Грэгар Іаган Мендэль

Грэгар Іаган Мендэль
Gregor Johann Mendel
Дата нараджэння 20 ліпеня 1822(1822-07-20)[1][2][…]
Месца нараджэння
Дата смерці 6 студзеня 1884(1884-01-06)[3][4][…] (61 год)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Род дзейнасці біёлаг, генетык, пчаляр, матэматык, батанік, каталіцкі святар, натураліст
Навуковая сфера Генетыка
Месца працы
Альма-матар
Вядомыя вучні Леаш Яначак
Вядомы як Бацька Генетыкі, першаадкрывальнік Законаў спадчыннасці
Узнагароды
Commander's Cross of the Order of Franz Joseph
Сайт mendelweb.org (англ.)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Сістэматык жывой прыроды
Аўтар найменняў шэрага батанічных таксонаў. У батанічнай (бінарнай) наменклатуры гэтыя назвы дапаўняюцца скарачэннем «Mendel».

Грэгар Іаган Мендэль (ням.: Gregor Johann Mendel; 1822, Гінчыцы, Сілезія, Аўстрыйская імперыя (сёння Чэхія) — 6 студзеня 1884, Брно, Аўстра-Венгрыя) — аўстрыйскі біёлаг і батанік, каталіцкі манах, які сыграў вялікую ролю ў развіцці ўяўлення аб спадчыннасці. Адкрыццё ім заканамернасцяў спадчыннасці монагенных прыкмет (гэтыя заканамернасці вядомыя цяпер як Законы Мендэля) стала першым крокам на шляху да сучаснай генетыкі.

Біяграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Іаган Мендэль нарадзіўся 20 ліпеня 1822 года ў сялянскай сям’і Антона і Разіны Мендэляў у мястэчку Хейцэндорф (Аўстрыйская імперыя, пазней Аўстра-Венгрыя, цяпер Гінчыцэ (частка вёскі Вражнэ каля Новага Йічына, Чэхія). Дата 22 ліпеня, якая часта прыводзіцца ў літаратуры, на самай справе з’яўляецца датай яго хрышчэння[7].

Акрамя Іагана, у сям’і былі дзве дачкі (старэйшая і малодшая сёстры). Цікаўнасць да прыроды ён пачаў праяўляць рана, ужо хлопчыкам, калі працаваў садоўнікам. Пасля двух гадоў вучобы ў філасофскіх класах інстытута Ольмюца (цяпер Оламаўц, Чэхія) у 1843 ён пастрыгся ў манахі Аўгусцінскага манастыра Святога Фамы ў Бруне (цяпер Брно, Чэхія) і ўзяў імя Грэгар. З 1844 па 1848 год вучыўся ў Брунскім багаслоўскім інстытуце. У 1847 годзе стаў святаром. Самастойна вывучаў мноства навук, замяняў адсутных выкладчыкаў грэчаскай мовы і матэматыкі ў адной са школ. Здаючы экзамен на званне настаўніка, атрымаў, як ні дзіўна, незадавальняльныя адзнакі па біялогіі і геалогіі. У 1849—1851 гадах выкладаў у Эноймскай гімназіі лацінскую і грэчаскую мовы. У перыяд з 1851 па 1853 гады, дзякуючы абату манастыра, абучаўся натуральнай гісторыі ў Венскім універсітэце, у тым ліку пад кіраўніцтвам Унгерна — аднаго з першых цытолагаў свету.

У Вене Мендэль зацікавіўся працэсам гібрыдызацыі раслін і, у прыватнасці, рознымі тыпамі гібрыдных патомкаў і іх статыстычнымі суадносінамі.

У 1854 годзе Мендэль атрымаў месца выкладчыка фізікі і натуральнай гісторыі ў Вышэйшай рэальнай школе ў Бруне, не будучы дыпламаваным спецыялістам. Яшчэ дзве спробы здаць экзамен па біялогіі ў 1856 годзе скончыліся правалам, і Мендэль заставаўся, як і раней, манахам, а пазней — абатам Аўгусцінскага манастыра ў Старэ Брно.

