Кірыл Трафімавіч Мазураў

Кірыл Мазураў
Першы намеснік Старшыні Савета Міністраў СССР 26 сакавіка 1965 — 28 лістапада 1978
Кіраўнік урада	Аляксей Мікалаевіч Касыгін
член Палітбюро (Прэзідыума) ЦК КПСС 26 сакавіка 1965 — 27 лістапада 1978
13-ы Першы сакратар ЦК КП Беларускай ССР 28 ліпеня 1956 — 30 сакавіка 1965
Папярэднік	Мікалай Сямёнавіч Патолічаў
Пераемнік	Пётр Міронавіч Машэраў
3-і Старшыня Савета Міністраў Беларускай ССР 24 ліпеня 1953 — 28 ліпеня 1956
Папярэднік	Аляксей Яўхімавіч Кляшчоў
Пераемнік	Мікалай Яфрэмавіч Аўхімовіч
6-ы Першы сакратар Мінскага абкама КПСС 1950 — верасень 1953
Папярэднік	Васіль Яфімавіч Чарнышоў
Пераемнік	Леанід Ігнатавіч Лубеннікаў
Нараджэнне	23 сакавіка (5 красавіка) 1914[1] Рудня Прыбыткаўская, Гомельскі павет, Магілёўская губерня, Расійская імперыя
Смерць	19 снежня 1989(1989-12-19)[1] (75 гадоў) Масква, РСФСР, СССР
Месца пахавання	Новадзявочыя могілкі
Дзеці	Natallia Kapitonova^[d], Elena Mazurova^[d] і Viktor Mazurov^[d]
Нацыянальнасць	беларус
Партыя	КПСС
Член у	ЦК КПСС Палітбюро ЦК КПСС
Адукацыя	Вышэйшая партыйная школа пры ЦК УКП(б) (1947)
Прыналежнасць	СССР
Званне	падпалкоўнік
Бітвы	Вялікая Айчынная вайна
Узнагароды

Кіры́л Трафі́мавіч Ма́зураў (23 сакавіка (5 красавіка) 1914, в. Рудня Прыбыткаўская, Магілёўская губерня — 19 снежня 1989, Масква, РСФСР, СССР) — савецкі партыйны і дзяржаўны дзеяч.

Першы намеснік Старшыні Савета Міністраў СССР, член Палітбюро (Прэзідыума) ЦК КПСС (1965—1978), кандыдат у 1957—1965 гадах.

Біяграфія

Нарадзіўся 23 сакавіка (5 красавіка) 1914 года ў в. Рудня Прыбыткоўская. Бацька — Трафім Іванавіч, маці — Агафія Іаакімаўна^[2].

У 1933 годзе скончыў Гомельскі аўтадарожны тэхнікум. Працаваў тэхнікам дарожнага аддзела Парыцкага райвыканкама Бабруйскай вобласці, пасля начальнікам дарожнага аддзела Камарынскага райвыканкама Палескай вобласці. Служыў у Чырвонай Арміі (1936—1938).

З 1939 года на камсамольскай працы. З 1940 года сакратар Брэсцкага абкама камсамола.

З першых дзён Вялікай Айчыннай вайны К. Т. Мазураў у дзейным войску. Быў палітруком роты, камандзірам батальёну, інструктарам палітаддзелу 21-й арміі. Са снежня 1941 года слухач курсаў «Выстрал», пасля якіх быў прызначаны камісарам факультэту гэтых курсаў. У верасні 1942 года прызначаны сакратаром ЦК ЛКСМБ і накіраваны на акупаваную тэрыторыю Беларусі ўпаўнаважаным Цэнтральнага камітэта Кампартыі Беларусі і Цэнтральнага штаба партызанскага руху, падкантрольнага НКУС, па кіраўніцтве гэтым рухам і стварэнні камсамольскага падполля ў шэрагу абласцей рэспублікі. Да канца 1943 года дзейнічаў у розных партызанскіх злучэннях Мінскай, Палескай, Пінскай, Баранавіцкай і Брэсцкай абласцей.

У 1943—1947 гадах К. Т. Мазураў — другі, пасля першы сакратар ЦК ЛКСМ Беларусі. У пасляваенныя гады, скончыўшы Вышэйшую партыйную школу пры ВКП(б) (1947), быў першым сакратаром Мінскага гаркама партыі (1948—1950), першым сакратаром Мінскага абкама партыі (1950—1953).

У апараце ЦК КП БССР і СССР

Пасля смерці Сталіна з’яўляўся старшынёй Савета міністраў Беларускай ССР (1953—1956).

