячи и более  (билдәһеҙ). Архивировано 3 февраль 2012 года.
29. Численность постоянного населения Российской Федерации по городам, посёлкам городского типа и районам на 1 января 2009 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 ғинуар 2014. Архивировано 2 ғинуар 2014 года.
30. Всероссийская перепись населения 2010 года. Численность населения по населённым пунктам Республики Башкортостан  (билдәһеҙ). Дата обращения: 20 август 2014. Архивировано 20 август 2014 года.
31. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям. Таблица 35. Оценка численности постоянного населения на 1 января 2012 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 31 май 2014. Архивировано 31 май 2014 года.
32. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2013 года. — М.: Федеральная служба государственной статистики Росстат, 2013. — 528 с. (Табл. 33. Численность населения городских округов, муниципальных районов, городских и сельских поселений, городских населённых пунктов, сельских населённых пунктов)  (билдәһеҙ). Дата обращения: 16 ноябрь 2013. Архивировано 16 ноябрь 2013 года.
33. Таблица 33. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2014 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 2 август 2014. Архивировано 2 август 2014 года.
34. Численность населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2015 года  (билдәһеҙ). Дата обращения: 6 август 2015. Архивировано 6 август 2015 года.
35. Названа точная численность Уфы на начало 2020 года. ИА «Башинформ», 1 мая 2020 года (рус.) (Тикшерелеү көнө: 1 май 2020)
36. Өфө менән Сочи араһында дуҫлыҡ һәм хеҙмәттәшлек тураһында килешеүгә ҡул ҡуйылды. «Башинформ» мәғлүмәт агентлығы, 2017, 23 март (Тикшерелеү көнө: 24 март 2017)

Әҙәбиәт

• Вахитов Р. Города башкир средневековья // Ватандаш. — 2016. — № 1. — С. 84—105. — ISSN 1683-3554.
• Каримов С. Г., Хабибов Л. Г. К вопросу о происхождении названия города Уфы // Вестник Башкирского университета. — 2014. — Т. 19. — № 2. — С. 577—581. — ISSN 1683-3554.
• Хамидуллин С. И. К вопросу о названии средневековой Уфы // Ватандаш. — 2015. — № 6. — С. 20—26. — ISSN 1683-3554.
• Юсупов Ю. Письменные источники о городах средневековой Башкирии // Ватандаш. — 2009. — № 11. — С. 37—40. — ISSN 1683-3554.

Һылтанмалар

• Лучший район для проживания в Уфе // март 2021
• Ҡала Өфө