Натхнёны вывучэннем змен прызнакаў раслін, з 1856 па 1863 год ён стаў праводзіць вопыты на гароху ў эксперыментальным манастырскім садзе і сфармуляваў законы, якія тлумачаць механізмы спадчыннасці, вядомыя нам як «Законы Мендэля».

8 сакавіка 1865 года Мендэль паведаміў аб выніках сваіх вопытаў брунскаму Таварыству прыродазнаўцаў, якое ў канцы наступнага года выдала канспект яго даклада ў чарговым томе «Прац Таварыства…» пад назвай «Вопыты над расліннымі гібрыдамі». Гэты том аказаўся ў 120 бібліятэках універсітэтаў свету. Мендэль заказаў 40 асобных копій сваёй працы, амаль усе з якіх разаслаў буйным даследчыкам-батанікам. Але праца не выклікала цікаўнасці ў сучаснікаў.

Мендэль зрабіў адкрыццё надзвычайнай важнасці і сам спачатку быў, верагодна, у гэтым упэўнены. Але потым ён распачаў шэраг спроб пацвердзіць гэтае адкрыццё на іншых біялагічных відах і з гэтай мэтай правёў серыю вопытаў па скрыжаванні разнавіднасцяў ястрабка — расліны з сям’і астравых, а потым — па скрыжаванні разнавіднасцяў пчол. У абодвух выпадках яго чакала трагічнае расчараванне: вынікі, атрыманыя ім на гароху, на іншых відах не пацвярджаліся. Прычына была ў тым, што механізмы апладнення ў ястрабка і пчолаў мелі асаблівасці, аб якіх навуцы яшчэ не было вядома (размнажэнне шляхам партэнагенезу), а метадамі скрыжавання, якімі карыстаўся Мендэль у сваіх вопытах, гэтыя асаблівасці не ўлічваліся. У выніку вялікі вучоны сам разупэўніўся, што зрабіў адкрыццё.

У 1868 годзе Мендэль быў абраны абатам Старабненскага манастыра і больш біялагічнымі даследаваннямі не займаўся. Толькі ў пачатку XX стагоддзя, з развіццём уяўленняў аб генах, была асэнсавана ўся важнасць зробленых ім вывадаў (пасля таго, як шэраг вучоных, незалежна адзін ад другога, зноў адкрылі ўжо вынайдзеныя Мендэлем законы спадчыннасці).

Мендэль памёр 6 студзеня 1884 года і не быў прызнаны сучаснікамі. На яго магіле ўсталявана пліта з надпісам «Мой час яшчэ прыйдзе!»

На ўскраіне Брно ў Старабрненскім манастыры аўгусцінцаў усталяваны мемарыяльная дошка і помнік каля агародчыка. У музеі Мендэля маюцца яго рукапісы, дакументы і малюнкі. Таксама ёсць стары мікраскоп і іншыя інструменты, якія вучоны выкарыстоўваў у час працы.

Выява Мендэля ёсць на аўстрыйскай паштовай марцы 1984 года.

Друкаваныя працы

[правіць | правіць зыходнік]
  • Мендель Г. Опыты над растительными гибридами // Труды Бюро по прикладной ботанике. 1910. № 11. С. 479—529.

Зноскі

  1. ↑ https://mendelmuseum.muni.cz/en/about-the-museum/gregor-johann-mendel Праверана 3 жніўня 2022.
  2. ↑ https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282 Праверана 3 жніўня 2022.
  3. ↑ а б в г д е ё ж з і https://www.biography.com/people/gregor-mendel-39282 Праверана 29 жніўня 2018.
  4. ↑ Gregor (Ordensname seit 1843) Mendel // Brockhaus Enzyklopädie
  5. ↑ Czech National Authority Database Праверана 23 лістапада 2019.
  6. ↑ BillionGraves — 2011.
  7. ↑ Mendel: Man and Mind(недаступная спасылка) // Артыкул на сайце Музея Мендэля (англ.)

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Грэгар Іаган Мендэль на Вікісховішчы