Лаўрэнцій Берыя паспрабаваў зрабіць стаўку на нацыяналізм нерасійскіх рэспублік з мэтай заваявання большай улады. Чэрвеньскі 1953 года пленум ЦК КПБ атрымаў загад з цэнтру замяніць расійскага сакратара ЦК КПБ М. Патолічава на другога сакратара — беларуса М. Зімяніна. Апошні ў сваім дакладзе на пленуме крытыкаваў такія «фундаментальныя недахопы і памылкі» КПБ у сферы нацыянальнай палітыкі, як неадпаведнасць долі беларусаў сярод насельніцтва рэспублікі (81 %) іх прадстаўніцтву ў апараце партыйных органаў (62,2 %). М. Зімянін наракаў, што праца апарату ЦК КПБ і СМ БССР, мясцовых партыйных і савецкіх органаў вядзецца на рускай мове, і прапанаваў прыняць рэзалюцыю аб пераводзе справаводства ўрада, рэспубліканскіх і мясцовых партыйных і савецкіх органаў на беларускую мову^[3].

Кірыла Мазураў, які актыўна падтрымаў М. С. Хрушчова пасля смерці Сталіна, а затым прыняў яго бок у час барацьбы з «антыпартыйнай групай», стаў фактычна першым беларусам на чале ЦК КПБ (калі не лічыць Васіля Шаранговіча, які прабыў першым сакратаром толькі некалькі месяцаў у 1937 годзе і быў расстраляны ў 1938).

З імем Кірылы Мазурава звязаны шматлікія поспехі беларускага народу ў развіцці эканомікі, навукі і культуры ў 1953—1965 гадах, рэабілітацыя шматлікіх партыйных і дзяржаўных дзеячаў, мінскіх падпольшчыкаў, партызанскіх камандыраў. На думку былога дырэктара Нацыянальнага архіва Рэспублікі Беларусь Я. І. Бараноўскага, Кірыла Мазураў увайшоў у гісторыю Мінска і Беларусі як праваабаронца незаслужана абгавораных падпольшчыкаў. Пры Мазураву рады КПБ павялічыліся з 145 тысяч да 296 тысяч членаў. На гады кіравання Мазурава (1956—1965) прыйшлося, напрыклад, будаўніцтва Наваполацкага нафтаперапрацоўчага завода і Наваполацкага хімічнага камбіната «Палімір». Каласальная будоўля тады, у 1958, мела каштарыс 315 мільёнаў рублёў^[4].

Намагаючыся аднавіць беларусізацыю, у студзені 1959 на святкаванні 40-годдзя БССР Кірыла Мазураў зрабіў даклад па-беларуску. У перапынку Мікіта Хрушчоў, які сядзеў у прэзідыуме, пачаў лаяць Мазурава: «Ни черта не понятно!» (бел.: «Ні халеры не разабраць!»). На прыступках БДУ Хрушчоў выказаўся яшчэ больш выразна: «Чем быстрее все мы будем разговаривать по-русски, тем быстрее построим коммунизм» (бел.: «Чым скарэй усе мы будзем гаварыць па-руску, тым скарэй мы пабудуем камунізм»). Прымаў удзел у XV сесіі Генеральнай асамблеі ААН (1960 год) ад нацыянальнага прадстаўніцтва Беларускай ССР у складзе дэлегацыі СССР^[5].

Першы намеснік старшыні Савета Міністраў СССР у 1965—1978 гадах.

У 1968 яго адпраўляюць у Прагу для кіравання ваеннымі дзеяннямі па лініі Палітбюро. Дзейнічаў пад псеўданімам «генерал Трафімаў». Пры яго ўдзеле кіраўнікі Камуністычнай партыі Чэхаславакіі Ду́бчак, Смркоўскі, Шык ды іншыя былі арыштаваны і вывезены ў Маскву^[6].

В форме полковника (моё воинское звание), называясь генералом Трофимовым, я давал распоряжения нашим военным и гражданским… Главной задачей было уберечь наших солдат от стрельбы…^[6]

Мазураў з Касыгіным і Машэравым сталі ініцыятарамі развіцця перапрацоўкі алмазнае сыравіны ў Беларусі (у Гомелі ў першай палове 1970-х быў створаны завод такога профілю) і работ па разведцы беларускіх радовішчаў алмазаў. Яшчэ ў 1970 А. Касыгін выступіў у Савеце Міністраў СССР з падрабязным дакладам, прапануючы, па-першае, паступова скарачаць вываз з СССР неапрацаваных («сырых») алмазаў, а па-другое, развіваць перапрацоўку алмазаў у шэрагу рэспублік, у тым ліку ў Беларусі і Украіне. Выбар такога рэгіянальнага «прыярытэту», па словах Касыгіна, абумоўлены наяўнасцю ў заходнім рэгіёне Саюза россыпавай алмазнай сыравіны, якую тамасама можна перапрацоўваць разам з якуцкай.

На даручэнне Касыгіна Мазураў вывучаў скандынаўскую сацыяльна-эканамічную мадэль, уключна з метадамі стымулявання вытворчасці працы, павышэння таварнай (а не цэнавай) прадукцыйнасці вытворчасці пры зніжэнні яго фонда- і капіталаёмістасці. «Каманда» Мазурава ў 1968—1972 гадах прапанавала каля 10 адаптаваных да ўмоў СССР варыянтаў, падобных да скандынаўскае практыкі заахвочвання прадпрыемстваў і іхніх працаўнікоў за рост менавіта таварнага выхаду высокаякаснай прадукцыі шырэйшага асартыменту пры адначасовым скарачэнні фонда- і капіталаёмістасці самой вытворчасці на гэтых прадпрыемствах. Было прапанавана правесці эксперыменты прыкладна на 60 прадпрыемствах СССР, у тым ліку на 25 беларускіх і 15 прыбалтыйскіх, якія прадугледжвалі б скарачэнне колькасці планавых для іх заданняў амаль на траціну. Падобныя эксперыменты ў той перыяд з поспехам праводзіліся ў Югаславіі, Кітаі, Чэха­славакіі, Венгрыі, ГДР.

Але такія праекты, як і касыгін­скія эканамічныя рэформы ў цэлым, былі адрынутыя партдзяржнаменклятурай. Паводле некаторых даных, тагачасны старшыня прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР Мікалай Падгорны наракаў: «Не дзеля таго мы пасварыліся з Ціта і адхілілі Дубчака, каб паўтараць гэткае ж у сябе». Апрача таго, у СССР з’явіліся «хуткія» экспартна-сыравінавыя грошы праз рост сусветных цэн на нафту. Так што неўзабаве са складу Палітбюро ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР быў выведзены не адзін толькі Кірыла Мазураў^[7].

Апошнія гады жыцця

7 красавіка 1974 года ў сувязі з 60-годдзем атрымаў званне Героя Сацыялістычнай Працы. Узнагароджаны 5 ордэнамі Леніна, ордэнамі Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны 1-й ступені і медалямі.

З 1978 года — на пенсіі. З 1986 года быў абраны старшынёй Усесаюзнага савета ветэранаў вайны і працы. Дэпутат Вярхоўнага Савета СССР 3-9 скліканняў, у 1989 абраны Народным дэпутатам СССР.

Пахаваны на Новадзявочых могілках у Маскве.

Ушанаванне памяці

Мемарыяльныя дошкі Панцеляймону Панамарэнку, Змітру Жылуновічу і Кірылу Мазураву (справа ўнізе) на доме па вул. Карла Маркса, 30 у Мінску

У 2004 годзе, да 90-годдзя К. Т. Мазурава, у Маскве быў зняты дакументальны фільм «Кирилл Мазуров: портрет на фоне эпохи» («Кірыла Мазураў: партрэт на фоне эпохі»).

У мінскім мікрараёне Сухарава адна з вуліц носіць імя Кірыла Мазурава. На фасадзе хаты № 36 па вуліцы Карла Маркса, у якой жыў К. Т. Мазураў, усталяваная памятная дошка.

Таксама яго імем названа адна з галоўных вуліц Гомеля (вуліца Мазурава). У 2022 г. на двух шматпавярховых будынках па гэтай вуліцы быў размешчаны тэматычны мурал з партрэтам К. Т. Мазурава^[8].

Зноскі

1. Kirill Masurow // Munzinger Personen Праверана 9 кастрычніка 2017.
   <a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q107343683"></a>
2. НГАБ. Ф.2301. Воп. 13. Спр. 164. Арк. 118 адв. — 119.
3. Снапкоўскі У. Знешнепалітычная дзейнасць Беларускай ССР як вонкавы фактар нацыянальнага нігілізму беларусаў. Кн.2. — Беларусіка - Albarutnenica. — С. 185.
4. 90 лет со дня рождения Кирилла Мазурова (руск.). Часопіс «Дырэктар» (29 снежня 2008).(недаступная спасылка)
5. Саўка, З. Беларуская цывілізацыя ў Амэрыцы = Belarusan Civilization in America: пяцьдзясят гадоў Беларуска-Амэрыканскага Задзіночаньня, 1949―1999: падзеі, дакумэнты, успаміны, пэрсаналіі / Зьміцер Саўка; [рэдактар Наталля Гардзіенка; прадмова Лявона Юрэвіча]. — Мінск: Кнігазбор, 2019. — 603 с., XII с. фат., партр.: іл., партр., факсім. — С. 76—77. — Бібліятэка Бацькаўшчыны; Кн. 38). — ISBN 978-985-7207-69-5.
6. Міхась Скобла. 1968 год: як адгукнулася аперацыя “Дунай” у Беларусі (нявызн.). “Вольная студыя”. Радыё «Свабода» (28 снежня 2008).
7. Аляксей Баліеў. Он свернул с «генеральной линии» (руск.). «Литературная газета» (29 снежня 2008).
8. Новый мурал в Гомеле: рассказываем, кто такой Кирилл Мазуров // «Белка» — городской интернет-журнал о Гомеле. — 08.09.2022.